Sint-Michielcollege

Historiek

Het eerste Sint-Michielscollege van Brussel werd in 1604 in de Ruisbroekstraat opgericht. Het sloot zijn deuren in 1773 toen de jezuïetenorde opgeheven werd en werd afgebroken in 1892 bij de aanleg van de Lebeaustraat (zie Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Stad Brussel Binnenstad, lB en 1C, Ruisbroekstraat en Lebeaustraat).

In 1835 stichtte deken J.B. Boone een tweede college in de Ursulinenstraat. Deze in 1904 en 1941 heropgebouwde constructie, vormt het huidige Sint-Jan Bergmanscollege, dat vlak naast de Noord-Zuidverbinding ligt (zie Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Stad Brussel Binnenstad, 1C, Ursulinenstraat).

Bij gebrek aan ruimte gingen de jezuïeten op zoek naar een geschikte plaats voor een nieuw college en kozen voor een terrein van ongeveer zes ha dat zich gedeeltelijk op het grondgebied van Sint-Pieters-Woluwe bevindt, aan de Militaire laan, tussen de kazernes van Etterbeek en de Tervurenlaan.

De grond- en nivelleringswerken begonnen op 11 mei 1902. Op 11 augustus van datzelfde jaar gaf de gemeente haar toestemming en op 16 augustus vond de eerstesteenlegging plaats.

De architecten A. Gellé en J. Prémont ontwierpen, in samenwerking met de overste van het college van de Ursulinenstraat en algemeen afgevaardigde van de eigenaars, de jezuïetenpater Th. Thisquen, een imposant "neotraditioneel" gebouw aan de Sint-Michielslaan met stilistisch aansluitende dwarsvleugels ; het gehele complex werd uitgevoerd door aannemer Van Deuren.

De werken gebeurden in verschillende fasen : de hoofdvleugel (A), met klaslokalen en slaapvertrekken, van de grote refter (in het noorden) tot aan de ronde klokkentoren die tegenwoordig vanuit haar centrale positie, het gebouwencomplex domineert, de eerste oostelijke vleugel (B) die voor de jezuïeten was bestemd, de eerste westelijke vleugel (C) met ingang ter hoogte van Nr. 24 en de spreekkamers, evenals de oostelijke vleugel (voormalige D) die in het verlengde van de kerk lag en de muziekzalen, de grote turnzaal en de stookruimte omvatte behoren tot de eerste fase (1902-1905).


Op 21 september 1905 vestigden de jezuïeten zich in deze nieuwe gebouwen, op 3 oktober gingen de schoolpoorten open voor vierhonderd leerlingen, waaronder honderd internen.

In 1905 vestigde er zich de prestigieuze bibliotheek van de bollandisten. Deze stelden zich tot taak alle documenten in verband met het leven en de cultus van heiligen op te zoeken, te publiceren in hun oorspronkelijke staat en van commentaar te voorzien. De bibliotheek werd in 1607 bedacht door jezuïetenpater Héribert Roswey (1569-1629) en door pater Jan Bolland in Antwerpen gesticht. Tot vandaag wordt hun werk voortgezet door enkele Belgische jezuïeten.


In de lente van 1906 liet de tot rector benoemde pater Edmond Leroy de werken heropstarten door dezelfde architecten, volgens een bouwvergunning van 16 mei 1906. De hoofdvleugel werd verlengd (E) van de toren tot aan de tweede, gelijktijdig gebouwde westelijke vleugel (F, met ingang ter hoogte van Nr. 26). Hierin werden talrijke klassen ondergebracht.

Tijdens de derde bouwfase werd de kerk gebouwd (G).


De bouwaanvraag hiervoor dateert van 21 januari 1908, de eerstesteenlegging van 20 juli van datzelfde jaar door Mgr. Jean Tacci-Porcelli, apostolisch nuntius en aartsbisschop van Nicéa.

De kerk, geïnspireerd door de Romaanse stijl van het Rijnland naar een ontwerp van architect J. Prémont, was voltooid in 1910 en werd genoemd naar Sint-Jan Berchmans. De inwijding vond plaats op 9 juli 1912 door Mgr. Joseph Van Reeth, jezuïet en bisschop van Galle.

