![Grote Markt 5, De Wolf of de Wolvin, inkom, [s.d.]](https://monument.heritage.brussels/medias/buildings/10002053/10002053_0005_M02.jpg)
Typologie(ën)
opbrengsthuis
Ontwerper(s)
Pierre HERBOSCH – architect, schilder – 1690
Marc DE VOS – beeldhouwer – 1690
Edouard François MARCHANT – beeldhouwer – 1852
Pierre Victor JAMAER – architect – 1890-1892
Jean Joseph HERAIN – beeldhouwer – 1890-1892
Joseph POLLARD – beeldhouwer – 1890-1892
G. VAN DEN KERCKHOVE – beeldhouwer – 1691
Juridisch statuut
Beschermd sinds 19 april 1977, 07 november 2002
Stijlen
Barok
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Archeologisch Naast de archeologische vindplaatsen, gaat het ook om overblijfselen, fragmentarische elementen of betekenisvolle sporen van oudere gebouwen die in een onroerend goed bewaard zijn gebleven en zodoende getuigenissen zijn van bouwkundige activiteiten door de mens. De belangstelling gaat dan meestal uit naar de overblijfselen zelf. De selectie van het onroerend goed (gebouw of fragment) is gemotiveerd als een omhulsel van die fragmenten, die waardevolle informatie verschaffen over de bouwevolutie en -geschiedenis van het goed. Voorbeelden zijn constructieve elementen in kelders, kelders die oudere elementen bevatten (bv. kelders van de abdij van Koudenberg of de kapel van Nassau), originele dakspanten, resten van middeleeuwse muuropstanden enz.
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem), authenticiteit (idem + de kwaliteit van de uitvoering) en integriteit (bewaringstoestand, oorspronkelijke elementen)). Een goed bevat ook artistieke waarde als het kunstwerken omvat (beeldhouwwerken, reliëfs ontworpen voor het goed, enz.) of decoratieve elementen uit de oorspronkelijke bouwperiode of met bijzondere kwaliteit (gesigneerd glasramen, sgraffito, lichtbeuk, enz.).
- Esthetisch Historisch gezien werd die waarde aangewend om waardevolle groene ruimten en natuurlijke of halfnatuurlijke gebieden aan te duiden. De waarde kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Een afweging met andere waarden dringt zich tevens op: de artistieke, de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en de stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen). De volgende selectiecriteria worden er eveneens aan gekoppeld: de ensemblewaarde en de contextuele waarde.
- Volkskundig Moeilijk te onderscheiden waarde ten opzichte van de sociale waarde en over het algemeen onvoldoende om selectie (m.b.t. onroerend erfgoed) op zichzelf te rechtvaardigen. Het is wenselijk deze erfgoedwaarde te koppelen aan een immateriële gezien het vaak een plaats van herinnering van een gemeenschap, of van een sociale groep betreft. Het kan ook de materiële uiting zijn van een plek met volkssymboliek, of een plek waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde : - als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente; - of als getuigenis van een periode en/of een zeldzame ontwikkeling van een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; de Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; - of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale lanen of in de Leopoldswijk); - of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur – met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (bv. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte); - of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (bv. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, de Congreskolom); - of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken); - of als het representatief is van het oeuvre van een belangrijke architect in de architectuurgeschiedenis op internationaal, nationaal, regionaal of lokaal niveau (dit betreft zowel befaamde architecten als V. Horta, V. Bourgeois, M. Polak als secundaire architecten, die lokaal verbonden worden aan een gemeente zoals Fernand Lefever in Koekelberg of Emile Hoebeke in Sint-Agatha-Berchem).
