Voormalig ziekenhuiscomplex van het Belgische Rode Kruis

Voormalig ziekenhuiscomplex van het Belgische Rode Kruis, bestaande uit vijf gebouwen uit verschillende periodes.


Ontstaan uit het voormalig ‘Chirurgisch Instituut Berkendaal' (A) van de befaamde Dr. Antoine Depage (1862-1925) die tijdens WO I in De Panne het bekende fronthospitaal ‘l'Océan' op- en inrichtte. Een deel van de houten paviljoenen van dat hospitaal werd trouwens in 1919 op het toen nog braakliggende G. Brugmannplein recht tegenover het instituut herbouwd en een tijd lang gebruikt.
Na W.O. I werd Dr. Depage voorzitter van het Belgische Rode Kruis, het instituut dat zijn instelling later overnam en het in 1926 liet uitbreiden langs de J. Stallaertstr. (B).
De grootste uitbreidingen dateert van na W.O. II, namelijk toen het voormalige ‘Nationaal Bloedinstituut' werd gebouwd (C) op G. Brugmannplein nr. 28 op hoek met E. Picardstraat. Later nogmaals uitgebreid met het functioneel modernistisch complex (architectenbureau Jacques Wybauw en ondernemer Henri Ruttiens & fils, 1964) in E. Picardstraat nr. 16-18 op doorlopend  perceel met J. Stallaertstraat nr. 5 (D en E). Het bloedtransfusiecentrum omvatte tal van ruimtes voor de verwerking, het onderzoek en de bewaring van bloed. Sinds enkele jaren is het complex in onbruik en wacht het op een nieuwe bestemming (naoorlogse gebouwen gesloopt in 2008).



*G. Brugmannplein nr. 29 (A). Voormalig ‘Chirurgisch Instituut Berkendaal' in geometrische art-nouveaustijl i.o.v. Dr. Antoine Depage en n.o.v. arch. Jean-Baptiste Dewin en door aannemers J.B. & L. Postiaux, 1905.

Eerste van een hele reeks ziekenhuizen die Jean-Baptiste Dewin tijdens zijn carrière bouwde. Een carrière die bekroond werd met de bouw van het Academisch Ziekenhuis Sint-Pieter, gelegen in de Hoogstraat nr. 296a-322 te Brussel (1929-1935).


Symmetrisch gebouw met drie bouwlagen en centraal toegangsrisaliet tussen lagere vleugels. Lichtgekleurde Silezische bakstenen gevel met Euville- en hardstenen elementen. Rechthoekige muuropeningen. Hardstenen onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. met getraliede keldervensters, grotendeels drielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere.. In elke vleugel twee drielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. op benedenverdieping, twee tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst. op eerste verdieping en op tweede verdieping drie venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. tussen lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries).; op hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. mozaïekpanelen met kleurrijke geometrische motieven (verguld en marmer) tussen uitgelengde en gegroefde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. ToegangstraveeTravee waarin de toegang is ondergebracht. met half opengewerkte vleugeldeur, hoog bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. en dito zijvensters onder gemeenschappelijk hardstenen entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles.; op eerste en tweede verdiepingen telkens licht gebogen vijflicht geflankeerd door stelselmatig uitspringende lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries).; dakvensterUit het dakvlak opgaand stenen venster dat met de gevel in verbinding staat of er enkel door een kroonlijst van gescheiden is. met vijflicht, mozaïekpanelen op borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. en tussen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering. met topbekroning. Houten kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met PVC bekleed. Soort mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken., maar met afgerond ondervlak en gelijkvormige daklicht; bovenvlak met rechthoekige dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap.; oorspronkelijk met zink bedekt, thans met bitumen.
Schrijnwerk met roeden in bovenlichtenBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. grotendeels bewaard.
Interieur. Structureel behouden, ondanks verbouwingswerken op de benedenverdieping (1973). Bewaard trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. en granito-vloeren.




