Typologie(ën)
opbrengsthuis
Ontwerper(s)
J. COSIJN – 1696-1697
INCONNU - ONBEKEND – 1644-1645
Joseph VAN HAMME – beeldhouwer – 1912
INCONNU - ONBEKEND – 1912
Juridisch statuut
Beschermd sinds 19 april 1977, 07 november 2002
Stijlen
Barok
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Archeologisch Meestal gaat het om overblijfselen, fragmentarische elementen of betekenisvolle sporen van oudere gebouwen die in een onroerend goed bewaard zijn gebleven en zodoende getuigenissen zijn bouwkundige activiteiten door de mens. De belangstelling gaat dan meestal uit naar de overblijfselen zelf. De selectie van het onroerend goed (gebouw of fragment) is gemotiveerd als een omhulsel met deze fragmenten, die waardevolle informatie verschaffen over de bouwevolutie en -geschiedenis. (Fragmentarische elementen die in het gebouw bewaard zijn gebleven (bv. constructieve elementen in de kelders van het gebouw in de Boterstraat nr. 40); kelders die waarschijnlijk oudere elementen bevatten (bv. kelders van de abdij van Coudenbergh of de kapel van Nassau).
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Volkskundig Moeilijk te onderscheiden waarde ten opzichte van de sociale waarde en over het algemeen onvoldoende om selectie (mbt onroerend erfgoed) op zichzelf te rechtvaardigen. Het is wenselijk deze erfgoedwaarde te koppelen aan een immateriële gezien het vaak een plaats van herinnering van een gemeenschap, of van een sociale groep betreft. Het kan ook de materiële uiting zijn van een plek met volkssymboliek, of een plek waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Landschappelijk Een landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mens, waarvan het karakter het resultaat is van ondernomen actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren. Het is een schaalbegrip bestaande uit verschillende (erfgoed)componenten, die elk, al of niet hun intrinsieke waarde hebben, maar alles samen tot een groter meerwaardegeheel verheffen én dat dit ook zo word gepercipieerd vanop een bepaalde afstand. Wijde stadspanorama’s zijn het landschap bij uitstek, denken we bijvoorbeeld het zicht over de benedenstad van Brussel vanop het Koningsplein, maar ook op kleinere schaal kunnen dergelijke uit verschillende samengestelde componenten landschappen voorkomen.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 31120
Beschrijving
Voormalig
gildehuis van de vettewariërs. Gilde opgericht in 1365; in 1439 aankoop van een
huis met houten puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. dat samen met nr. 4 tot 6 ingeplant was op het
vroegere domein van de familie Serhuygs. In 1644-1645 sloping en bouw van een
nieuw stenen gildehuis, op dezelfde rooilijn als de wederopgebouwde huizen nr.
4 tot 6 (voorheen ca. 2 m achteruit). In 1644 en 1694 uitbreiding van het
achterin gelegen bijgebouw. Voorgevel deels gespaard gebleven tijdens het
bombardement van 1695. Herstelling en nieuwe geveltop, voltooid in 1697 door beeldhouw-bouwmeester
Jan Cosijn (1646-1708), en nu ook vergaderlokaal van de Sint-Gillisnatie en de
kleerkopersgilde. Naar foto’s uit de tweede helft van de 19e eeuw en tekening
van 1907 : gevel blijkbaar bepleisterdMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen., benedenverdieping met uitstalramen in
tweede en vierde traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) (1846), venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. zonder kruisen op verdiepingen,
decoratie op zuilen op tweede bouwlaag en op bovenste borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. verwijderd,
geveltop ontdaan van paneelversiering en vruchtenslingers, rondboognis met
medaillon en borstbeeld boven sokkel. Restauratie in 1912 onder meer van
geveltop, panelen, zuilen, kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. en inbreng van kruisen; vervangende
natuursteen. Aanpassingswerken aan venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. op benedenverdieping en centrale
deur (architect P.J. Desmedt, 1945).