De laatste, grote, werken vingen pas twintig jaar later aan. Op 16 juli en 30 december 1930 diende de rector, pater Eugène Thibaut, twee bouwaanvragen in, respectievelijk voor de uitbreiding van de hoofdvleugel tot aan de Pater E. Devroyestraat (H) en voor de bouw van de feestzaal aan deze straatkant (I). Het college wilde immers nieuwe lokalen voor de retorica, voor de bibliotheek en voor de wetenschappelijke richting van het hoger middelbaar evenals een grote zaal waarin leerlingen en ouders konden worden ontvangen.

Voor de buitengevels werkte architect Frans Hemelsoet in dezelfde stijl als die van zijn voorgangers maar het interieur van de zaal ontwierp hij in de stijl van toen, de art decoTendens tot de geometrisering van vormen en architecturale ornamenten die zich uitdrukt in het materiaal- en kleurgebruik..

In juli 1932 werd het geheel ingezegend door de rector en datzelfde jaar nog werd de feestzaal gebruikt voor de prijsuitreiking.

In 1976 werd de vleugel, die de turnzaal en verouderde stookplaats huisvestte, afgebroken om plaats te maken voor een constructie van twee bouwlagen waarin de lagere school (D) werd ondergebracht. Deze omvat veertien klaslokalen en een nieuwe turnzaal n.o.v. architect A.H. Lagrou. In 1989 (bouwaanvraag) werd het met twee verdiepingen verhoogd en bedekt met een zadeldakDak met twee hellende dakvlakken., volgens plannen van het architectenbureau Emile Verhaegen N.V.

In 1969 kreeg de VZW Amicolmi de vergunning om een sportzaal te bouwen aan de Pater E. Devroyestraat, n.o.v. architect E. Vanderplas. In 1976 werd hier eveneens een revalidatiecentrum gebouwd n.o.v. arch. Fernand Crahay (het CBIMC, "Centre Belge pour Infirmes Moteurs Cérébraux").

Het gehele gebouwencomplex en het park achteraan, waar zich oorspronkelijk een groot openluchtzwembad bevond, zijn omgeven door een omheiningsmuur met blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. boogfriezenReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen., voorzien van verschillende getraliede deuren en voorafgegaan door een tuintje aan de kant van de Sint-Michielslaan.

Beschrijving

Groot gebouwencomplex met verschillende vleugels waartussen zich zeven tuinen of binnenplaatsen bevinden. Gevels van twee tot vier bouwlagen en in totaal 260 ongelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), opgetrokken in rode baksteen op arduinen sokkels waarin talrijke kelderopeningen.


De muuropeningen zijn meestal rechthoekig of rondboogvormig, vaak (dubbele) kruis- of kloostervensters of bolvensters, ingeschreven (alleen of gekoppeld) tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. van afnemende hoogte of steunberen of gevat in nissen. Het merendeel van de venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. is bekroond met rond- of steekboogvormige of drielobbige timpanenMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd.. Verschillende gevels met traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) die op symmetrische wijze een centrale ingangstravee onder puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. flankeren ; boven ingang rondboogvormige tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst. op een doorlopende  lekdrempel met zuilvormige tussenstijl en bekronende en gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. waterlijstenVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen.. Talrijke elementen zijn uitgevoerd in blauwe hardsteen zoals aanzetstukken, lateien en waterlijstenVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen., zuilen of maaswerk van venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. zoals die van de bibliotheek van de bollandisten in het noordelijke deel van de centrale vleugel (A). De constructie van deze bibliotheek vergde heel wat denkwerk. Binnen telt ze vier bouwlagen. De boekenrekken worden geschraagd door een gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. structuur die over de vier bouwlagen van de ruimte loopt en die op haar beurt op stenen zuilen ter hoogte van de kelderverdieping rust. Om het gewicht van de bijna 400.000 werken te kunnen dragen, hebben de architecten zware, zichtbare steunberen aangebracht aan de buitenkant van het gebouw. De bibliotheek wordt verlicht door hoge muuropeningen met talrijke tussendorpelsStenen dorpel die een deur of venster horizontaal in tweeën deelt. evenals door vier lantaarns. Op de buitengevels paneeldecoratie en blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. boogfriezenReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen.. Talrijke zadeldakenDak met twee hellende dakvlakken., soms met wolfeinden, verlicht door houten of bakstenen dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap., eveneens onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken..

De ruimtelijke indeling is eenvoudig en overzichtelijk. Brede gangen, op de begane grond geritmeerd door rondbogige gordelbogen die rusten op pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. of arduinen kraagstenen, verbinden de verschillende vleugels en verlenen toegang tot de lokalen aan weerszijden.

