Grote Moskee van Brussel en Islamitisch en Cultureel Centrum van België – vmlg. Panorama van Caïro

Oriëntalistisch geïnspireerd gebouw dat naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling van 1897 door architect Ernest Van Humbeeck werd ontworpen om er het door Émile Wauters in 1880-1881 geschilderde panorama Caïro en de boorden van de Nijl in onder te brengen. Het gebouw werd op basis van in 1975 door de Tunesische architect Mongi Boubaker ontworpen plannen grondig heringericht, om er de Grote Moskee en het Islamitisch en Cultureel Centrum van België in onder te brengen.

Geschiedenis

Bij zijn terugkeer van Egypte schilderde Émile Wauters een panoramisch doek voor de Compagnie austro-belge des Panoramas [Oostenrijks-Belgische Compagnie van Panorama’s]. Het werk was een beeldverslag van de reis van aartshertog Rudolf van Oostenrijk naar Caïro en was 14 meter hoog en 114 meter lang, afmetingen die voor dergelijke panorama’s gebruikelijk waren. Het was bestemd voor het Neue Panorama van Wenen maar toen de Weense rotonde door een brand werd verwoest, keerde het terug naar België. Het doek werd opgeborgen in een niet meer gebruikte werkplaats in Sint-Jans-Molenbeek. In 1895 echter werd het aangekocht door graaf Louis Cavens die het liet restaureren. Hij liet tevens op zijn kosten in het Jubelpark een onderkomen bouwen voor het panorama. Het gebouw kreeg de vorm van een moskee. Tijdens een bezoek ter plaatse kozen de baron, Léon de Bruyn, minister van Kunsten, en Gédéon Bordiau, de architect die verantwoordelijk was voor de inrichting van het Jubelpark, de locatie in het noordwestelijke uiteinde van het park. Het Panorama van Caïro werd ingehuldigd naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling van 1897 en had toen een groot succes.


Het gebouw was opgetrokken uit duurzame materialen – steen, marmer en ijzer – en zou een dependance worden van de Koninklijke Musea voor Sier- en Nijverheidskunst. Vanaf 1901 vertoonden het gebouw en zijn panorama echter tekenen van verval en rees het probleem van het onderhoud. Rond 1923 restaureerde de schilder Alfred Bastien het doek, een operatie die hij in 1950 moest hernemen ten gevolge van de schade die werd toegebracht aan het glazen dakvan het gebouw tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1963 was het gebouw, dat inmiddels gesloten was voor het publiek, in erbarmelijke staat. Vier jaar later werd het overgedragen aan de islamitische gemeenschap van België met de bedoeling er een cultureel en religieus centrum in onder te brengen. In 1971 volgde de ontmanteling en het doek raakte verloren. Enkele fragmenten bevinden zich vandaag in privéverzamelingen.


Beschrijving

Panorama van Caïro

Het in 1897 door Ernest Van Humbeeck ontworpen gebouw is een rotonde met zestien vlakken en een diameter van 38 meter. Oorspronkelijk waren er verschillende volumes tegenaan gebouwd.

In het zuiden bevonden zich drie bijgebouwen: rechts een vierkant inkompaviljoen van twee bouwlagen onder een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis.; in het midden, uitgevend op de grote zaal, een verduisterde vestibule die het oog van de de toeschouwers moest voorbereiden op de donkerte van de zaal; links een klein museum met nog een ander doek van Wauters, Sobieski voor Wenen.


In het oosten bevindt zich nog altijd een minaret van 40 meter hoog, bekroond met een bulbus. Hij heeft een vierkante basis gevolgd door een achthoekige bouwlaag met boogfriesReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen.; dan volgen twee ronde bouwlagen die vroeger een borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. hadden. Oorspronkelijk was de minaret geflankeerd door een klein toegangsvolume onder een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis..

De zuidelijke en oostelijke bijgebouwen waren onderling verbonden door een driehoekig, met een arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn. afgeboord tuintje.

De gevels hadden een Arabiserend decor: muuropeningen onder hoefijzerbogenBoog die meer dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een hoefijzer., zuilen met versierde kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen., uitgesnedenVerdiept aanbrengen, beitelen,… timpanenMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. en kantelen.


Binnen stond in het midden van de rotonde een tribune van drie meter hoog die met een trap bereikbaar was en van waaruit het publiek het panorama kon bewonderen.

Grote Moskee van Brussel en Islamitisch en Cultureel Centrum van België

Hoewel de rotondestructuur is bewaard gebleven, werd het uitzicht van het gebouw grondig gewijzigd door de verbouwing naar in 1975 ontworpen plannen van architect Mongi Boubaker.

In de zaal van het panorama werden drie verdiepingen aangebracht. In de bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. gevel kwamen muuropeningen met uitspringende betonnen omlijsting, die de architect met uit Iran geïmporteerde mozaïek wilde bekleden. De venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in de twee eerste bouwlagen zijn rechthoekig en getralied; die van de derde bouwlaag zijn smaller en onder rondboogBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft.. Tegenover de Kortenberglaan kwam een ingang voor dagelijks gebruik met een rechthoekige portiek1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert..


Met uitzondering van de minaret werd het decor vereenvoudigd en de bijgebouwen werden vervangen door een betonnen gebouw van twee bouwlagen, dat het zuidoostelijk gedeelte van de minaret omvat. Het heeft getraliede venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. waarvan de omlijstingen gelijken op die van de rotonde en een decoratieve arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn. vormen. In het westen bevindt zich de schouw van de verwarmingsinstallatie.


Het sobere interieur heeft bakstenen muren en vloeren in Cararisch marmer. De tweede verdieping is ingericht als grote gebedszaal met een tussenverdiepingLage verdieping tussen twee bouwlagen; vaak boven commerciële benedenverdieping gelegen. voor de vrouwen. Het plafond heeft de vorm van een grote centrale blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis., omkranst door vier kleinere koepelsBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis.. Het decor vertoont islamitische invloeden. De muren zijn deels bekleed met groene en witte mozaïek. In het westen bevindt zich de kunstig bewerkte mihrab in witsteen.