![Lakensestraat 146. Koninklijke Vlaamse Schouwburg, [s.d.]](https://monument.heritage.brussels/medias/buildings/10003090/10003090_0146_M01.jpg)
Typologie(ën)
opslagplaats/loods
theater/schouwburg
theater/schouwburg
Ontwerper(s)
Jean BAES – architect – 1883-1887
Juridisch statuut
Beschermd sinds 09 september 1993
Stijlen
Neo-Vlaamse renaissance
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Inventaris van het Industrieel Erfgoed (La Fonderie - 1993-1994)
- Inventaris van engineering erfgoed (2011)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem), authenticiteit (idem + de kwaliteit van de uitvoering) en integriteit (bewaringstoestand, oorspronkelijke elementen)). Een goed bevat ook artistieke waarde als het kunstwerken omvat (beeldhouwwerken, reliëfs ontworpen voor het goed, enz.) of decoratieve elementen uit de oorspronkelijke bouwperiode of met bijzondere kwaliteit (gesigneerd glasramen, sgraffito, lichtbeuk, enz.).
- Esthetisch Historisch gezien werd die waarde aangewend om waardevolle groene ruimten en natuurlijke of halfnatuurlijke gebieden aan te duiden. De waarde kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Een afweging met andere waarden dringt zich tevens op: de artistieke, de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en de stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen). De volgende selectiecriteria worden er eveneens aan gekoppeld: de ensemblewaarde en de contextuele waarde.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde : - als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente; - of als getuigenis van een periode en/of een zeldzame ontwikkeling van een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; de Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; - of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale lanen of in de Leopoldswijk); - of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur – met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (bv. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte); - of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (bv. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, de Congreskolom); - of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken); - of als het representatief is van het oeuvre van een belangrijke architect in de architectuurgeschiedenis op internationaal, nationaal, regionaal of lokaal niveau (dit betreft zowel befaamde architecten als V. Horta, V. Bourgeois, M. Polak als secundaire architecten, die lokaal verbonden worden aan een gemeente zoals Fernand Lefever in Koekelberg of Emile Hoebeke in Sint-Agatha-Berchem).
- Wetenschappelijk De wetenschappelijke waarde wordt vaak erkend in het geval van landschappen (parken, halfnatuurlijke gebieden). Binnen de context van een onroerend goed kan het gaan om de aanwezigheid van een (bouw)element (bijzonder materiaal, experimenteel materiaal, bouwprocédé of -component) of getuigenis van een ruimtelijk-structurele ruimte (stedenbouwkundig) waarvan het behoud moet worden overwogen met het oog op wetenschappelijk onderzoek. In het geval van archeologische vindplaatsen en overblijfselen wordt de wetenschappelijke waarde erkend in relatie tot het uitzonderlijke karakter van de resten op het gebied van ouderdom (bijvoorbeeld de Romeinse villa in Jette), de uitzonderlijke bewaringsomstandigheden (bijvoorbeeld de site van het vroegere dorp Oudergem) of de uniciteit van de elementen (bijvoorbeeld een volledig bewaard dakspant) en derhalve op dat vlak een uitzonderlijke en prominente wetenschappelijke bijdrage vormen tot de kennis van ons stedelijk en pre-stedelijk verleden.
- Technisch Onder de technische waarde van een onroerend goed kan men het vroege gebruik van een bepaald materiaal of een bepaalde techniek verstaan (ingenieur), ook gebouwen met een constructief of technologisch belang, een technisch hoogstandje of een technologische innovatie kunnen in aanmerking komen. Het kan eveneens industrieel-archeologisch waardevol worden begrepen zoals getuigenissen van verouderde bouwmethodes. Vanzelfsprekend dringt een koppeling zich aan m.b.t. een wetenschappelijke waarde.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen of landschappen hebben in het verleden een prominente rol gespeeld in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte en de stedelijke ruimte. Meestal bepalen zij andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het daarin een rol speelt, bijvoorbeeld : - hoekgebouwen; - coherente pleinen of homogene huizenrijen (gevels die een ensemble vormen van dezelfde stijl, periode en volume); - tuinwijken, - deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, - relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe die architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 32674
Beschrijving
Theater in neo-Vlaamse-renaissancestijl, naar ontwerp van architect J.
Baes, daterend van 1883-1887.
