Typologie(ën)
opbrengsthuis
beeldhouwwerk en herdenkingsmonument
beeldhouwwerk en herdenkingsmonument
Ontwerper(s)
Cornelis VAN NERVEN – architect – 1698
INCONNU - ONBEKEND – 1720
Adolphe SAMYN – architect – 1903-1904
Egide Emile AERTSEN – beeldhouwer – 1852
Jan DE KINDER – beeldhouwer – 1735
Pierre (Pieter) BRAECKE – beeldhouwer – 1900
Charles SAMUEL – beeldhouwer – 1899
Juridisch statuut
Beschermd sinds 19 april 1977, 07 november 2002
Stijlen
Barok
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Archeologisch Naast de archeologische vindplaatsen, gaat het ook om overblijfselen, fragmentarische elementen of betekenisvolle sporen van oudere gebouwen die in een onroerend goed bewaard zijn gebleven en zodoende getuigenissen zijn van bouwkundige activiteiten door de mens. De belangstelling gaat dan meestal uit naar de overblijfselen zelf. De selectie van het onroerend goed (gebouw of fragment) is gemotiveerd als een omhulsel van die fragmenten, die waardevolle informatie verschaffen over de bouwevolutie en -geschiedenis van het goed. Voorbeelden zijn constructieve elementen in kelders, kelders die oudere elementen bevatten (bv. kelders van de abdij van Koudenberg of de kapel van Nassau), originele dakspanten, resten van middeleeuwse muuropstanden enz.
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem), authenticiteit (idem + de kwaliteit van de uitvoering) en integriteit (bewaringstoestand, oorspronkelijke elementen)). Een goed bevat ook artistieke waarde als het kunstwerken omvat (beeldhouwwerken, reliëfs ontworpen voor het goed, enz.) of decoratieve elementen uit de oorspronkelijke bouwperiode of met bijzondere kwaliteit (gesigneerd glasramen, sgraffito, lichtbeuk, enz.).
- Esthetisch Historisch gezien werd die waarde aangewend om waardevolle groene ruimten en natuurlijke of halfnatuurlijke gebieden aan te duiden. De waarde kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Een afweging met andere waarden dringt zich tevens op: de artistieke, de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en de stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen). De volgende selectiecriteria worden er eveneens aan gekoppeld: de ensemblewaarde en de contextuele waarde.
- Volkskundig Moeilijk te onderscheiden waarde ten opzichte van de sociale waarde en over het algemeen onvoldoende om selectie (m.b.t. onroerend erfgoed) op zichzelf te rechtvaardigen. Het is wenselijk deze erfgoedwaarde te koppelen aan een immateriële gezien het vaak een plaats van herinnering van een gemeenschap, of van een sociale groep betreft. Het kan ook de materiële uiting zijn van een plek met volkssymboliek, of een plek waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde : - als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente; - of als getuigenis van een periode en/of een zeldzame ontwikkeling van een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; de Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; - of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale lanen of in de Leopoldswijk); - of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur – met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (bv. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte); - of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (bv. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, de Congreskolom); - of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken); - of als het representatief is van het oeuvre van een belangrijke architect in de architectuurgeschiedenis op internationaal, nationaal, regionaal of lokaal niveau (dit betreft zowel befaamde architecten als V. Horta, V. Bourgeois, M. Polak als secundaire architecten, die lokaal verbonden worden aan een gemeente zoals Fernand Lefever in Koekelberg of Emile Hoebeke in Sint-Agatha-Berchem).
- Landschappelijk Een landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mens, waarvan het karakter het resultaat is van ondernomen actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren. Het is een schaalbegrip bestaande uit verschillende (erfgoed)componenten, die elk, al of niet hun intrinsieke waarde hebben, maar alles samen tot een groter meerwaardegeheel verheffen én dat dit ook zo word gepercipieerd vanop een bepaalde afstand. Wijde stadspanorama’s zijn het landschap bij uitstek, denk bijvoorbeeld aan het zicht over de benedenstad van Brussel vanop het Koningsplein, maar ook op kleinere schaal kunnen dergelijke landschappen die uit verschillende componenten zijn samengesteld voorkomen.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen of landschappen hebben in het verleden een prominente rol gespeeld in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte en de stedelijke ruimte. Meestal bepalen zij andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het daarin een rol speelt, bijvoorbeeld : - hoekgebouwen; - coherente pleinen of homogene huizenrijen (gevels die een ensemble vormen van dezelfde stijl, periode en volume); - tuinwijken, - deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, - relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe die architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
id
Urban : 40020
Beschrijving
Oorspronkelijk
een herberg omgeven door een tuin, vermeld in de 14e eeuw. In 1523 i.o.v.
