Typologie(ën)
opbrengsthuis
Ontwerper(s)
Antoon PASTORANA – architect, timmerman / schrijnwerker – 1697
GODFRIED / GODEFROID – Steenkapper – 1641-1645
Adolphe SAMYN – architect – 1899-1902
Juridisch statuut
Beschermd sinds 19 april 1977, 07 november 2002
Stijlen
Barok
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Archeologisch Meestal gaat het om overblijfselen, fragmentarische elementen of betekenisvolle sporen van oudere gebouwen die in een onroerend goed bewaard zijn gebleven en zodoende getuigenissen zijn bouwkundige activiteiten door de mens. De belangstelling gaat dan meestal uit naar de overblijfselen zelf. De selectie van het onroerend goed (gebouw of fragment) is gemotiveerd als een omhulsel met deze fragmenten, die waardevolle informatie verschaffen over de bouwevolutie en -geschiedenis. (Fragmentarische elementen die in het gebouw bewaard zijn gebleven (bv. constructieve elementen in de kelders van het gebouw in de Boterstraat nr. 40); kelders die waarschijnlijk oudere elementen bevatten (bv. kelders van de abdij van Coudenbergh of de kapel van Nassau).
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Volkskundig Moeilijk te onderscheiden waarde ten opzichte van de sociale waarde en over het algemeen onvoldoende om selectie (mbt onroerend erfgoed) op zichzelf te rechtvaardigen. Het is wenselijk deze erfgoedwaarde te koppelen aan een immateriële gezien het vaak een plaats van herinnering van een gemeenschap, of van een sociale groep betreft. Het kan ook de materiële uiting zijn van een plek met volkssymboliek, of een plek waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Landschappelijk Een landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mens, waarvan het karakter het resultaat is van ondernomen actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren. Het is een schaalbegrip bestaande uit verschillende (erfgoed)componenten, die elk, al of niet hun intrinsieke waarde hebben, maar alles samen tot een groter meerwaardegeheel verheffen én dat dit ook zo word gepercipieerd vanop een bepaalde afstand. Wijde stadspanorama’s zijn het landschap bij uitstek, denken we bijvoorbeeld het zicht over de benedenstad van Brussel vanop het Koningsplein, maar ook op kleinere schaal kunnen dergelijke uit verschillende samengestelde componenten landschappen voorkomen.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 31123
Beschrijving
Oorspronkelijk
den Berg, reeds vermeld in de 13e eeuw en ingeplant op het verkavelde
terrein van de familie Serhuygs. Schippersgilde reeds sinds 1379; vermoedelijk
in 1434 vestiging in voormalig huis den
Berg. In 1568 bouw van een gildehuis met houten puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is.. Ca. 1641-1645
wederopbouw volgens de plannen van steenkapper Godfried; na het bombardement
bleef slechts de benedenbouw overeind. Wederopbouw in 1697 n.o.v. bouwmeester-schrijnwerker
Antoon Pastorana (1640-1702) cf. ook tekening van F.J. De Rons (1737). Op foto’s
uit eind 19e eeuw en gevelopstand van 1899 opvallend soberdere uitvoering van
het centrale ornamentNiet-zelfstandig sierelement om een voorwerp of gebouw op te luisteren. in de geveltop. In 1899-1902 wederopbouw van top en
restauratie van voorgevel onder leiding van architect A. Samyn, met gebruik van Gobertange en Euville: onder
meer vervanging van de balusterleuningen op de tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen. en de
sculpturale versiering van de geveltop ; vernieuwing van het houtwerk,
beschilderen van de gevel en vergulden van de ornamentenNiet-zelfstandig sierelement om een voorwerp of gebouw op te luisteren..
Diephuis met enkelhuisopstand, vier bouwlagen, de tweede als tussenverdieping en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. en aaneenschakeling van zadeldakenDak met twee hellende dakvlakken.. Merkwaardige laatbarokgevel met vroeg-rococokenmerken vnl. door de halfronde ingebogen zijtraveeën en de behandeling van de geveltop.
