Huis Solvay

Opmerkelijk herenhuis in art nouveauInternationale beweging (1893 - ca. 1914) als reactie op de ‘neo’-stijlen, maar met sterk lokale verschillen. In België kent de stijl twee stromingen, namelijk de florale art nouveau met Victor Horta als boegbeeld en anderzijds de geometrische art nouveau beïnvloed door Paul Hankar of de Wiener Secession., n.o.v. architect Victor Horta, i.o.v. industrieel Armand Solvay, zoon van Ernest Solvay, en zijn echtgenote Fanny Hunter, vanaf 1894. Dit huis geldt als een manifest van Horta's ideeën en een van de meest geslaagde ontwerpen binnen zijn œuvre. Hij beschikte hiervoor over een quasi onbeperkt budget en had een bijzonder goede verstandhouding met de opdrachtgever. Dit is bovendien een van de best bewaarde gebouwen van Horta.

Bouwtoelating ingediend in juli 1895. Ruwbouw afgewerkt in 1898. Horta werkte nog meerdere jaren aan decoratie van interieur; laatste details van meubilering in 1903 voltooid.

Perceel van 15 m breed in Louizalaan en 20-25 m diep; loopt door tot in Lensstraat; achter tuin liggen voormalige stallingen.

Beschermd volgens KB van 07.04.1988; tuin en voormalige stallingen in hun geheel beschermd door regeringsbesluit van 22.04.1999. Net als Huis Tassel, Huis Van Eetvelde en de persoonlijke woning van de architect Victor Horta is het Huis Solvay sinds 2000 opgenomen in de lijst van het Werelderfgoed van de Unesco.

Restauraties. In loop van tijd gedeeltelijke vernietigingen, gevolgd door restauraties. Door luchtverplaatsing van V1 die in november 1944 Kluisstraat trof, werd glas-in-lood koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. van bel-etage vernietigd. In 1982 gereconstrueerd door meesters-glazeniers Timmermans, onder toezicht van professor Georges Gyömörey. In 1957 huis verworven door familie Wittamer-De Camps, modeontwerpers (Valens) om te fungeren als atelier en ruimte om hun collectie te presenteren. Zij redde het huis van een sloop en voerde renovaties en restauraties uit. Benedenverdieping van voorgevel tijdelijk gedemonteerd voor plaatsing van twee vitrines (arch. Grimaldi & Dehasse en Jean Delhaye). Daarna gerestaureerd door arch. Georges Gyömörey van bureau Raymond Lemaire. Vanaf 1988 meerdere restauraties onder leiding van arch. Jos Vandenbreeden: onder meer benedenverdieping en kleuren van gevel hersteld in oorspronkelijke staat, restauratie van achtergevel.

Straatgevel. Sculpturale en symmetrische behandeling; zowel subtiel als krachtig. Relatief sober ontwerp in vergelijking met overdadig interieur. In tegenstelling tot veel eigentijdse Brusselse architectuur staat compositie van gevel niet los van interieur, maar vormt er aan straatzijde de logische en elegante resultante van.
Vier bouwlagen en op verdiepingen drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in hard- en witsteen. Vrij lage hardstenen benedenverdieping fungeert als sokkel; vormt lichtjes welvend verlengde van stoep en vormt bovenaan soepele aanzet voor centraal terras. Links koetspoort beschut door uitsprong van gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld.; in het midden drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. geflankeerd door twee kleine venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.; rechts breed vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. met dubbele metalen stijl die symmetrische tegenhanger vormt van koetspoort.
Op verdiepingen gevel in het midden uitgehold. In zijtraveeën van middelste bouwlagen gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld., telkens bekroond door terras. In tweede bouwlaag erkersRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. met elkaar verbonden door breed geprofileerd terras met lichtjes welvende smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.; soepel verbonden met centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) door concaaf muurvak waarin twee venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.. Elke erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. rust op twee consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. die in benedenverdieping lijken te versmelten; grote venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. gevat tussen metalen borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. en geritmeerd door twee doorlopende  gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. zuiltjes; smeedijzeren vensterleuningenLage, versierde leuning boven een onderdorpel, meestal in metaal.. Zijkanten van erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. lopen door en vormen in vierde bouwlaag wangenStenen zijkanten van schouwmantel, balkonborstwering, of andere. van terras. In laatst genoemde bouwlaag venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. met enkele of dubbele metalen stijlen onder geprofileerde kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).; terrassen met elkaar verbonden door doorlopend  kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels., dat fungeert als lekdorpel voor centraal vensterLicht- en/of luchtopening in een muur.. Licht gekoofd hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. en geritmeerd door platte, geciseleerde modillonsRechthoekig kraagstuk, ter versiering van een kroonlijst.; bijzonder ondiepe gewelfde houten kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement)..
Bijzonder elegante algemene steensnedeVormbepaling van of vormgeving aan de stukken steen van een constructie in natuursteen; in het bijzonder met betrekking tot de constructie van gewelven en bogen., per traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) of per bouwlaag evoluerend. Uitzonderlijk verfijnd schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ...  – onder meer rijkelijk beglaasde eiken deur met smeedijzeren traliewerk, eiken raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. met vleugels of schuiframen en dubbel glas – en ijzerwerkVerzameling van alle metalen elementen van een gebouw. – samengeklonken smeedijzeren borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met bogenConstructie waarvan de beschrijvende lijnen delen van cirkels of gebogen lijnen zijn en waarin alle drukkrachten optreden. en contrabogen in gestileerde vegetale vormen. Oorspronkelijke kleur van ijzerwerkVerzameling van alle metalen elementen van een gebouw. gerestaureerd in 1988-1989.