Vanaf midden 19e eeuw zagen opeenvolgende initiatieven het licht tot uitbouw van een permanent Vlaams toneelgezelschap te Brussel, met name het “Toneel der Volksbeschaving” (1852-1858) gehuisvest in het Parktheater, het “Vlaemsch Kunstverbond” later “Vlaemsche Schouwburg” (1860-1866) en de “Nationale Schouwburg” (1866-1868), beide gehuisvest in het voormalige Circustheater. In 1875 nam de “Naamlooze Maatschappij ter Exploitatie eens Nederlandschen Schouwburgs, te Brussel” voor haar eerste theaterseizoen haar intrek in laatst genoemde schouwburg, inmiddels omgedoopt tot Alhambratheater. Het streven naar een eigen schouwburg, leidde vervolgens tot de toewijzing van het oude Entrepot of Arsenaal, een project waarover reeds onderhandeld werd sinds 1860. In 1883 gaf het stadsbestuur aan Baes opdracht het nieuwe theater te ontwerpen, met behoud van de voorgevel van het Entrepot aan het gelijknamige dok. Goedkeuring van de definitieve plannen en aanbesteding in 1884, inzet van de bouw in 1884, voltooid en ingehuldigd in 1887. De aanvankelijk zogenaamd “Vlaamsche Schouwburg”, cf. opschrift, verkreeg in 1894 van Leopold II de titel “Koninklijke Vlaamse Schouwburg”. Het theater werd in 1955 door brand vernield en vervolgens inwendig werderopgebouwd onder leiding van de architecten A.-J. De Doncker en R.F. Michiels, heropend in 1958.
Markant gebouw, veruit de belangrijkste realisatie van Baes, behorend tot de meest merkwaardige specimen van neo-Vlaamse-renaissance-architectuur te Brussel. Richtinggevend voorbeeld van functionele theaterbouw, gekenmerkt door de onverhulde toepassing van moderne constructietechnieken en -materialen, voornamelijk ijzer, in functie van een doorgedreven, vooruitstrevend brandbeveiligings- en evacuatiesysteem. Hier gecombineerd met een op de Vlaamse renaissance geënte vormentaal, aangepast aan de functie en de rol van de schouwburg.
MonumentaalZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten. vrijstaand complex, oost-west geaxeerd, op rechthoekige plattegrond. Oorspronkelijk voorbouw met inkomhal, trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. en foyer, centrale partij met amfitheater, en achterbouw met scène, schermenmagazijn, directie- en administratielokalen, artiestenloges en brandweerpost.
Buitengevels met afwisseling van hardsteen en witsteenlagen voor het voorgevelfront, geïmiteerd door middel van bepleistering en beschildering in de bovenbouw van de zijgevels. MansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. boven voorbouw en zaal, zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. boven de scène, oorspronkelijk met bovenlichtenBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. en volledig gescheiden door middel van een gemetselde brug ten behoeve van de brandweer.
Voorgevel opgevat als een vooruitspringend risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden., met de zijgevels verbonden door haaks naar binnen geplooide trapgevelsGevel met een driehoekige bekroning die trapsgewijs versmalt. met opengewerktOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. topstuk. Zes rondboogdeuren onder een beglaasde ijzeren luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak. op de begane grond. Door balkons met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. console-rijen belijnde hoofdverdieping, geopend door drie brede rondboogvormigeBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft. foyerramen met glas-in-loodvulling onder booglijst met doorgetrokken imposten en sluitsteenSluitsteen van een opening; weerhoudt de gewelfstenen in een boog of gewelf.. Ingewerkte nooddeuren onder entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. waarop marmeren borstbeelden van Willem Ogier, Joost Van den Vondel en Pieter Langendijk door beeldhouwers A. Hambresin en J. De Keyser. Flankerende, op de hoeken gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. renaissancepilasters vanaf consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief., en rozettenRozet, versiering met concentrische vorm, lijkend op een bloem; in ruime zin roosvenster, groot rondlicht, gevuld met gotisch maaswerk van rozetten, drie-, vier- en veelpassen in concentrische schikking en/of gevuld met glas-in-lood.. Bovenste verdieping opgevat als loggiaOverdekte, halfopen ruimte; schaduwrijke inham in de gevel van een gebouw. geritmeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. met wortelmotief(Renaissance)ornament in de vorm van een afhangende, halve kegel of een rechtstaande wortel. en afgewerkt met een rozettenfries, naar het model van het Antwerpse Stadhuis. Middenpartij verhoogd met een blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt. en een portieknis met het wapen van Brussel, bekroond door topstukken, boven een gevelplaat met opschrift “vlaamsche schouwburg”. GetrapteGevel met een driehoekige bekroning die trapsgewijs versmalt. toppen belijnd door doorgetrokken, uitkragende dekstenenNatuurstenen of keramische plaat, op bijvoorbeeld een geveltop, om het onderliggend metselwerk tegen regen te beschermen., met oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster. en allegorisch beeld. Functionele zijgevels, horizontaal gemarkeerd door vier naar boven toe versmallende, volledig ijzeren balkons met consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. en opengewerkteOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. leuning, die oorspronkelijk de inwendige rangen aangaven. Belangrijke schakel in het evacuatiesysteem: elke rang was met de begane grond verbonden door afzonderlijke trappen en met de buitenbalkons door telkens tien nooddeuren aan weerszij; deze buitenbalkons, onderling verbonden door brandladders, boden telkens plaats aan het overeenkomstige totaal der rangen.
