Typologie(ën)
kliniek/hospitaal/ziekenhuis
Ontwerper(s)
Victor HORTA – architect – 1907-1911
Juridisch statuut
Ingeschreven in de wettelijke inventaris op 19 augustus 2024
Stijlen
Eclectisme
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Actualisatie van de Urgentie-Inventaris (Sint-Lukasarchief - 1993-1994)
- Actualisatie van het inventarisatieproject van het Bouwkundig Erfgoed (DMS-DML - 1995-1998)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2018
id
Urban : 38555
Beschrijving
Gelegen in het noordoostelijk deel van det Brugmannsite (zie letter Q op
het werfplan), gebouwen in eclectische stijl naar een ontwerp van architect
Victor Horta vanaf 1907 en gebouwd vanaf 1911.
Dit complex verzekert de verwarming van alle paviljoenen, evenals de warmwater-, stoom- en elektriciteitsvoorziening in het hele ziekenhuis, via talrijke ondergrondse galerijen. Oorspronkelijk bestond het complex uit een watertoren, een stookruimte, een machinezaal (stoommachines, centrifugaalpompen en voorverwarmingsketels, elektrische groep, enz.) en een hoge schoorsteen.
Watertoren
Op de hoek van de twee zalen, groot rechthoekig gebouw van vijf bouwlagen met een zichtbare structuur van gewapend beton en bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. bakstenen wanden; op een kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met consoles rust een uitspringende kuip (verwijderd in 1982). De watertoren bevat een trappenhuis en kantoren verlicht door één, twee of drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met steekboogvensters.
Stookruimte
Dit bijna vierkante gebouw, in onbewerkte baksteen, wordt bekroond door een groot zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. met een houten kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). en dakpannen. Twee analoge topgevelsHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt.: drie muuropeningen met metalen raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. onderaan; de centrale muuropening is breder, onder een steekboogBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. op hardstenen aanzetstenenGeprofileerd of versierd blok (natuur)steen waarop een boog of een strek steunt.; op de geveltop, drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn., in hetzelfde materiaal, waarvan de I-balkIJzeren latei met I-profiel. de helling van het dak op vier lagen steen afboordt. Het volledig metalen gebinte is van het Polonceau-type. De meeste muuropeningen zijn gewijzigd of zelfs dichtgemaakt.
Machinezaal
Dit rechthoekige bouwwerk, in dezelfde materialen als het gebouw ernaast, wordt bekroond door drie transversale zadeldakenDak met twee hellende dakvlakken. met glazen koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis., het centrale dak breder; de topgevels hebben een stenen bedekking. Een laag volume, eveneens in baksteen, loopt langs de voorgevel en tegen de linkerzijgevel. Oorspronkelijk bevatte het een vestibule, accumulatoren en schakelpanelen; al deze ruimten werden verlicht via steekboogopeningen met roedeverdeling.
De drievoudige achtergevel heeft vier venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in dezelfde stijl als hun buren van de stookruimte. De centrale geveltoppen van elke gevel zijn opengewerkt met een oculus en twee kleine steekboogvensters met metalen raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn..
De drie metalen gebinten zijn van het Polonceau-type en rusten op balken die in het midden zijn gekoppeld en worden ondersteund door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., met kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen., waarvan de voetstukken in de lage lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in rood en grijs Belgisch marmer van de zaal zijn ingewerkt. De vloer is bedekt met tegels van wit en zwart marmer.
Schoorsteen
Cilindervormige constructie in rode baksteen, aan de voet verstevigd met enkele ringen en aan de twee uiteinden versierd met een geometrisch kantwerkdecor in witgetinte baksteen.
Dit complex verzekert de verwarming van alle paviljoenen, evenals de warmwater-, stoom- en elektriciteitsvoorziening in het hele ziekenhuis, via talrijke ondergrondse galerijen. Oorspronkelijk bestond het complex uit een watertoren, een stookruimte, een machinezaal (stoommachines, centrifugaalpompen en voorverwarmingsketels, elektrische groep, enz.) en een hoge schoorsteen.
Watertoren
Op de hoek van de twee zalen, groot rechthoekig gebouw van vijf bouwlagen met een zichtbare structuur van gewapend beton en bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. bakstenen wanden; op een kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met consoles rust een uitspringende kuip (verwijderd in 1982). De watertoren bevat een trappenhuis en kantoren verlicht door één, twee of drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met steekboogvensters.
Stookruimte
Dit bijna vierkante gebouw, in onbewerkte baksteen, wordt bekroond door een groot zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. met een houten kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). en dakpannen. Twee analoge topgevelsHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt.: drie muuropeningen met metalen raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. onderaan; de centrale muuropening is breder, onder een steekboogBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. op hardstenen aanzetstenenGeprofileerd of versierd blok (natuur)steen waarop een boog of een strek steunt.; op de geveltop, drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn., in hetzelfde materiaal, waarvan de I-balkIJzeren latei met I-profiel. de helling van het dak op vier lagen steen afboordt. Het volledig metalen gebinte is van het Polonceau-type. De meeste muuropeningen zijn gewijzigd of zelfs dichtgemaakt.
Machinezaal
Dit rechthoekige bouwwerk, in dezelfde materialen als het gebouw ernaast, wordt bekroond door drie transversale zadeldakenDak met twee hellende dakvlakken. met glazen koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis., het centrale dak breder; de topgevels hebben een stenen bedekking. Een laag volume, eveneens in baksteen, loopt langs de voorgevel en tegen de linkerzijgevel. Oorspronkelijk bevatte het een vestibule, accumulatoren en schakelpanelen; al deze ruimten werden verlicht via steekboogopeningen met roedeverdeling.
De drievoudige achtergevel heeft vier venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in dezelfde stijl als hun buren van de stookruimte. De centrale geveltoppen van elke gevel zijn opengewerkt met een oculus en twee kleine steekboogvensters met metalen raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn..
De drie metalen gebinten zijn van het Polonceau-type en rusten op balken die in het midden zijn gekoppeld en worden ondersteund door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., met kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen., waarvan de voetstukken in de lage lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in rood en grijs Belgisch marmer van de zaal zijn ingewerkt. De vloer is bedekt met tegels van wit en zwart marmer.
Schoorsteen
Cilindervormige constructie in rode baksteen, aan de voet verstevigd met enkele ringen en aan de twee uiteinden versierd met een geometrisch kantwerkdecor in witgetinte baksteen.
Bronnen
Archieven
Archief van het OCMW van
de Stad de Brussel/Werken ziekenhuisinstellingen, Brugmann Ziekenhuis.
Werken
HEUSQUIN, CH., L’Hôpital Brugmann de l’Assistance Publique
de Bruxelles, Commissie van Openbare Onderstand van Brussel, Brussel, 1930.
HORTA, V., Hôpital Brugmann à Jette-Saint-Pierre, Administratie der Godshuizen en Hulpen van
Brussel, s.d.
Opmerkelijke bomen in de nabijheid