- Landschappelijk Een landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mens, waarvan het karakter het resultaat is van ondernomen actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren. Het is een schaalbegrip bestaande uit verschillende (erfgoed)componenten, die elk, al of niet hun intrinsieke waarde hebben, maar alles samen tot een groter meerwaardegeheel verheffen én dat dit ook zo word gepercipieerd vanop een bepaalde afstand. Wijde stadspanorama’s zijn het landschap bij uitstek, denk bijvoorbeeld aan het zicht over de benedenstad van Brussel vanop het Koningsplein, maar ook op kleinere schaal kunnen dergelijke landschappen die uit verschillende componenten zijn samengesteld voorkomen.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen of landschappen hebben in het verleden een prominente rol gespeeld in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte en de stedelijke ruimte. Meestal bepalen zij andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het daarin een rol speelt, bijvoorbeeld : - hoekgebouwen; - coherente pleinen of homogene huizenrijen (gevels die een ensemble vormen van dezelfde stijl, periode en volume); - tuinwijken, - deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, - relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe die architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 31122
Beschrijving
Voorheen
de
Wolf, later de Wolvin. Eveneens gebouwd op
het vroegere domein van de familie Serhuygs en reeds vermeld in de 14e eeuw; akte
van 1340). Op een gravure van 1594 afgebeeld met houten puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is.. Begin 17e
eeuw eigendom van de boogschutters die het pand in 1641 voorzagen van een
stenen voorgevel, verwoest tijdens brand van 1690. Wederopbouw in 1690-1691
volgens ontwerp van architect-schilder Pieter Herbosch, met gevelbekroning
zoals huidige. Voorgevel op top na behouden na het bombardement. Herstel in
1696, doch blijkbaar met wijziging van de bekroning, vlg. tekening van F.J. De
Rons van 1737 en foto’s van vóór 1890 : aflijnende attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt. onderbroken voor
smalle centrale sokkelHoge plint van een gevel; fungeert als voetstuk in ordonnantie van de gevel. met feniks en chronogram met jaartal 1696, verwijzend
naar de drievoudige wederopbouw van het gildehuis. Het oorspronkelijke
beeldhouwwerk wordt toegeschreven aan Marcus Devos (1645-1717). Feniks en
beeldhouwwerk in 1793 door de sansculotten verwijderd. In 1847 wijziging van de
ordonnantie op de benedenverdieping: centrale deur door vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. vervangen.
Feniks in 1852 vernieuwd door E. Marchand. In 1890-1892 algemene restauratie
van de voorgevel onder leiding van stadsarchitect Pierre Victor Jamaer, met
onder meer verwerking van Euville en Savonnière, herplaatsen van ijzeren
traliewerk op benedenverdieping, vernieuwen van raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. en balusterleuning,
medaillonsRonde of ovale cartouche. en allegorische beelden door Jean Herain, frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. en huidige
gevelbekroning respectievelijk door Joseph Pollard en G. Van den Kerckhove.
Diephuis, dubbelhuisopstand, van vier bouwlagen en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder gewolfd zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Witstenen gevel met gerestaureerd zandstenen parementGevel- of muurbekleding.; pilastersokkels, vensterkruisen en dito dorpelsOnderdorpel van een deur. van hardsteen. Symmetrisch opgebouwde barokgevel met duidelijk afgelijnde bouwlaag door brede balustradeHekwerk van spijlen of balusters. en entablementenHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Dubbele, geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op benedenverdieping en aansluitende voluutconsoles - waartussen cartouchesOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd. in centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) - onder puilijst met balkonplaat. Vernieuwde, heden centrale rondboogdeur onder gebeeldhouwd reliëf met Romulus en Remus gezoogd door wolvin.