*J. Stallaertstraat nr. 1 op hoek met G. Brugmannplein (B). Voormalig ‘Medisch-Chirurgisch Instituut en Gezondheidscentrum' in sobere art decoTendens tot de geometrisering van vormen en architecturale ornamenten die zich uitdrukt in het materiaal- en kleurgebruik. i.o.v. Belgische Rode Kruis en n.o.v. arch. Jean-Baptiste Dewin, 1926.
Zowel qua stijl, gevelhoogte als materiaalkeuze vergelijkbaar met het oorspronkelijk ‘Chirurgisch Instituut Berkendaal', waarvan het de uitbreiding vormt.
Vier bouwlagen onder gestapeld mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. met acht traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in J. Stallaertstraat, drie hoektraveeënTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw. en vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) op G. Brugmannplein. Crèmekleurige bakstenen gevel met similiBepleistering ter imitatie van natuursteen., Euville- en hardstenen elementen. Rechthoekige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., per traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) vaak binnen dezelfde simili-omlijsting. TraveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel..
In J. Stallaertstraat eerste vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met afwijkende benedenverdieping met vijflicht en vensterLicht- en/of luchtopening in een muur., vervolgens zesde en achtste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. met drielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. op verdiepingen. Zevende traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) driehoekig en boven de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). uitstekend, met op benedenverdieping tweelicht onder hardstenen kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met centraal gebeeldhouwd rood kruis tussen florale elementen; licht terugwijkende verdiepingen met twee venstergeledingen.


Driezijdige hoekoplossing op benedenverdieping verlevendigd met witstenen banden, centraal herdenkingsmonument en afgezoomd door groenperk met smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. tussen hardstenen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering.. Bronzen monument met buste op hardstenen sokkel en omgeven door witsteen. Boven monument in bronzen letters: ‘Fondation / Antoine et Marie Depage'. Buste van Antoine Depage, gesigneerd ‘G(odefroid) Devreese' en gemerkt ‘fonderie n^tle des bronzes / j petermans / s^t gilles-bruxelles'. Achterliggend bronzen paneel o.a met eikenblaren in bas-reliëf en geboorte- en sterfdata ‘1862 1925'. Op sokkel vergulde inscripties ‘ Antoine / Depage' en rechts op zij ‘JB. DEWIN / ARCHITECTE 26'.
Op G. Brugmannplein vijf venstergeledingen waarvan eerste twee gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd.. Gestapeld leien mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. met rechthoekige dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. (vaak gekoppeld). SchrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ...  met roeden vergelijkbaar met pastorij van Blijde boodschap n.o.v. Camille Damman (zie Joseph Stallaertstraat nr. 8-10); ramen vaak met gehamerd glas en gekleurd glas tussen roeden.
Interieur. Ingangen bevinden zich op achterliggende binnenkoer: eerste ingang via overdekte galerij naar pediatrie, op de hoek tweede toegang naar meerdere dispensaria (venerische, antituberculose,…). Het nieuwe gebouw is intern via portieken1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. verbonden met de centrale gang van het oudste gebouw.


Achter de tweezijdige traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in de J. Stallaertstraat bevindt zich fraaie polygonale traphal met granito treden en borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.; traphal geeft uit op terrassen aan binnenkoer met smeedijzeren borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.. Tal van ziekenkamers op verdiepingen.

*Bewaarlijst 18.12.2003.



G. Brugmannplein nr. 28 op hoek met J. Picardstraat (C). Voormalig ‘Bloedinstituut' in modernistische stijl i.o.v. het Belgische Rode Kruis en n.o.v. arch. L. Attout, 1949. Gesloopt in 2008.

Betonnen structuur op dito pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) verborgen achter bakstenen gevels van twee bouwlagen op hoge onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. en telkens vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan weerzijden van polygonale hoektoren. Op de hoek toegang en achterliggende traphal gevat binnen opengewerkte en beglaasde hardstenen toren met bovenaan embleem van Rode Kruis in glas-in-lood (opaal en rood glas). Bakstenen vleugels met brede hardstenen tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst., getralied in onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen.; traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) geleed door monumentale pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel..
Interieur. Nieuwbouw via aantal deuren verbonden met oudere nr. 29. Naast verscheidene administratieve en onderzoeksruimtes, beschikt het gebouw aan de achterzijde over een grote pergola (eerste verdieping).