![Lakensestraat 146. Koninklijke Vlaamse Schouwburg. Voormalige Entrepot, 'Magasins de l'artillerie et du génie', gevel van de Voormalige Entrepot (foto [s.d.]).](/medias/500/buildings/10003090/10003090_0146_M08.jpg)
Achtergevel, oorspronkelijk de voorgevel van het voormalige Entrepot (cf. infra), via een achteruitwijkende bovenbouw en een steil lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak. verbonden met de toneeltoren.
Interieur grotendeels vernield in 1955: heden enkel bewaard trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. en foyer in neo-Vlaamse-renaissancestijl, met vereenvoudigd decor; nieuwe inkomhal, zaal en scène. Oorspronkelijk amfitheatervormige zaal met ca. 1200 plaatsen, verdeeld over de parterre met stalles, parket en loges, en vier rangen à la française; rijke decoratie, onder meer schilderingen door H. Baes, een metalen scènescherm en een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. met beglaasd bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden.. Bij de wederopbouw teruggebracht tot 669 plaatsen met nog slechts twee rangen. TrappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. met monumentaleZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten., dubbele bordestrap, rondboogarcaden op balustersVaasvormige spijl van een borstwering. en versierde zoldering. Aansluitend foyer met een zoldering van zichtbare ijzeren moeren kinderbalken met overschilderde sgraffitoversiering ; houten lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … met markante betegelde buffetten en monumentaleZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten. smeedijzerenTaai, ‘kneedbaar’ ijzer dat ambachtelijk wordt ‘gesmeed’ (gehamerd bij hoge temperatuur) tot decoratieve bouwonderdelen als tuinhekken, borstweringen… kroonluchters door P. Desmedt.
Voormalige Entrepot. Eerste Brussels Stapelhuis, gebouwd in opdracht van de Oostenrijkse regering in 1780-1781, naar ontwerp van architect R. Nivoy, op de vroegere beestenmarkt tussen de Lakensestraat en het Hooidok. Buiten gebruik gesteld in 1846 en vervolgens omgevormd tot Arsenaal. Oorspronkelijk een rechthoekige meerbeukige constructie met basilicale opstandBouwkundige tekening op schaal van een verticaal vlak van een gevel, een binnenmuur,…; in ruime zin het verticaal vlak van een gevel of muur. van twee bouwlagen onder zadelbedaking, met door lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries). geritmeerde zijgevels, en onversierde achtergevel. Bewaard voorgevelfront in laat-classicistische stijl, overwegend opgetrokken uit zandsteen, met schaarse verwerking van hardsteen. Hoger oplopend middenrisaliet van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), ingedeeld door rechthoekige lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries)., en bekroond door een klassiek hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. en een geprofileerd driehoekig frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop., ingewerkt in een blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt. met hoekvazen. Geblokte rondboogpoort met diamantkopsleutel en -imposten, en Venetiaans drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met Ionische zuilenCilindervormig steunpunt; vaak voorzien van basis en kapiteel. De kleine en/of dunne variant ervan wordt colonnet genoemd., geprofileerde booglijst en gegroefde voluutsleutel in de middentravee. Muraalbogen met imposten en diamantkopsleutel, en vlak omlijste rondboogvensters - oorspronkelijk beeldnissenUitsparing in de dikte van een muur, kan rechthoekig zijn of onder een boog, achtervlak kan vlak, segmentvormig, halfrond of gebogen zijn; diepe nis voor standbeeld. - met opengewerkteOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met neuten en voorts zelfde imposten, booglijst en sleutelSluitsteen van een opening; weerhoudt de gewelfstenen in een boog of gewelf. als het drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere., in de zijtraveeën. GevelsteenStenen plaat of blok, aangebracht in of op een gevel, met opschrift. met opschrift “MAGASINS DE L’ARTILLERIE ET DU genie” in de friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…)., en klein zegel van België tussen militaire trofeeënNabootsing van oorlogs- of jachttrofeeën die oorspronkelijk werden opgehangen; later veelal als zuiver decoratief motief gebruikt met dezelfde onderwerpen of uitgebreid met zinnebeelden van de kunsten, de ambachten,… als timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. (na 1846). Flankerende lagere zijtraveeën met zelfde muraalbogen op de begane grond, blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. spiegels1. Dunne (houten) plaat, gevat in een omlijsting van stijlen en regels van deuren, lambriseringen en plafonds; - 2. Gevelversiering in de vorm van een in- (spiegel) of uitspringende (paneel) rechthoekige omlijsting. met neuten en waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen. erboven; kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). ter hoogte van de imposten van het risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. en bekronende balustradeHekwerk van spijlen of balusters..
Vanaf midden 19e eeuw zagen opeenvolgende initiatieven het licht tot uitbouw van een permanent Vlaams toneelgezelschap te Brussel, met name het “Toneel der Volksbeschaving” (1852-1858) gehuisvest in het Parktheater, het “Vlaemsch Kunstverbond” later “Vlaemsche Schouwburg” (1860-1866) en de “Nationale Schouwburg” (1866-1868), beide gehuisvest in het voormalige Circustheater. In 1875 nam de “Naamlooze Maatschappij ter Exploitatie eens Nederlandschen Schouwburgs, te Brussel” voor haar eerste theaterseizoen haar intrek in laatst genoemde schouwburg, inmiddels omgedoopt tot Alhambratheater. Het streven naar een eigen schouwburg, leidde vervolgens tot de toewijzing van het oude Entrepot of Arsenaal, een project waarover reeds onderhandeld werd sinds 1860. In 1883 gaf het stadsbestuur aan Baes opdracht het nieuwe theater te ontwerpen, met behoud van de voorgevel van het Entrepot aan het gelijknamige dok. Goedkeuring van de definitieve plannen en aanbesteding in 1884, inzet van de bouw in 1884, voltooid en ingehuldigd in 1887. De aanvankelijk zogenaamd “Vlaamsche Schouwburg”, cf. opschrift, verkreeg in 1894 van Leopold II de titel “Koninklijke Vlaamse Schouwburg”. Het theater werd in 1955 door brand vernield en vervolgens inwendig werderopgebouwd onder leiding van de architecten A.-J. De Doncker en R.F. Michiels, heropend in 1958.
Markant gebouw, veruit de belangrijkste realisatie van Baes, behorend tot de meest merkwaardige specimen van neo-Vlaamse-renaissance-architectuur te Brussel. Richtinggevend voorbeeld van functionele theaterbouw, gekenmerkt door de onverhulde toepassing van moderne constructietechnieken en -materialen, voornamelijk ijzer, in functie van een doorgedreven, vooruitstrevend brandbeveiligings- en evacuatiesysteem. Hier gecombineerd met een op de Vlaamse renaissance geënte vormentaal, aangepast aan de functie en de rol van de schouwburg.
MonumentaalZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten. vrijstaand complex, oost-west geaxeerd, op rechthoekige plattegrond. Oorspronkelijk voorbouw met inkomhal, trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. en foyer, centrale partij met amfitheater, en achterbouw met scène, schermenmagazijn, directie- en administratielokalen, artiestenloges en brandweerpost.
