Congomonument

Niet ver van de centrale dreef, in het noordwestelijk deel van het park staat het Congomonument. Deze beeldsculptuur is gemaakt van witsteen van Euville en werd ontworpen door de beeldhouwer Thomas Vinçotte die zijn werk onderaan signeerde met ‘Vinçotte / Sculpt 1921’.

Het initiatief tot oprichting van dit gedenkteken kwam er al onmiddellijk na het overlijden van koning Leopold II in 1909. Het memoriaal was bedoeld als hommage aan het ‘beschavingswerk’ van de eerste Belgische kolonisten in Congo (DE CALLATAY, F., 1996, p. 197). Het roemde onder meer de overdracht van de kolonie aan België in 1908. Onder de bescherming van koning Albert I werd in 1911 een nationaal comité opgericht dat de bouw van het monument zou organiseren. Het geld kwam van de Staat, de Stad Brussel en intekenaars. Gezien zijn bekendheid werd de beeldhouwer Thomas Vinçotte rechtstreeks aangesproken, zonder eerst een wedstrijd uit te schrijven. Hoewel hij het ontwerp volledig zelf tekende, deed hij een beroep op de technische adviezen van architect Ernest Acker. Het gedenkteken werd vanaf 1912 ontworpen en ter plaatse gehouwen. Door de Eerste Wereldoorlog en de slechte gezondheid van Vinçotte zou de inhuldiging pas in 1921 plaatsvinden.

Het imposante werk staat op een verhoog dat bereikbaar is via drie trappen. Het heeft de vorm van een cirkelboog rond een ovaal bekken. Het bestaat verder uit vijf beeldengroepen die elk voorzien zijn van tweetalige opschriften.


In het midden, ter hoogte van het bekken, bevindt zich een allegorische voorstelling van een kwijnende man en een krokodil op een achtergrond van planten. Dit tafereel stelt de ‘De stroom Congo’ voor. De beide uiteinden van het monument lopen uit in een sokkel met daarop een sculptuur in haut-reliëf. Het beeld links – ‘De Belgische militaire heldenmoed / verdelgt den Araabschen slavendryver’ – stelt de campagne voor van baron Dhanis tegen de slavenhandelaars. Het beeld rechts herinnert aan het heldenoffer van sergeant de Bruyne: ‘De Belgische soldaat offert zyn leven / voor zynen ter dood gekwetsten overste’.

Op halve hoogte van het monument bevindt zich een friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). die van rechts naar links moet worden gelezen: het bas-reliëf toont Afrikanen die door soldaten en missionarissen worden meegevoerd naar een officieel uitziende man met baard, wellicht Leopold II. De friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). kreeg als titels: ‘De ontdekkers’, ‘De zendeling’ en ‘De Belgen in Congoland’.

Het werk wordt bekroond met een hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. waarvan de friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). het volgende opschrift draagt: ‘Ik heb het Congowerk ondernomen / in het belang der beschaving en voor / het welzyn van België. Léopold II 3 juin 1906.’ Boven de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). lezen we: ‘Gedenkteeken opgericht ter eere der eerste Belgische baanbrekers’.


Het geheel is voorzien van bekroningen met plantenmotieven in art nouveauInternationale beweging (1893 - ca. 1914) als reactie op de ‘neo’-stijlen, maar met sterk lokale verschillen. In België kent de stijl twee stromingen, namelijk de florale art nouveau met Victor Horta als boegbeeld en anderzijds de geometrische art nouveau beïnvloed door Paul Hankar of de Wiener Secession., en in de as onderbroken door een laatste allegorische beeldengroep: ‘Het zwarte ras door België onthaald’, een zittende vrouw met toorts in de hand heft haar sluier op voor een Afrikaanse die haar kind komt voorstellen.

Ten tijde van zijn creatie werd het Congomonument met veel lof onthaald, maar vandaag is het controversieel. Enerzijds wordt het koloniale karakter ervan thans als schokkend ervaren. Zo werd een vergelijking gemaakt tussen de optocht in het bas-reliëf en een ‘met harde hand geleide deportatie’ (DE CALLATAY, F., 1996, p. 220). Anderzijds was het opschrift over de slavenhandelaars vanaf de jaren 1980 het onderwerp van talrijke polemieken die werden versterkt door de nabijheid van de Grote Moskee. Als gevolg van een klacht van de Arabische Liga in 1988 werd het woord ‘Araabschen’ en zijn vertaling officieel weggebeiteld. In 1992 werd het opnieuw gerestaureerd op vraag van de Cercle royal des anciens Officiers des Campagnes d’Afrique. Vandaag is het woord opnieuw uitgewist.

Beschermd op 18.11.1976.