Typologie(ën)
opbrengsthuis
gelijkvloers met handelszaak
gelijkvloers met handelszaak
Ontwerper(s)
Adolphe SAMYN – architect – 1900-1902
Leo BEECK – architect – 1951
Jules LAGAE – beeldhouwer – 1902
Alphonse DE TOMBAY – beeldhouwer – 1902
Albert DESENFANS – beeldhouwer – 1902
Jacques-Philippe DE HAEN – beeldhouwer – 1902
P. DU BOIS – beeldhouwer – 1902
Victor ROUSSEAU – beeldhouwer – 1902
Juridisch statuut
Beschermd sinds 19 april 1977, 07 november 2002
Stijlen
Neobarok
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Archeologisch Meestal gaat het om overblijfselen, fragmentarische elementen of betekenisvolle sporen van oudere gebouwen die in een onroerend goed bewaard zijn gebleven en zodoende getuigenissen zijn bouwkundige activiteiten door de mens. De belangstelling gaat dan meestal uit naar de overblijfselen zelf. De selectie van het onroerend goed (gebouw of fragment) is gemotiveerd als een omhulsel met deze fragmenten, die waardevolle informatie verschaffen over de bouwevolutie en -geschiedenis. (Fragmentarische elementen die in het gebouw bewaard zijn gebleven (bv. constructieve elementen in de kelders van het gebouw in de Boterstraat nr. 40); kelders die waarschijnlijk oudere elementen bevatten (bv. kelders van de abdij van Coudenbergh of de kapel van Nassau).
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Volkskundig Moeilijk te onderscheiden waarde ten opzichte van de sociale waarde en over het algemeen onvoldoende om selectie (mbt onroerend erfgoed) op zichzelf te rechtvaardigen. Het is wenselijk deze erfgoedwaarde te koppelen aan een immateriële gezien het vaak een plaats van herinnering van een gemeenschap, of van een sociale groep betreft. Het kan ook de materiële uiting zijn van een plek met volkssymboliek, of een plek waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Landschappelijk Een landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mens, waarvan het karakter het resultaat is van ondernomen actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren. Het is een schaalbegrip bestaande uit verschillende (erfgoed)componenten, die elk, al of niet hun intrinsieke waarde hebben, maar alles samen tot een groter meerwaardegeheel verheffen én dat dit ook zo word gepercipieerd vanop een bepaalde afstand. Wijde stadspanorama’s zijn het landschap bij uitstek, denken we bijvoorbeeld het zicht over de benedenstad van Brussel vanop het Koningsplein, maar ook op kleinere schaal kunnen dergelijke uit verschillende samengestelde componenten landschappen voorkomen.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 31119
Beschrijving
Gebouwd
ter plaatse van het Serhuygskintsteen (12e – 13e eeuw). Na het bombardement liet de in 1385
opgerichte bakkersgilde op het terrein van het verwoeste steen in 1696-1697 een
ruim huis oprichten, opgesplitst in diverse woningen: aan marktzijde het Backershuys of Den Coninck van Spaigniën; op de hoek met en in de Boterstraat
achtereenvolgens Sint-Jakob, de Zeven Geschlachten, Sint-Michiel, Sint-Goedele
en ’t Serhuygskintsteen. Sporen van
dit eertijds ruime complex zijn heden nog enigszins zichtbaar in het algemeen
volume, de bedaking en de aansluitende gevels Boterstraat nr. 45 tot 53 (gebouw
heden nog met uitgang via Boterstraat nr. 45). Het oorspronkelijke
beeldhouwwerk werd uitgevoerd door beeldhouwer-bouwmeester Jan Cosijn
(1646-1708); hem wordt ook het bouwontwerp toegeschreven. Volgens 19e eeuwse
foto’s: tweede bouwlaag naderhand opgedeeld en beeldhouwwerk en koepel
verdwenen. In 1900-1902 reconstructie van het gebouw door architect A. Samyn met inbegrip van koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. en nieuw
beeldhouwwerk (zie ook tekening van F.J. De Rons, 1737). Ordonnantie van de
zijgevel in de Boterstraat gewijzigd n.o.v. architect L. Beeck (1951).
Uitvoering van verstevigingswerken in de loop van 1983.