Voormalige feestzaal.
De in 1932 ingewijde feestzaal van het college werd in de jaren 1960 terug door de jezuïetengemeenschap beheerd en sinds kort door de VZW "Théâtre Saint-Michel" ; het college krijgt evenwel voorrang voor haar gebruik.


Grote rechthoekige zaal in art decoTendens tot de geometrisering van vormen en architecturale ornamenten die zich uitdrukt in het materiaal- en kleurgebruik. van 32 bij 20,8 m met 1300 zitplaatsen, verdeeld over een parterre en de twee brede balkons in U-vorm met uitsprongen, geschraagd door consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Klapzetels in hout en skai afkomstig uit het paviljoen van de Heilige Stoel van de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1958. Achter het voortoneel met orkestbak, bevindt zich het eigenlijke toneel van 14,5 m breed, 8 m diep en 18 m hoog, ingeschreven in een rechthoekige omkadering met tandlijst. Achter het toneel bevinden zich negentien kleedkamers en de oorspronkelijke toneelmachinerie voor de decors en het scherm. De coulissen zijn tweemaal zo hoog als het podium.

De zeer sobere decoratie in art decoTendens tot de geometrisering van vormen en architecturale ornamenten die zich uitdrukt in het materiaal- en kleurgebruik. beperkt zich tot de ijzeren balkonleuningen, de geometrische wand-, balkon- en plafondverlichting die evenwel grotendeels zijn vervangen geworden door spots in het licht gebogen tongewelf. De zaal wordt voorafgegaan door een grote foyer die ruimte biedt aan 700 personen. Van hieruit bereikt men een kleiner salon voor de belangrijk gasten. Een monumentale trap in granito met ijzeren leuning, gedeeltelijk tweedelig, leidt naar de verdiepingen.

De buitengevel van de feestzaal (Sint-Michielslaan) werd in dezelfde stijl als het college opgetrokken ; drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met centrale puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is., onder plat dak. Op begane grond drie grote, beglaasde rondboogdeuren met bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap.. Op eerste en tweede verdieping dubbel kruisvensterVenster, door een moneel en een tussendorpel in vier vlakken verdeeld. ; in laatste bouwlaag drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. in eerste en derde traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), rondboogvenster met arduinen maaswerk in middentravee. De overige gevels zijn nagenoeg blindZonder opening; blind venster, schijnopening. en voorzien van paneeldecoratie en blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. boogfriezenReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen..

Sint-Jan Berchmanskerk.
Basilicale opstand ; middenbeuk van vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), twee zijbeuken, transept, één rechte koortravee met absisvormige koorsluiting onder vijfdelig straalgewelf. Op de dwarsbeuken, twee kapellen op vierkant plan met absidiale beëindiging, aan weerszijden van en toegankelijk via het koor.


Westgevel (Sint-Michielslaan), opgetrokken in natuursteen en lichtroze breuksteenMetselwerk bestaande uit brokken onregelmatige natuursteen. uit la Gileppe. PuntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. tussen twee vierkante torens met kordongeleding onder stenen piramidale torenspitsen.
In elke torenzijde, twee schietgaten in tweede bouwlaag, rondboogvormig tweelicht met zuilvormige tussenstijl in derde bouwlaag, drie gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. rondbooglichten in laatste bouwlaag ; muuropeningen gesloten door galmborden.
Puntgevel voorafgegaan door grote halfcirkelvormige absis onder halve kegelvormige bedaking. Dwerggalerij, klimmend ter hoogte van puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. en in bovenste deel van absis. Aan weerszijden van absis twee baldakijnportalen ; rondboogvormige ingangen tussen geprofileerde en verdiepte dagkantenBinnenkant (tussen muurvlak en kozijn) van de stijlen van een muuropeningen; soms geprofileerd of afgeschuind. met colonnetten ; rondboogvormige archivoltenGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog.. Tussen absis en portalen1. In muur uitgespaarde ruimte voor een deur of toegang; - 2. Meer gesloten, voor of achter een gebouw geplaatste beschutting (voorbouw, vestibule). kleine traptoren onder stenen kegelbedaking. Onderaan de absis nis met beeld van Sint-Michiel en de draak.