Buitengevels met afwisseling van hardsteen en witsteenlagen voor het voorgevelfront, geïmiteerd door middel van bepleistering en beschildering in de bovenbouw van de zijgevels. MansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. boven voorbouw en zaal, zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. boven de scène, oorspronkelijk met bovenlichtenBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. en volledig gescheiden door middel van een gemetselde brug ten behoeve van de brandweer.
Voorgevel opgevat als een vooruitspringend risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden., met de zijgevels verbonden door haaks naar binnen geplooide trapgevelsGevel met een driehoekige bekroning die trapsgewijs versmalt. met opengewerktOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. topstuk. Zes rondboogdeuren onder een beglaasde ijzeren luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak. op de begane grond. Door balkons met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. console-rijen belijnde hoofdverdieping, geopend door drie brede rondboogvormigeBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft. foyerramen met glas-in-loodvulling onder booglijst met doorgetrokken imposten en sluitsteenSluitsteen van een opening; weerhoudt de gewelfstenen in een boog of gewelf.. Ingewerkte nooddeuren onder entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. waarop marmeren borstbeelden van Willem Ogier, Joost Van den Vondel en Pieter Langendijk door beeldhouwers A. Hambresin en J. De Keyser. Flankerende, op de hoeken gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. renaissancepilasters vanaf consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief., en rozettenRozet, versiering met concentrische vorm, lijkend op een bloem; in ruime zin roosvenster, groot rondlicht, gevuld met gotisch maaswerk van rozetten, drie-, vier- en veelpassen in concentrische schikking en/of gevuld met glas-in-lood.. Bovenste verdieping opgevat als loggiaOverdekte, halfopen ruimte; schaduwrijke inham in de gevel van een gebouw. geritmeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. met wortelmotief(Renaissance)ornament in de vorm van een afhangende, halve kegel of een rechtstaande wortel. en afgewerkt met een rozettenfries, naar het model van het Antwerpse Stadhuis. Middenpartij verhoogd met een blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt. en een portieknis met het wapen van Brussel, bekroond door topstukken, boven een gevelplaat met opschrift “vlaamsche schouwburg”. GetrapteGevel met een driehoekige bekroning die trapsgewijs versmalt. toppen belijnd door doorgetrokken, uitkragende dekstenenNatuurstenen of keramische plaat, op bijvoorbeeld een geveltop, om het onderliggend metselwerk tegen regen te beschermen., met oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster. en allegorisch beeld. Functionele zijgevels, horizontaal gemarkeerd door vier naar boven toe versmallende, volledig ijzeren balkons met consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. en opengewerkteOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. leuning, die oorspronkelijk de inwendige rangen aangaven. Belangrijke schakel in het evacuatiesysteem: elke rang was met de begane grond verbonden door afzonderlijke trappen en met de buitenbalkons door telkens tien nooddeuren aan weerszij; deze buitenbalkons, onderling verbonden door brandladders, boden telkens plaats aan het overeenkomstige totaal der rangen.
![Lakensestraat 146. Koninklijke Vlaamse Schouwburg. Voormalige Entrepot, 'Magasins de l'artillerie et du génie', gevel van de Voormalige Entrepot (foto [s.d.]).](/medias/buildings/10003090/10003090_0146_M08.jpg)
Achtergevel, oorspronkelijk de voorgevel van het voormalige Entrepot (cf. infra), via een achteruitwijkende bovenbouw en een steil lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak. verbonden met de toneeltoren.
Interieur grotendeels vernield in 1955: heden enkel bewaard trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. en foyer in neo-Vlaamse-renaissancestijl, met vereenvoudigd decor; nieuwe inkomhal, zaal en scène. Oorspronkelijk amfitheatervormige zaal met ca. 1200 plaatsen, verdeeld over de parterre met stalles, parket en loges, en vier rangen à la française; rijke decoratie, onder meer schilderingen door H. Baes, een metalen scènescherm en een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. met beglaasd bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden.. Bij de wederopbouw teruggebracht tot 669 plaatsen met nog slechts twee rangen. TrappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. met monumentaleZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten., dubbele bordestrap, rondboogarcaden op balustersVaasvormige spijl van een borstwering. en versierde zoldering. Aansluitend foyer met een zoldering van zichtbare ijzeren moeren kinderbalken met overschilderde sgraffitoversiering ; houten lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … met markante betegelde buffetten en monumentaleZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten. smeedijzerenTaai, ‘kneedbaar’ ijzer dat ambachtelijk wordt ‘gesmeed’ (gehamerd bij hoge temperatuur) tot decoratieve bouwonderdelen als tuinhekken, borstweringen… kroonluchters door P. Desmedt.