Appolonia van Ouderghem, weduwe van Hendrik de Fruytere, herbouwd met houten
puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. op de rooilijn van de Sterre
en de Gulden Boom. Na het
bombardement wederopbouw in 1698 op vooruitgeschoven rooilijn, mogelijk n.o.v. Cornelis
Van Nerven (1660-1715), i.o.v. P. Fariseau, medestichter van de Muziekacademie.
In 1720 eigendom van de slagersgilde die het huis in dat jaar lieten verbouwen,
met de inkomsten van de wolverkoop (zie chronogram). Op foto’s van ca. 1890 met
bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. voor- en zijgevel; balkonleuning met blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.; cartouchesOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd.
met jaartallen, putti, attiekbeelden en balustradebekroning van het dak komen
er niet op voor. Ingevolge de wederopbouw van het huis de Sterre werden in 1896-1897 de rechter zijgevel gereconstrueerd
en een aantal herstellingen uitgevoerd aan het interieur. In 1903-1904
restauratie aan koepelvormige bedaking en voorgevel n.o.v. architect A. Samyn:
Euvillesteen onder meer voor balkonbalustrade en centraal motief in derde
bouwlaag, cartouchesOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd., frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening., attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt. met bekronende beelden; Gobertange voor
parementGevel- of muurbekleding. en lijstwerk; hardsteen voor vensterkruisen en dorpelsOnderdorpel van een deur..
Statig diephuis in Lodewijk XlV-stijl, vier bouwlagen, de tweede als tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen. en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder combinatie van koepelvormige bedaking en haaks aansluitend steil zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Gerestaureerde zandstenen gevel met markerend centraal risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden., via het hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. doorlopend in het frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster.. Belijnde beneden- en tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen.. Rechthoekige deur in geriemde omlijsting onder druiplijst en fraaie uitbeelding van huisnaam door E. Aertsen, ca. 1852. AfgeschuindeSchuine vlakke kant aan een houten of stenen bouwonderdeel. sokkelHoge plint van een gevel; fungeert als voetstuk in ordonnantie van de gevel. met getoogdeBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. keldergaten en links keldertrap. Accent op derde bouwlaag: kruisvenstersVenster, door een moneel en een tussendorpel in vier vlakken verdeeld. in geriemde omlijsting met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief. onder frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met schelpmotief en guirlandeGehouwen of gesneden slinger van bloemen, bladen of vruchten. Als festoen, vaak met linten en opgehangen aan strikken met neerhangende uiteinden. ; centrale glasdeurDeur waarvan het grootste deel uit glas bestaat. tussen Ionische driekwartzuilen, onder gebogen frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. onderbroken voor vergulde cartoucheOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd. met initialen P.F. (P. Fariseau?) tussen twee putti, opnieuw gebeeldhouwd in 1735 door Jan De Kinder (1675-1739), naderhand verwijderd en hermaakt in 1900 door Pieter Braecke. Balkonleuning met balustersVaasvormige spijl van een borstwering. en maskerkoppen - resultaat van restauratie van 1903-1904 - geschraagd door acanthusbladconsoles. Met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief. en neuten omlijste bovenste venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.; “ANNO / 1698” in barokcartouches op borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.. Aflijnend hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. met rozettenfries en gegroefde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. onder kroon- met eierlijstOrnament; bolle lijst waarin afwisselend eivormige en pijlachtige figuren zijn uitgesneden of gehouwen.. Allegorische frontonbeelden de Slagerij, de Overvloed en de Landbouw uitgevoerd door Charles Samuel (1899), ter vervanging van de oorspronkelijke door J. De Kinder. Op sokkelHoge plint van een gevel; fungeert als voetstuk in ordonnantie van de gevel. van centraal beeld chronogram “HaeC DoMUs La- nea eXaLtatUr” (1720 ; cf. supra). Bedaking met getoogdeBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. afgelijnd door geajoureerdeOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt.. Uiterst links en rechts op benedenverdieping tweetalige gevelplaten met vermelding van de hier op 5 en 6 april 1885 gestichte Belgische Werkliedenpartij. Gedeeltelijk zichtbare rechter zijgevel ; haakse aanleunende lagere achterbouw onder plat dak.
Interieur. Lodewijk XV-trap met fraai bewerkte smeedijzerenTaai, ‘kneedbaar’ ijzer dat ambachtelijk wordt ‘gesmeed’ (gehamerd bij hoge temperatuur) tot decoratieve bouwonderdelen als tuinhekken, borstweringen… leuning. Tweebeukige kelder over zes traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) overkluisd door middel van korfboogBoog samengesteld uit een aantal ineenvloeiende cirkelbogen die samen nagenoeg een liggende ellips vormen. vormige kruisgewelven, gescheiden door gordelbogen en centraal opgevangen door vierkante pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) van zandsteen, met lijstkapiteel.