Zijgevels. Bakstenen zijgevels met veelvuldig gebruik van breuksteenMetselwerk bestaande uit brokken onregelmatige natuursteen. (bogen, omlijstingen met hoekblokken). Vijf gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), na de vierde onderbroken door puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. van transeptarm, gevat tussen twee steunberen met pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje. die over de eerste twee bouwlaag lopen. In eerste bouwlaag rondboogvensters (voor alle muuropeningen) waarboven blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. boogfriesReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen. ; drielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. verlichten de galerij onder plat dak. BovenlichtenBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. van middenbeuk in de vorm van tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst. in rondboognis ; bekronende blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. boogfriesReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen.. Leien zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. boven middenbeuk en transeptarmen. PuntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. van transept op verdiepingen verlicht door groot roosvenster waarin veelpas met glasramen, ingeschreven in nis met zuilen en blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. boogfriesReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen..

Zijbeuken geflankeerd door rondbooggalerij, oorspronkelijk met arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn. zoals in kloostergalerij ; onder plat dak tegen zijbeuken, onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak. tegen transeptarmen.

Middenbeuk, zijbeuken en zijkapellen in (simili)-natuursteen onder kruisribgewelf in lichte, crèmekleurige, baksteen die het gebruik van luchtbogen onnodig maakt en de steunberen tot een minimum herleidt. Traveeritmering door gordelbogen.

Interieur van de kerk
Middenbeuk van drie bouwlaag en vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), geritmeerd door twee maal drie ronde zuilen in gepolijste, blauw gespikkelde Labradorgraniet met crèmekleurige basementen in Larrys, kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. in Euville met verschillende motieven, vierkante dekplaat waarop rondbogige en geriemde scheiboog, afgelijnd door archivoltenGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog. met volutenSpiraalvormig ornament; meestal gebruikt als aanzetstuk van topgevels, bij deur- en vensteromlijstingen of als steunbeer..


Tweede bouwlaag met galerij, opengewerkt door rondboogvormige drielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. in rondboognis, rustend op gepolijste granieten zuilen. In derde bouwlaag lichtbeuk, met telkens twee venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. met glasramen voorzien van geometrisch maaswerk op doorlopende  afzaatAflopend bovenvlak van een dorpel.. TraveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van tweede bouwlagen geritmeerd door halfzuilenZuil die met het muurwerk verbonden is, maar slechts over de halve dikte uitspringt. die tot aan afzaatAflopend bovenvlak van een dorpel. van lichtbeuk lopen en die ribben, gordelbogen en muraalbogen schragen. Tegen de zuilen van de middenbeuk, zes stenen beelden van jezuïetenheiligen rustend op bewerkte sokkel met hun initialen en bekroond door baldakijn : H. Stanislaus Kostka, H. Franciscus Hieronymus, H. Alfonsus Rodriguez, H. Franciscus van Borgia, H. Alosius van Gonzaga en H. Petrus Claver), van beeldhouwers Sinia en Van De Capellen (H. Alfonsus Rodriguez en H. Petrus Claver).

Meubilair van de kerk
Een groot deel van het oorspronkelijk kerkmeubilair is heden verdwenen. Het koor bezat een groot hoofdaltaar, n.o.v. J. Prémont. Dit altaar, bekroond met een tabernakel dat verwerkt zat in een retabel met koperen beeldjes, was in 1910 nog op een internationale tentoonstelling in Brussel te zien.


Ook de zijkapellen bezaten altaren uit de ateliers Wilmotte van Luik. In de galerijen bevonden zich tien andere altaren in Romaanse stijl, ontworpen door Jean Pirart. Het koor was afgesloten met een communiebank, gesculpteerd door Peeters, in de vierde traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van de middenbeuk (zuidelijke kant) bevond zich een preekstoel versierd met vierentwintig beeldjes. De vieringspijlers aan het begin van het koor waren voorzien van twee beelden, van het Heilig Hart en van Maria, beide van Sinia. Het Mariabeeld staat nu midden in de grote gang van de begane grond. Een grote luster in mat koper verlichtte eertijds de viering, acht kleinere lusters hingen onder de gordelbogen van de middenbeuk.
In het westen bevindt zich de tribune met de perfect bewaarde orgels van orgelmaker E.-M. KERKHOFF, n.o.v. J. Prémont. De inwijding van de orgels gebeurde op 6 april 1910, in 1949 werden ze volledig nagekeken en opnieuw gestemd door Huis Delmotte uit Doornik, in 1952 werden ze aanzienlijk verrijkt om een nog betere klank te verkrijgen. Ze worden beschouwd als één van de mooiste orgels van Brussel.