Typologie(ën)
opbrengsthuis
beeldhouwwerk en herdenkingsmonument
beeldhouwwerk en herdenkingsmonument
Ontwerper(s)
Victor HORTA – architect – 1899
Adolphe SAMYN – architect – 1896-1897
Victor ROUSSEAU – beeldhouwer – 1899
Albert CIAMBERLANI – schilder – 1899
Julien DILLENS – beeldhouwer – 1902
Juridisch statuut
Beschermd sinds 19 april 1977, 07 november 2002
Stijlen
Neobarok
Art nouveau
Neorenaissance
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Archeologisch Meestal gaat het om overblijfselen, fragmentarische elementen of betekenisvolle sporen van oudere gebouwen die in een onroerend goed bewaard zijn gebleven en zodoende getuigenissen zijn bouwkundige activiteiten door de mens. De belangstelling gaat dan meestal uit naar de overblijfselen zelf. De selectie van het onroerend goed (gebouw of fragment) is gemotiveerd als een omhulsel met deze fragmenten, die waardevolle informatie verschaffen over de bouwevolutie en -geschiedenis. (Fragmentarische elementen die in het gebouw bewaard zijn gebleven (bv. constructieve elementen in de kelders van het gebouw in de Boterstraat nr. 40); kelders die waarschijnlijk oudere elementen bevatten (bv. kelders van de abdij van Coudenbergh of de kapel van Nassau).
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Volkskundig Moeilijk te onderscheiden waarde ten opzichte van de sociale waarde en over het algemeen onvoldoende om selectie (mbt onroerend erfgoed) op zichzelf te rechtvaardigen. Het is wenselijk deze erfgoedwaarde te koppelen aan een immateriële gezien het vaak een plaats van herinnering van een gemeenschap, of van een sociale groep betreft. Het kan ook de materiële uiting zijn van een plek met volkssymboliek, of een plek waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Landschappelijk Een landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mens, waarvan het karakter het resultaat is van ondernomen actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren. Het is een schaalbegrip bestaande uit verschillende (erfgoed)componenten, die elk, al of niet hun intrinsieke waarde hebben, maar alles samen tot een groter meerwaardegeheel verheffen én dat dit ook zo word gepercipieerd vanop een bepaalde afstand. Wijde stadspanorama’s zijn het landschap bij uitstek, denken we bijvoorbeeld het zicht over de benedenstad van Brussel vanop het Koningsplein, maar ook op kleinere schaal kunnen dergelijke uit verschillende samengestelde componenten landschappen voorkomen.
- Sociaal Moeilijk te onderscheiden van de volkskundige waarde en over het algemeen onvoldoende om een selectie op zichzelf te rechtvaardigen. - plaats van herinnering van een gemeenschap, van een sociale groep (bijvoorbeeld: potale in Sainte-Agathe, het kerkplein in Berhem-Sainte-Agathe, Vieux Tilleuls de Boendael in Elsene) - een plaats met volkssymboliek (b.v. Café La Fleur en Papier Doré in de Alexiensstraat) - een plaats waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is (bv. de Fer à Cheval-gebouwen in de Floréal-woonwijk).
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 31126
Beschrijving
Hoek
Karel Bulsstraat de Sterre. Reeds vermeld in de 13e eeuw. In de 14e eeuw zetel van de amman,
voorzitter van de Schepenbank en rechtspreker van de Stad. Sterfhuis van
Everard ’t Serclaes († 1388) : schepen en bevrijder van de stad Brussel.
Oorspronkelijk met houten puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is., van het huis de Zwaan (nr. 9) gescheiden door een gang. Wederopbouw na het
bombardement in 1695 vlg. tekening van F.J. De Rons. Sloping in 1853 voor de
verbreding van de vroegere Sterstraat (thans Karel Bulsstraat). Reconstructie
in 1896-1897 op voorstel van toenmalige burgemeester Karel Buls; oplossing van
het verkeersprobleem door de oorspronkelijke benedenverdieping op te vatten als
een galerij. Dergelijk project werd reeds in 1863 ingediend door architect Wynand
Janssens, doch met arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn. ondersteund door gebundelde pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel.. Een
onuitgevoerd voorontwerp van 1886 door stadsarchitect Pierre Victor Jamaer bood
een alternatieve oplossing: met lijstgevel en nok evenwijdig met de Karel
Bulsstraat, opgevat als een erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. centraal aanleunend tegen de rechter zijgevel
van nr. 9. De uiteindelijke reconstructie met huidig uitzicht gebeurde onder
leiding van architect A. Samyn, met verwerking van Euvillesteen, hardsteen en baksteen.
Hoekhuis gereconstrueerd in sobere classicerende barokstijl; drie bouwlagen en respectievelijk drie + vier + één traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Heden één woning samen met nr. 9. Gevels van natuursteen; arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn., dorpelsHorizontaal bouwonderdeel van een venster of deur (onderdorpel, tussendorpel, bovendorpel). en kruisen van arduin. Halsgevel geritmeerd door kolossale composietpilasters. Lichte afwijking van de oorspronkelijke ordonnantie: voorheen drie gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), tijdens reconstructie gewijzigd in brede centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) tussen smallere zijtraveeën. Centrale borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met cartoucheOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd. en balustradeHekwerk van spijlen of balusters.; spiegels in zijtraveeën. Omlopend hoofgestel met blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). onder eenvoudige geprofileerde kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Geveltop begrensd door volutenSpiraalvormig ornament; meestal gebruikt als aanzetstuk van topgevels, bij deur- en vensteromlijstingen of als steunbeer. op hoge postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering. en frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met bekronende vergulde ster; centraal vlak omlijst rondboogvenster met booglijst, onder oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster.; flankerende pilasters en oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster..