Bouwlagen gemarkeerd door vooruitspringende druiplijsten. Combinatie van geblokte pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en zuilen over beneden- en tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen., onder aflijnend gebeeldhouwd friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…).; centraal verguld reliëf met uitbeelding van hoorn en schijnbalustrades in de zijtraveeën. Ingediepte pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. van tweede bouwlaag verfraaid door siervazen met bloemenruiker. Getoogde venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. onder ellipsvormige oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster. op bovenste verdieping; penanten met vergulde motieven verwijzend naar het schippersambacht. Sobere geprofileerd kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels.. Tweeledige geveltop opgevat als achtersteven van een schip, achteruit t.o.v. het gevelvlak. Platform met tritonen en zeepaarden uitgevoerd door Godfroid Devreese. Rondboog- en korfboogvensters respectievelijk in eerste en tweede geleding; markerende balustrade op gesculpteerde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Rijk versierde topbekroning: medaillon met afbeelding van Karel II, koning van Spanje, tussen de Vier Winden, en flankerende zeelui en dolfijnen uitgevoerd door Pieter Braecke. Erboven: wapenschild van Spanje tussen heraldische leeuwen, door gebroeders Goyers. Dak bekroond met balustradeHekwerk van spijlen of balusters..
Gecementeerde achterpuntgevel met aangepaste muuropeningen. Behouden oorspronkelijk dakgebint.
Diephuis met enkelhuisopstand, vier bouwlagen, de tweede als tussenverdieping en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. en aaneenschakeling van zadeldakenDak met twee hellende dakvlakken.. Merkwaardige laatbarokgevel met vroeg-rococokenmerken vnl. door de halfronde ingebogen zijtraveeën en de behandeling van de geveltop.
Bouwlagen gemarkeerd door vooruitspringende druiplijsten. Combinatie van geblokte pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en zuilen over beneden- en tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen., onder aflijnend gebeeldhouwd friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…).; centraal verguld reliëf met uitbeelding van hoorn en schijnbalustrades in de zijtraveeën. Ingediepte pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. van tweede bouwlaag verfraaid door siervazen met bloemenruiker. Getoogde venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. onder ellipsvormige oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster. op bovenste verdieping; penanten met vergulde motieven verwijzend naar het schippersambacht. Sobere geprofileerd kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels.. Tweeledige geveltop opgevat als achtersteven van een schip, achteruit t.o.v. het gevelvlak. Platform met tritonen en zeepaarden uitgevoerd door Godfroid Devreese. Rondboog- en korfboogvensters respectievelijk in eerste en tweede geleding; markerende balustrade op gesculpteerde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Rijk versierde topbekroning: medaillon met afbeelding van Karel II, koning van Spanje, tussen de Vier Winden, en flankerende zeelui en dolfijnen uitgevoerd door Pieter Braecke. Erboven: wapenschild van Spanje tussen heraldische leeuwen, door gebroeders Goyers. Dak bekroond met balustradeHekwerk van spijlen of balusters..
Gecementeerde achterpuntgevel met aangepaste muuropeningen. Behouden oorspronkelijk dakgebint.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 57618 (1899-1902); AA, 1901, rep. 4823; NPP, D 5.
Publicaties en studies
CORDEIRO,
P., HEYMANS, V., LAMBERT, C, et al., étude
historique et architecturale des maisons de la Grand-Place, Cel Historisch
Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1999.
De PANGE, I., La Grand-Place de Bruxelles,
aparté, Brussel, 2011.
HENNAUT,
E., De Grote Markt. Werelderfgoed,
Brussel, 2018 (Brussel,
stad van kunst en geschiedenis: 56).
HEYMANS, V., (o.l.v.), Les Maisons de la Grand-Place de Bruxelles, CFC-éditions, Brussel,
2011.
Tijdschriften
CORDEIRO, P., MARTOU, M.-N., MOUTURY, S., La
gestion de la Grand-Place de Bruxelles et ses abords in Thema & Collecta, 1, 2011, pp.
51-59.
De Restauratie van een uitzonderlijk decor. De
gevels van de Grote Markt in
Erfgoed Brussel, 2018 (Extra nummer).
Websites
BALat KIK-IRPA