Diephuis van vier bouwlagen en vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. met aandak. Barokke voorgevel met bijzonder picturaal effect door de talrijk vergulde constructieve en decoratieve gevelelementen. Bouwlaag geordonneerd door superpositie van de klassieke ordes. Geblokte Dorische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op benedenverdieping. Ionische driekwartzuilen op tweede bouwlaag, versierd met arabeskenOrnament met slingerende grondlijn, bekleed met bladeren, bloemen, vruchten, gedeelten van mensen- of dierenbeelden in grillige vormen, maar op sierlijke wijze geschikt en aaneengestrengeld. en geschraagd door fraai gesculpteerde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. met engelenhoofden. Op borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. opschriften “T VETTEWARIERSHUYS” en “DEN CRUYWAGEN” en afbeelding van twee kruiwagens. Derde bouwlaag met getorsteGedraaid, gewrongen. Korinthische zuilen met slingermotief; “AN / NO / 16 / 97” in barokcartouches. Gegroefde composietpilasters en borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met arabeskenversiering op bovenste verdieping. Halsvormige geveltop gemarkeerd door druiplijsten; decoratieve vruchtenslingers op pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.; schouderstukken met sier- en vuurvazen. FrontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. onderbroken voor rondboognis onder schelpbekroning: beeld van Sint-Gillis, patroonheilige van de vettewariërs, door Joseph Van Hamme (1912). Deur links (nr. 3) verleent toegang tot overdekte gang, eertijds leidend naar geheel van huisjes, heden naar binnenplaats met bijgebouw en achtergebouwen van aanpalende huizen.
Gecementeerde achtertuitgevel deels zichtbaar met rechthoekige muuropeningen, deels verscholen achter 20e eeuwse uitbreiding.
Interieur. Zaal op verdieping: houten lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in Lodewijk XlV-stijl op plafond en muren; régenceschouw met roodkoperen stoel. In kelders gedrukte bakstenen tongewelven op rechte steunen waaronder met zandstenen impost.
Diephuis van vier bouwlagen en vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. met aandak. Barokke voorgevel met bijzonder picturaal effect door de talrijk vergulde constructieve en decoratieve gevelelementen. Bouwlaag geordonneerd door superpositie van de klassieke ordes. Geblokte Dorische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op benedenverdieping. Ionische driekwartzuilen op tweede bouwlaag, versierd met arabeskenOrnament met slingerende grondlijn, bekleed met bladeren, bloemen, vruchten, gedeelten van mensen- of dierenbeelden in grillige vormen, maar op sierlijke wijze geschikt en aaneengestrengeld. en geschraagd door fraai gesculpteerde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. met engelenhoofden. Op borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. opschriften “T VETTEWARIERSHUYS” en “DEN CRUYWAGEN” en afbeelding van twee kruiwagens. Derde bouwlaag met getorsteGedraaid, gewrongen. Korinthische zuilen met slingermotief; “AN / NO / 16 / 97” in barokcartouches. Gegroefde composietpilasters en borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met arabeskenversiering op bovenste verdieping. Halsvormige geveltop gemarkeerd door druiplijsten; decoratieve vruchtenslingers op pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.; schouderstukken met sier- en vuurvazen. FrontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. onderbroken voor rondboognis onder schelpbekroning: beeld van Sint-Gillis, patroonheilige van de vettewariërs, door Joseph Van Hamme (1912). Deur links (nr. 3) verleent toegang tot overdekte gang, eertijds leidend naar geheel van huisjes, heden naar binnenplaats met bijgebouw en achtergebouwen van aanpalende huizen.
Gecementeerde achtertuitgevel deels zichtbaar met rechthoekige muuropeningen, deels verscholen achter 20e eeuwse uitbreiding.
Interieur. Zaal op verdieping: houten lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in Lodewijk XlV-stijl op plafond en muren; régenceschouw met roodkoperen stoel. In kelders gedrukte bakstenen tongewelven op rechte steunen waaronder met zandstenen impost.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 8583 (1846), 56139 (1945); NPP, D 1.
Publicaties en studies
CORDEIRO,
P., HEYMANS, V., LAMBERT, C, et al., étude
historique et architecturale des maisons de la Grand-Place, Cel Historisch
Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1999.
De PANGE, I., La Grand-Place de Bruxelles,
aparté, Brussel, 2011.
HENNAUT,
E., De Grote Markt. Werelderfgoed,
Brussel, 2018 (Brussel,
stad van kunst en geschiedenis: 56).
HEYMANS, V., (o.l.v.), Les Maisons de la Grand-Place de Bruxelles, CFC-éditions, Brussel,
2011.
Tijdschriften
L’Emulation, 1914, p. 45-46, pl. 35.
CORDEIRO, P., MARTOU, M.-N., MOUTURY, S., La gestion de la Grand-Place de Bruxelles et ses abords in Thema & Collecta, 1, 2011, pp. 51-59.
De Restauratie van een uitzonderlijk decor. De gevels van de Grote Markt in Erfgoed Brussel, 2018 (Extra nummer).
Websites
BALat KIK-IRPA