Imposant hoekhuis, dubbelhuistype, met vier bouwlagen, de tweede als tussenverdieping en zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder combinatie van koepelvormige en lessenaarsbedaking. Witstenen gevel van Euville met verwerking van hardsteen voor sokkel, vensterkruisen en lekdrempels. Evenwichtig opgebouwd gevelveld met opeen gestapelde Dorische, Ionische en composiet pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. ; horizontaal markerende kordons op tandlijst en attiek met balustradeHekwerk van spijlen of balusters.; zekere verticaliteit door bredere centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en accentuerende bekronende koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis..
Op benedenverdieping pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. boven druiplijst uitlopend op plastisch uitgewerkte rolwerkconsoles, onder kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels.. Centrale deur in rondboogomlijsting, ingeschreven in rechthoekige spaarveld: imposten, booglijst, vergulde vruchtenkorf en festoenAan strikken of linten opgehangen slinger van gehouwen of gesneden vruchten en loofwerk, vaak met neerhangende uiteinden.. In kwartholprofilering chronogram “HlC qUanDo VIXIt MIra In paUperes pIetate eLUXIt” (1697) en op sluitsteen opschrift “AUBERTUS”: beide verwijzend naar de Heilige Aubertus, patroonheilige van de bakkers, waarvan verguld bronzen borstbeeld door Jules Lagae. Borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op tweede bouwlaag alternerend met balusterleuningen en medaillonsRonde of ovale cartouche. van keizers Marcus Aurelius, Nerva, Decius en Trajanus, uitgevoerd door Alphonse de Tombay en Albert Desenfans. Op entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. chronogram “haeC STATUIT / PISTOR / VICTRiCiA SlGNA / TROPHAEl QUO / CAROLUS / PLENA LaUDe / SECUNDUS OVAT” (1697), refererend naar de door J. Lagae gebeeldhouwde trofeeNabootsing van oorlogs- of jachttrofeeën die oorspronkelijk werden opgehangen; later veelal als zuiver decoratief motief gebruikt met dezelfde onderwerpen of uitgebreid met zinnebeelden van de kunsten, de ambachten,… erboven, met buste van koning Karel II omgeven door lauwerkrans tussen twee gevangenen, en vermelding van huisnaam op sokkel.
Attiek met balustradeHekwerk van spijlen of balusters. en allegorische beelden de Kracht, het Graan, de Wind, het Vuur, het Water en de Voorzienigheid door Jacques-Philippe De Haen, Victor Rousseau en Isidoor De Rudder. Centrale octogonale koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. ietwat achteruit t.o.v. voorgevel: onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. geleed door composieten pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel.; verdiepte vensters onder schijnbalustrade, gevat in rechthoekige geknikte omlijsting; kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels. op tandlijst; bekronende oeil-de-boeufs, vuurvazen en verguld bronzen beeld de Faam door Paul Dubois.
Zijgevel van één traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in Boterstraat: baksteen met verwerking van natuursteen voor benedenverdieping, muurbanden, hoek- en negblokken; hardstenen plint. Kruisvensters onder boogvormige ontlasting op de verdiepingen. Arduinen (hergebruikte) Lodewijk XV-deuromlijsting op hoge neuten met steenhouwersmerk, vermoedelijk van J.-F.J. Piron + J. Cornet (18e eeuw); schelpvormige sluitsteen, uitgewerkte tussendorpel en gekleurd glas-in-lood bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. met opschrift “bierkelder”. Op gevelplaat links van deur: “MAISON DES BOULANGERS / 1697 / RECONSTRUITE EN 1900- 1902..”. en vermelding van burgemeester, schepenen en architect A. Samyn.
Interieur aangepast en ingericht als taverne in 1952 onder leiding van architect L. Beeck.
Imposant hoekhuis, dubbelhuistype, met vier bouwlagen, de tweede als tussenverdieping en zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder combinatie van koepelvormige en lessenaarsbedaking. Witstenen gevel van Euville met verwerking van hardsteen voor sokkel, vensterkruisen en lekdrempels. Evenwichtig opgebouwd gevelveld met opeen gestapelde Dorische, Ionische en composiet pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. ; horizontaal markerende kordons op tandlijst en attiek met balustradeHekwerk van spijlen of balusters.; zekere verticaliteit door bredere centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en accentuerende bekronende koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis..