Zijgevel met venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. omlijst door platbanden, doorlopend over de borstweringen ; alternerend schijnbalustrade en cartoucheversiering. Gelijkaardige ordonnantie in de achtergevel met begrenzende hoekpilasters. Klimmende dakkapellen onder gewolfde zadeldakjes. Benedenverdieping opgevat als galerij met rondboogarcade : imitatiebanden, geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en zuilen op octogonale sokkels; bakstenen kruisoverwelving.
Tegen zijgevel van nr. 9, links : monument Karel Buls, gedenkplaat van 1899, n.o.v. architect Victor Horta, i.s.m. beeldhouwer Victor Rousseau en mogelijk de schilder A. Ciamberlani: tweetalig opschrift “Aan karel buls / burgemeester / van de / Stad BRUSSEL / de erkentelijke / kunstenaars / 1899”, een symbolische uitbeelding van de Architectuur en de Onsterfelijkheid en vermelding van diverse Brabantse bouwmeesters tijdens de 15e – 17e eeuw betrokken bij de bouw van de huizen van de Grote Markt.
Rechts: monument Everard ’t Serclaes, bronzen gedenkplaat in neorenaissancestijl van 1902 door Julien Dillens met diverse taferelen uit de geschiedenis van Brussel in verband gebracht met Everard ’t Serclaes, waarvan liggend beeld.
Hoekhuis gereconstrueerd in sobere classicerende barokstijl; drie bouwlagen en respectievelijk drie + vier + één traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Heden één woning samen met nr. 9. Gevels van natuursteen; arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn., dorpelsHorizontaal bouwonderdeel van een venster of deur (onderdorpel, tussendorpel, bovendorpel). en kruisen van arduin. Halsgevel geritmeerd door kolossale composietpilasters. Lichte afwijking van de oorspronkelijke ordonnantie: voorheen drie gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), tijdens reconstructie gewijzigd in brede centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) tussen smallere zijtraveeën. Centrale borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met cartoucheOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd. en balustradeHekwerk van spijlen of balusters.; spiegels in zijtraveeën. Omlopend hoofgestel met blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). onder eenvoudige geprofileerde kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Geveltop begrensd door volutenSpiraalvormig ornament; meestal gebruikt als aanzetstuk van topgevels, bij deur- en vensteromlijstingen of als steunbeer. op hoge postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering. en frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met bekronende vergulde ster; centraal vlak omlijst rondboogvenster met booglijst, onder oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster.; flankerende pilasters en oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster..
Zijgevel met venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. omlijst door platbanden, doorlopend over de borstweringen ; alternerend schijnbalustrade en cartoucheversiering. Gelijkaardige ordonnantie in de achtergevel met begrenzende hoekpilasters. Klimmende dakkapellen onder gewolfde zadeldakjes. Benedenverdieping opgevat als galerij met rondboogarcade : imitatiebanden, geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en zuilen op octogonale sokkels; bakstenen kruisoverwelving.
Tegen zijgevel van nr. 9, links : monument Karel Buls, gedenkplaat van 1899, n.o.v. architect Victor Horta, i.s.m. beeldhouwer Victor Rousseau en mogelijk de schilder A. Ciamberlani: tweetalig opschrift “Aan karel buls / burgemeester / van de / Stad BRUSSEL / de erkentelijke / kunstenaars / 1899”, een symbolische uitbeelding van de Architectuur en de Onsterfelijkheid en vermelding van diverse Brabantse bouwmeesters tijdens de 15e – 17e eeuw betrokken bij de bouw van de huizen van de Grote Markt.
Rechts: monument Everard ’t Serclaes, bronzen gedenkplaat in neorenaissancestijl van 1902 door Julien Dillens met diverse taferelen uit de geschiedenis van Brussel in verband gebracht met Everard ’t Serclaes, waarvan liggend beeld.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 8588 (1853), 8607 (1863, 1896- 1897); NPP, D 17, D 20.
Publicaties en studies
CORDEIRO,
P., HEYMANS, V., LAMBERT, C, et al., étude
historique et architecturale des maisons de la Grand-Place, Cel Historisch
Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1999.
De PANGE, I., La Grand-Place de Bruxelles,
aparté, Brussel, 2011.
HENNAUT,
E., De Grote Markt. Werelderfgoed,
Brussel, 2018 (Brussel,
stad van kunst en geschiedenis: 56).
HEYMANS, V., (o.l.v.), Les Maisons de la Grand-Place de Bruxelles, CFC-éditions, Brussel,
2011.
Tijdschriften
DIERKENS-AUBRY F., Victor Horta, Architecte de Monuments civils et funéraires in BCRMS 13, 1986, pp. 72-73, fig. 90.
CORDEIRO, P., MARTOU, M.-N., MOUTURY, S., La gestion de la Grand-Place de Bruxelles et ses abords in Thema & Collecta, 1, 2011, pp. 51-59.
De Restauratie van een uitzonderlijk decor. De gevels van de Grote Markt in Erfgoed Brussel, 2018 (Extra nummer).
Websites
BALat KIK-IRPA