Smeedijzerwerk in zijdeuren, met initialen van Sint-Antonius en Sint-Sebastiaan, patroonheiligen van de boogschutters. GecanneleerdeParallelle, gootvormige decoratieve groeven op een zuil of pilaster. Dorische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op tweede bouwlaag. VensterleuningenLage, versierde leuning boven een onderdorpel, meestal in metaal. en balkon als doorlopende balustradeHekwerk van spijlen of balusters., met lier- en pijlkokermotief op postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering.. EntablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met trigliefenVersiering, ontleend aan de Dorische fries, bestaande uit een vooruitspringend, rechthoekig vlak met twee gleuven in het midden en een halve aan elke zijkant; soms kan het aantal gleuven sterk afwijken. op drup en metopenAl of niet versierd vlak tussen de trigliefen van een fries. met vergulde motieven verwijzend naar de boogschuttersgilde; getandeLijst met kleine repetitieve kubusvormige elementen (tanden); guttae hebben de vorm van een afgeknotte kegel en bevinden zich eerder onder aan een console of triglief. kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Ionische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op derde bouwlaag verfraaid met allegorische beelden : v.l.n.r. de Waarheid, de Leugen, de Vrede en de Tweedracht (J. Herain); overeenkomstige verklarende opschriften op sokkelsHoge plint van een gevel; fungeert als voetstuk in ordonnantie van de gevel. “HIC VERUM / HINC FALSUM / PAX SIT / DISCORDIA LONGE”, op entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. “FIRMAMENTUM IMPERII / INSIDIAE STATUS / SALUS GENERIS HUMANI / EVERSIO REIPUBLICAE”. Op bovenste verdieping medaillonsRonde of ovale cartouche. van keizers Trajanus, Tiberius, Augustus en Caesar (J. Herain) en overeenkomstige symbolische, vergulde ornamentenNiet-zelfstandig sierelement om een voorwerp of gebouw op te luisteren. tussen de gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. afgeschuindeSchuine vlakke kant aan een houten of stenen bouwonderdeel. tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst.. Aflijnend frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met gekloste kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).: in timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. reliëf met de achtervolging van de slang Python door Apollo (J. Pollard). Halsvormige bekroning (G. Van den Kerckhove) tussen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering., met bronzen uit de as herrijzende feniks, festoenenGehouwen of gesneden slinger van bloemen, bladen of vruchten. Als festoen, vaak met linten en opgehangen aan strikken met neerhangende uiteinden. , siervazen en chronogram “CoMbUsta InsIgnIor ResUrreXI EXpensis SebastIanae gULDae”, refererend naar de wederopbouw in 1691 door voornoemde gilde van Sint-Sebastiaan.
Deels zichtbare gecementeerdeMet portlandcement bestrijken. achterpuntgevel met aangepaste muuropeningen.
Fragmentarisch bewaarde oorspronkelijke kelderoverwelving : bakstenen kruisgewelf met afgeschuindeSchuine vlakke kant aan een houten of stenen bouwonderdeel. zandstenen gordelboog opgevangen door heden deels ingemetselde, zandstenen zuilCilindervormig steunpunt; vaak voorzien van basis en kapiteel. De kleine en/of dunne variant ervan wordt colonnet genoemd. met verdwenen kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. (?).
Diephuis, dubbelhuisopstand, van vier bouwlagen en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder gewolfd zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Witstenen gevel met gerestaureerd zandstenen parementGevel- of muurbekleding.; pilastersokkels, vensterkruisen en dito dorpelsOnderdorpel van een deur. van hardsteen. Symmetrisch opgebouwde barokgevel met duidelijk afgelijnde bouwlaag door brede balustradeHekwerk van spijlen of balusters. en entablementenHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Dubbele, geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op benedenverdieping en aansluitende voluutconsoles - waartussen cartouchesOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd. in centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) - onder puilijst met balkonplaat. Vernieuwde, heden centrale rondboogdeur onder gebeeldhouwd reliëf met Romulus en Remus gezoogd door wolvin.