Op benedenverdieping pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. boven druiplijst uitlopend op plastisch uitgewerkte rolwerkconsoles, onder kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels.. Centrale deur in rondboogomlijsting, ingeschreven in rechthoekige spaarveld: imposten, booglijst, vergulde vruchtenkorf en festoenAan strikken of linten opgehangen slinger van gehouwen of gesneden vruchten en loofwerk, vaak met neerhangende uiteinden.. In kwartholprofilering chronogram “HlC qUanDo VIXIt MIra In paUperes pIetate eLUXIt” (1697) en op sluitsteen opschrift “AUBERTUS”: beide verwijzend naar de Heilige Aubertus, patroonheilige van de bakkers, waarvan verguld bronzen borstbeeld door Jules Lagae. Borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op tweede bouwlaag alternerend met balusterleuningen en medaillonsRonde of ovale cartouche. van keizers Marcus Aurelius, Nerva, Decius en Trajanus, uitgevoerd door Alphonse de Tombay en Albert Desenfans. Op entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. chronogram “haeC STATUIT / PISTOR / VICTRiCiA SlGNA / TROPHAEl QUO / CAROLUS / PLENA LaUDe / SECUNDUS OVAT” (1697), refererend naar de door J. Lagae gebeeldhouwde trofeeNabootsing van oorlogs- of jachttrofeeën die oorspronkelijk werden opgehangen; later veelal als zuiver decoratief motief gebruikt met dezelfde onderwerpen of uitgebreid met zinnebeelden van de kunsten, de ambachten,… erboven, met buste van koning Karel II omgeven door lauwerkrans tussen twee gevangenen, en vermelding van huisnaam op sokkel.
Attiek met balustradeHekwerk van spijlen of balusters. en allegorische beelden de Kracht, het Graan, de Wind, het Vuur, het Water en de Voorzienigheid door Jacques-Philippe De Haen, Victor Rousseau en Isidoor De Rudder. Centrale octogonale koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. ietwat achteruit t.o.v. voorgevel: onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. geleed door composieten pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel.; verdiepte vensters onder schijnbalustrade, gevat in rechthoekige geknikte omlijsting; kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels. op tandlijst; bekronende oeil-de-boeufs, vuurvazen en verguld bronzen beeld de Faam door Paul Dubois.
Zijgevel van één traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in Boterstraat: baksteen met verwerking van natuursteen voor benedenverdieping, muurbanden, hoek- en negblokken; hardstenen plint. Kruisvensters onder boogvormige ontlasting op de verdiepingen. Arduinen (hergebruikte) Lodewijk XV-deuromlijsting op hoge neuten met steenhouwersmerk, vermoedelijk van J.-F.J. Piron + J. Cornet (18e eeuw); schelpvormige sluitsteen, uitgewerkte tussendorpel en gekleurd glas-in-lood bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. met opschrift “bierkelder”. Op gevelplaat links van deur: “MAISON DES BOULANGERS / 1697 / RECONSTRUITE EN 1900- 1902..”. en vermelding van burgemeester, schepenen en architect A. Samyn.
Interieur aangepast en ingericht als taverne in 1952 onder leiding van architect L. Beeck.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 8582, 57643 en 57644 (1900-1902), 60126 (1951), 71360 (1952); AA, 1900, rep. 4603, 1902, rep. 5018; P.P., 2605-2606; NPP, D 5 en D 14.
Archief KCML, dossier 4309.
Publicaties en studies
CORDEIRO,
P., HEYMANS, V., LAMBERT, C, et al., étude
historique et architecturale des maisons de la Grand-Place, Cel Historisch
Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1999.
De PANGE, I., La Grand-Place de Bruxelles,
aparté, Brussel, 2011.
HENNAUT,
E., De Grote Markt. Werelderfgoed,
Brussel, 2018 (Brussel,
stad van kunst en geschiedenis: 56).
HEYMANS, V., (o.l.v.), Les Maisons de la Grand-Place de Bruxelles, CFC-éditions, Brussel,
2011.
Tijdschriften
L’Emulation, 1903, 28, kol. 57-58, pl. 22.
CORDEIRO,
P., MARTOU, M.-N., MOUTURY, S., La
gestion de la Grand-Place de Bruxelles et ses abords in Thema & Collecta, 1, 2011, pp.
51-59.
De Restauratie van een uitzonderlijk decor. De
gevels van de Grote Markt in
Erfgoed Brussel, 2018 (Extra nummer).
Websites
BALat KIK-IRPA