Statig diephuis in Lodewijk XlV-stijl, vier bouwlagen, de tweede als tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen. en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder combinatie van koepelvormige bedaking en haaks aansluitend steil zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Gerestaureerde zandstenen gevel met markerend centraal risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden., via het hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. doorlopend in het frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster.. Belijnde beneden- en tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen.. Rechthoekige deur in geriemde omlijsting onder druiplijst en fraaie uitbeelding van huisnaam door E. Aertsen, ca. 1852. AfgeschuindeSchuine vlakke kant aan een houten of stenen bouwonderdeel. sokkelHoge plint van een gevel; fungeert als voetstuk in ordonnantie van de gevel. met getoogdeBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. keldergaten en links keldertrap. Accent op derde bouwlaag: kruisvenstersVenster, door een moneel en een tussendorpel in vier vlakken verdeeld. in geriemde omlijsting met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief. onder frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met schelpmotief en guirlandeGehouwen of gesneden slinger van bloemen, bladen of vruchten. Als festoen, vaak met linten en opgehangen aan strikken met neerhangende uiteinden. ; centrale glasdeurDeur waarvan het grootste deel uit glas bestaat. tussen Ionische driekwartzuilen, onder gebogen frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. onderbroken voor vergulde cartoucheOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd. met initialen P.F. (P. Fariseau?) tussen twee putti, opnieuw gebeeldhouwd in 1735 door Jan De Kinder (1675-1739), naderhand verwijderd en hermaakt in 1900 door Pieter Braecke. Balkonleuning met balustersVaasvormige spijl van een borstwering. en maskerkoppen - resultaat van restauratie van 1903-1904 - geschraagd door acanthusbladconsoles. Met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief. en neuten omlijste bovenste venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.; “ANNO / 1698” in barokcartouches op borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.. Aflijnend hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. met rozettenfries en gegroefde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. onder kroon- met eierlijstOrnament; bolle lijst waarin afwisselend eivormige en pijlachtige figuren zijn uitgesneden of gehouwen.. Allegorische frontonbeelden de Slagerij, de Overvloed en de Landbouw uitgevoerd door Charles Samuel (1899), ter vervanging van de oorspronkelijke door J. De Kinder. Op sokkelHoge plint van een gevel; fungeert als voetstuk in ordonnantie van de gevel. van centraal beeld chronogram “HaeC DoMUs La- nea eXaLtatUr” (1720 ; cf. supra). Bedaking met getoogdeBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. afgelijnd door geajoureerdeOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt.. Uiterst links en rechts op benedenverdieping tweetalige gevelplaten met vermelding van de hier op 5 en 6 april 1885 gestichte Belgische Werkliedenpartij. Gedeeltelijk zichtbare rechter zijgevel ; haakse aanleunende lagere achterbouw onder plat dak.
Interieur. Lodewijk XV-trap met fraai bewerkte smeedijzerenTaai, ‘kneedbaar’ ijzer dat ambachtelijk wordt ‘gesmeed’ (gehamerd bij hoge temperatuur) tot decoratieve bouwonderdelen als tuinhekken, borstweringen… leuning. Tweebeukige kelder over zes traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) overkluisd door middel van korfboogBoog samengesteld uit een aantal ineenvloeiende cirkelbogen die samen nagenoeg een liggende ellips vormen. vormige kruisgewelven, gescheiden door gordelbogen en centraal opgevangen door vierkante pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) van zandsteen, met lijstkapiteel.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 56463 (1897, 1903); AA, 1904, rep. 5215; NPP, D 17.
Publicaties en studies
CORDEIRO,
P., HEYMANS, V., LAMBERT, C, et al., étude
historique et architecturale des maisons de la Grand-Place, Cel Historisch
Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1999.
De PANGE, I., La Grand-Place de Bruxelles,
aparté, Brussel, 2011.
HENNAUT,
E., De Grote Markt. Werelderfgoed,
Brussel, 2018 (Brussel,
stad van kunst en geschiedenis: 56).
HEYMANS, V., (o.l.v.), Les Maisons de la Grand-Place de Bruxelles, CFC-éditions, Brussel,
2011.
Tijdschriften
L’Emulation, 1899, 24, kol. 185-186.
CORDEIRO, P., MARTOU, M.-N., MOUTURY, S., La gestion de la Grand-Place de Bruxelles et ses abords in Thema & Collecta, 1, 2011, pp. 51-59.
De Restauratie van een uitzonderlijk decor. De gevels van de Grote Markt in Erfgoed Brussel, 2018 (Extra nummer).
Websites
BALat KIK-IRPA