Achtergevel. Sober en rationeel; getuigt van bijzondere zorg die ongebruikelijk is in Brusselse architecturale context. Vier, al of niet verspringende, bouwlagen en vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), waarvan twee rechtse achtereenvolgens inspringend; in meest vooruitspringende gedeelte bekroond met dakkapelUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. van latere datum. Bakstenen gevel met witstenen elementen op hardstenen onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen.. VenstersLicht- en/of luchtopening in een muur. onder I-balkIJzeren latei met I-profiel. of korfboogBoog samengesteld uit een aantal ineenvloeiende cirkelbogen die samen nagenoeg een liggende ellips vormen.. In voorste gedeelte uitbouw bekroond door terras uitgevend op eetkamer van eerste verdieping; smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. tussen hardstenen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering.; drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. bestaande uit glasdeurenDeur waarvan het grootste deel uit glas bestaat. met nisvormige uitsparingen in muurdammen. Derde en een inspringende vierde traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) gescheiden door hoog oplopende schoorsteenmantelHouten of natuurstenen bekleding rond de opening of mond van een schouw. die kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). doorbreekt en sierlijk afgewerkte schoorsteenkap.

Interieur. Programma van huis Solvay is typisch voor nood aan representatie van hoge burgerij in XIX en is wat dit betreft gebaseerd op vrij klassiek lastenboek. De manier waarop dit werd ingevuld is hier echter radicaal nieuw. Horta vernieuwde de architectuur van zijn tijd in verschillende opzichten: hij doorbrak de klassieke ruimtelijke indeling en maakte gebruik van zichtbare metalen structuren en van onconventionele materialen in woonruimten, wat in bijzonder transparante ruimten resulteerde; hij maakte gebruik van zowel zenitaal (via daklichten) als lateraal invallend licht en zorgde voor comfort via een natuurlijke klimaatregeling en voor een reële ergonomie van het geheel en het meubilair. Veeleer nog dan een kunstwerk is het huis bijna een levend en “intelligent” organisme, dat inspeelt op haar bewoners.

Algemeen plan. Benedenverdieping bestemd voor ontvangst (koetsdoorgang, inkomhal, vestiaire, spreekkamer) en dienstruimten (keuken, bijkeuken). In de hal vertrekt de in twee trapdelen splitsende eretrap in een mooi georkestreerde scenografie waarin zowel het monumentale neo-impressionistische schilderij De lezing in de tuin (1902) van Théo Van Rysselberghe als de grote glazen koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. in gekleurd glas een bijzondere rol spelen. De bel-etage is volledig voor ontvangsten ingericht. Aan straatzijde enfilade van biljartzaal, salon en muzieksalon. Aan tuinzijde eetkamer en bijkeuken. Door middel van beglaasde wanden die volledig geopend kunnen worden, staan alle ruimten met elkaar in verbinding. De derde bouwlaag is geschikt rond het bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. dat als wintertuin is ingericht. Aan voorzijde bevinden zich de werkkamers van mijnheer en mevrouw Solvay en hun slaapkamer; aan tuinzijde een toiletkamer en de studeer- en speelkamer van de kinderen. Er loopt een tweede smalle gang langs de buitenmuur. Op de tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen. bevindt zich de enige badkamer van huis. Op de derde verdieping bevinden zich de slaapkamers van de kinderen en de gouvernante en op de vierde verdieping vijf kamers voor het personeel. Horta construeerde het geheel rond twee grote lichtkoepels.

Structuren, circulatie, licht. De structuur is grotendeels gebaseerd op een metalen skelet, waardoor grondplan van bel-etage bijna verwant is aan een “plan libre” [Le Corbusier]. Deze balken, zuilen en andere metalen dragende elementen zijn niet verborgen, maar maken volledig deel uit van het decor, dat met zijn mengeling van gewaagde materialen volledig vernieuwend was in de privé-architectuur. Ook de gewelfstructuur van het plafond is zichtbaar gebleven.
De twee eerste bouwlagen liggen rond de traphal met dubbele trap, die loodrecht op koetsdoorgang ligt. Deze volledig open ruimte vormt het kloppend hart en de ruggengraat van het huis. Vanaf de bel-etage loopt ook een meer afgeschermde trap tot aan de derde verdieping. Daarnaast loopt er tevens een diensttrap die van helemaal beneden tot de bovenste kamers voor het personeel leidt; hij wordt verlicht door venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in de achtergevel; verder is er nog een lift en een dienstliftSecundaire lift voor gebruik door huispersoneel en vervoer van voorraden.  (in 1958 afgebroken).
Overal speelt Horta met het licht dat zowel langs de voorgevel (westen), de achtergevel (oosten) als via twee grote daklichten op het dak binnenvalt; de eerste koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. verlicht trapgedeelte van hal naar bel-etage, de tweede verlicht trapgedeelte van bel-etage naar hogere verdiepingen. Deze constructie werd mogelijk dankzij het metalen skelet van het deels beglaasde dak. Het daglicht wordt versterkt door kunstlicht (van in begin elektrisch) waarvan Horta de mogelijkheden exploiteert in een aantal door hem ontworpen luchters waarvan sommige voorzien zijn van tientallen gloeilampen.

Klimaatregeling. Horta ontwierp een systeem voor natuurlijke klimaatregeling, gebaseerd op de onafscheidelijke combinatie van verluchting en verwarming. Het huis wordt permanent verlucht door een regelbaar systeem van ventilatieopeningen. Het verwarmingssysteem is dubbel. Er bevindt zich een hypocaustum-verwarmingssysteem onder de eretrap, waarvoor de lucht wordt aangevoerd vanuit de tuin en verder wordt het huis verwarmd door een reeks stoomradiatoren gecombineerd met verluchtingsopeningen in de gevel. De lucht in het huis wordt dus permanent ververst, waardoor ook condensatie op de marmers en het glas wordt vermeden.