Voormalige Entrepot. Eerste Brussels Stapelhuis, gebouwd in opdracht van de Oostenrijkse regering in 1780-1781, naar ontwerp van architect R. Nivoy, op de vroegere beestenmarkt tussen de Lakensestraat en het Hooidok. Buiten gebruik gesteld in 1846 en vervolgens omgevormd tot Arsenaal. Oorspronkelijk een rechthoekige meerbeukige constructie met basilicale opstandBouwkundige tekening op schaal van een verticaal vlak van een gevel, een binnenmuur,…; in ruime zin het verticaal vlak van een gevel of muur. van twee bouwlagen onder zadelbedaking, met door lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries). geritmeerde zijgevels, en onversierde achtergevel. Bewaard voorgevelfront in laat-classicistische stijl, overwegend opgetrokken uit zandsteen, met schaarse verwerking van hardsteen. Hoger oplopend middenrisaliet van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), ingedeeld door rechthoekige lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries)., en bekroond door een klassiek hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. en een geprofileerd driehoekig frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop., ingewerkt in een blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt. met hoekvazen. Geblokte rondboogpoort met diamantkopsleutel en -imposten, en Venetiaans drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met Ionische zuilenCilindervormig steunpunt; vaak voorzien van basis en kapiteel. De kleine en/of dunne variant ervan wordt colonnet genoemd., geprofileerde booglijst en gegroefde voluutsleutel in de middentravee. Muraalbogen met imposten en diamantkopsleutel, en vlak omlijste rondboogvensters - oorspronkelijk beeldnissenUitsparing in de dikte van een muur, kan rechthoekig zijn of onder een boog, achtervlak kan vlak, segmentvormig, halfrond of gebogen zijn; diepe nis voor standbeeld. - met opengewerkteOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met neuten en voorts zelfde imposten, booglijst en sleutelSluitsteen van een opening; weerhoudt de gewelfstenen in een boog of gewelf. als het drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere., in de zijtraveeën. GevelsteenStenen plaat of blok, aangebracht in of op een gevel, met opschrift. met opschrift “MAGASINS DE L’ARTILLERIE ET DU genie” in de friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…)., en klein zegel van België tussen militaire trofeeënNabootsing van oorlogs- of jachttrofeeën die oorspronkelijk werden opgehangen; later veelal als zuiver decoratief motief gebruikt met dezelfde onderwerpen of uitgebreid met zinnebeelden van de kunsten, de ambachten,… als timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. (na 1846). Flankerende lagere zijtraveeën met zelfde muraalbogen op de begane grond, blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. spiegels1. Dunne (houten) plaat, gevat in een omlijsting van stijlen en regels van deuren, lambriseringen en plafonds; - 2. Gevelversiering in de vorm van een in- (spiegel) of uitspringende (paneel) rechthoekige omlijsting. met neuten en waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen. erboven; kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). ter hoogte van de imposten van het risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. en bekronende balustradeHekwerk van spijlen of balusters..
Bronnen
Archieven
SAB/OW 29890-29897 (1883-1887), 77677 (1955-1958); A.A, 1884, rep. 1542, 1886, rep. 1821-1823, 1839, 1844, 1855 en 1856, 1887, rep. 1928-1929, 1932, 1960, 1977-1978 en 1989; PP 2263-2307; NPP 19, 90 en L 1.
AR, Kaarten en plannen in handschrift, 497.
Publicaties en studies
GROSJEAN-GUBIN E., Le théâtre flamand à Bruxelles 1860-1880 (Cahiers Bruxellois, 1965, X, 1, pp. 38-83).
Le Théâtre Flamand à Bruxelles par Jean Baes, Brussel, s.d.
MEERT H., Open Boek, Honderd J aar Koninklijke Vlaamse Schouwburg, Brussel, 1977.
PEETERS Y., Karel Buis en de Vlaamse Schouwburg te Brussel (Vlaamse Toeristische Bibliotheek, 1977, 222).