Smeedijzerwerk in zijdeuren, met initialen van Sint-Antonius en Sint-Sebastiaan, patroonheiligen van de boogschutters. GecanneleerdeParallelle, gootvormige decoratieve groeven op een zuil of pilaster. Dorische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op tweede bouwlaag. VensterleuningenLage, versierde leuning boven een onderdorpel, meestal in metaal. en balkon als doorlopende balustradeHekwerk van spijlen of balusters., met lier- en pijlkokermotief op postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering.. EntablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met trigliefenVersiering, ontleend aan de Dorische fries, bestaande uit een vooruitspringend, rechthoekig vlak met twee gleuven in het midden en een halve aan elke zijkant; soms kan het aantal gleuven sterk afwijken. op drup en metopenAl of niet versierd vlak tussen de trigliefen van een fries. met vergulde motieven verwijzend naar de boogschuttersgilde; getandeLijst met kleine repetitieve kubusvormige elementen (tanden); guttae hebben de vorm van een afgeknotte kegel en bevinden zich eerder onder aan een console of triglief. kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Ionische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op derde bouwlaag verfraaid met allegorische beelden : v.l.n.r. de Waarheid, de Leugen, de Vrede en de Tweedracht (J. Herain); overeenkomstige verklarende opschriften op sokkelsHoge plint van een gevel; fungeert als voetstuk in ordonnantie van de gevel. “HIC VERUM / HINC FALSUM / PAX SIT / DISCORDIA LONGE”, op entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. “FIRMAMENTUM IMPERII / INSIDIAE STATUS / SALUS GENERIS HUMANI / EVERSIO REIPUBLICAE”. Op bovenste verdieping medaillonsRonde of ovale cartouche. van keizers Trajanus, Tiberius, Augustus en Caesar (J. Herain) en overeenkomstige symbolische, vergulde ornamentenNiet-zelfstandig sierelement om een voorwerp of gebouw op te luisteren. tussen de gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. afgeschuindeSchuine vlakke kant aan een houten of stenen bouwonderdeel. tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst.. Aflijnend frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met gekloste kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).: in timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. reliëf met de achtervolging van de slang Python door Apollo (J. Pollard). Halsvormige bekroning (G. Van den Kerckhove) tussen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering., met bronzen uit de as herrijzende feniks, festoenenGehouwen of gesneden slinger van bloemen, bladen of vruchten. Als festoen, vaak met linten en opgehangen aan strikken met neerhangende uiteinden. , siervazen en chronogram “CoMbUsta InsIgnIor ResUrreXI EXpensis SebastIanae gULDae”, refererend naar de wederopbouw in 1691 door voornoemde gilde van Sint-Sebastiaan.
Deels zichtbare gecementeerdeMet portlandcement bestrijken. achterpuntgevel met aangepaste muuropeningen.
Fragmentarisch bewaarde oorspronkelijke kelderoverwelving : bakstenen kruisgewelf met afgeschuindeSchuine vlakke kant aan een houten of stenen bouwonderdeel. zandstenen gordelboog opgevangen door heden deels ingemetselde, zandstenen zuilCilindervormig steunpunt; vaak voorzien van basis en kapiteel. De kleine en/of dunne variant ervan wordt colonnet genoemd. met verdwenen kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. (?).
Bronnen
Archieven
SAB/OW 8585 (1847, 1852, 1890-1892); NPP, D 3.
Publicaties en studies
CORDEIRO,
P., HEYMANS, V., LAMBERT, C, et al., étude
historique et architecturale des maisons de la Grand-Place, Cel Historisch
Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1999.
De PANGE, I., La Grand-Place de Bruxelles,
aparté, Brussel, 2011.
DES MAREZ G., 1979, fig. 21.
HENNAUT,
E., De Grote Markt. Werelderfgoed,
Brussel, 2018 (Brussel,
stad van kunst en geschiedenis: 56).
HEYMANS, V., (o.l.v.), Les Maisons de la Grand-Place de Bruxelles, CFC-éditions, Brussel,
2011.
Tijdschriften
L'Emulation, 1892, 17, kol. 175-176, 183-185.
CORDEIRO, P., MARTOU, M.-N., MOUTURY, S., La gestion de la Grand-Place de Bruxelles et ses abords in Thema & Collecta, 1, 2011, pp. 51-59.
De Restauratie van een uitzonderlijk decor. De gevels van de Grote Markt in Erfgoed Brussel, 2018 (Extra nummer).
Websites
BALat KIK-IRPA
