Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstand

Gebouwd ter plaatse van de voormalige kapel van het Sint-Jacobsgasthuis, gesticht in de loop van de 12e eeuw om behoeftige reizigers en pelgrims te herbergen. In 1625 vondst en verering van het miraculeuze beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstand. Kapel spoedig te klein bevonden; bouw van een nieuw bedehuis in de tweede helft van de 17e eeuw. In 1797 gesloten; in 1803 opnieuw in gebruik genomen als hulpkerk van de Sint-Katelijneparochie. Bouw van barokke kerk aan westzijde aangevat in 1664 n.o.v. architect Jean Cortvri(e)ndt; voor twee derde afgewerkt in 1670. Voltooiing van voorgevel - ondanks reeds eerstesteenlegging in 1673 - pas na de dood in 1681 van J. Cortvrindt ingezet door architect Pierre-Paul Merckx, na diens dood (1685) voortgezet en beëindigd in 1694 door architect Willem De Bruyn (1649-1719). Vernieling van bedaking, koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis., bepleistering en mobilair tijdens het bombardement van Brussel in 1695, gevolgd door herstellingswerken van 1696 tot 1699. Restauratie van voorgevel in 1847-1849. Huidige campanile n.o.v. architect Henri Partoes, 1850, vermoedelijk ter vervanging van de oorspronkelijke die de koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. bekroonde, in 1727 verwijderd. In 1904 en volgende gevelrestauratie, waarbij onder meer herplaatsen van het wapenschild van Karel van Lotharingen en beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind (respectievelijk verwijderd in 1793 en 1797) en inbrengen van glasramen in drie vensters. Interieurrestauratie vanaf ca. 1920, in 1968 hernomen samen met reinigingswerken aan de buitengevels.

De kerk illustreert bijzonder treffend de vrij geslaagde poging om, op een traditioneel bouwschema, een centraalbouw naar Italiaans model toe te passen, resulterend in een markante ruimtewerking door de originele koepeloverwelving en de innoverende inbreng van tribunes boven de zijbeuken.
Westwaarts georiënteerd gebouw met sterk ingekort driebeukig basilicaal schip van twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en zeszijdige overkoepelde middenpartij, met drie halfcirkelvormige westelijke absidiolen. Diepere koorkapel, ten zuiden in de oksel geflankeerd door kleine traptoren, ten noorden door sacristie. Grotendeels zandsteenbouw, met verwerking van vernieuwd materiaal. Leien bedaking. Hogere middenbeuk onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.; zijbeuken onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak.; kapellen onder afgesnuit zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.; middenpartij onder dubbele vierzijdige helmvormige bekroning.

Goed geproportioneerde barokke oostgevel, met twee registersVensterstrook in een topgevel. geritmeerd door pilasters; zware druiplijst en als het ware blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt. tussen onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. en halsvormige top, onderbroken voor groot centraal vensterLicht- en/of luchtopening in een muur.. Eerste registerVensterstrook in een topgevel. van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), verticaal belijnd door kolossale Ionische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. op hoge sokkel. Geaccentueerde centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) doorgetrokken over de tweede geleding: begrenzende composiet pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., uitgewerkt hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. en bekronend frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening.; markant rondboogportaal in geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. omlijsting onder booglijst en voluutversiering; mooie houten makelaar1. Versiering op de nok van een dak in de vorm van een decoratieve metalen, terracotta of houten stang; - 2. Middenstijl van een dakspant. vermoedelijk uit de 17e eeuw door J.B. Tons, met hoed- en schelpmotief refererend naar Sint-Jacob. Erboven gesculpteerd medaillonRonde of ovale cartouche. van Karel van Lotharingen. Rondboognis onder boognis en schelp, flankerende vuurvazen; beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind van 1910-1911 door G. Van den Kerckhove. Aansluitend groot rondboogvenster in geprofileerde omlijsting met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief. en neuten en bekroond door cartoucheOmlijsting van een uitspringend vlak in de vorm van ingesneden en omkrullend papier of leer; vaak met opschrift of intern versierd. in festoenomlijsting. In linker en rechter travee: getoogde venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in geprofileerde omlijsting met sluitsteen, orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief., neuten, waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen. en schelpmotief; grote omlijste ovale oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster. erboven. Zichtbare zuid- en zuidwestgevels (Olivetenhof) verticaal en horizontaal geritmeerd door steunberen, kordons en over de penanten doorgetrokken platbanden ter hoogte van de vensterimposten en -dorpels. Getoogde venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in (oor)omlijsting met sluitsteen, afzaatAflopend bovenvlak van een dorpel. en waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen. met gekrulde uiteinden. Rondboogvensters met sluitsteen onder booglijst op bovenste bouwlaag. In zuidgevel gedichte rondboogdeur in geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. omlijsting, gevat in rechthoekige, onder druiplijst en getoogd bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden.. Overige gevels verscholen achter aanleunende bebouwing. ZadeldakDak met twee hellende dakvlakken. van middenbeuk met achtzijdigde klokkenruiter met twee geledingen, gemarkeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., galmgaten en helmvormige bekroning.

Interieur met heldere en evenwichtige ruimtewerking door de drie geledingen hoge middenbeuk, de imposante overkoepeling, de hoge lichtinval en het verticale en horizontale lijnenspel van pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) en hoofdgestellenHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel.. Stoffering vrij sober gehouden: bepleisterde muurwanden en gewelven; natuurstenen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., entablementenHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en ornamenten; stucdecor; vergulde kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. en consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Centrale rondboogvormige portiektravee met versierde sluitsteen en spiegels, op gebundelde composiet pilasters ; zijbeuken met tribunes van middenbeuk en -partij gescheiden door rondbogen op Ionische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en korfbogenBoog samengesteld uit een aantal ineenvloeiende cirkelbogen die samen nagenoeg een liggende ellips vormen. op Dorische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. of uitgewerkte consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Overwelving naar traditioneel patroon nl. kruisribgewelven, doch met gordelbogen; straalgewelven boven absidiolen en koor. Zeszijdige koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. voorzien van brede verdiepte ribben waartussen fraai Lodewijk XIV- stucwerkModelleerbare, snel hardende massa van gips, kalk en zand; in gepolijste vorm ter vervanging van marmer. en centraal geschilderde ovale medaillonsRonde of ovale cartouche. uit begin 19e eeuw; omlopende balustradeHekwerk van spijlen of balusters. met postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering. rustend op engelenhoofden. Getoogde vensters in geprofileerde omlijsting met sleutelSluitsteen van een opening; weerhoudt de gewelfstenen in een boog of gewelf. en booglijst; rondbogige bovenvensters. Fraaie marmeren bevloering waarin verspreide grafstenen.

Mobiliair.
Schilderijen uit de 17e eeuw.
Beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstand van gepolychromeerd hout (14e eeuw); houten beelden van Heilige Jozef en Heilige Jacobus door J.-B. Van der Haeghen (1724); marmeren wijwatervaten met engelenfiguurtjes (18e eeuw); engelen met medaillonsRonde of ovale cartouche. toegeschreven aan G.-L. Godecharle (1750-1835).
Hoofdaltaar van hout en marmer n.o.v. J.B. van Baurscheit (1705), gerestaureerd en gewijzigd in 1805; altaartafel van Franse steen door J. Willame (1969); marmeren zuidelijke en noordelijke altaren van 1930, kopieën van deze van J.-B. Van der Haeghen (1724). Preekstoel (eertijds in de kerk van de ongeschoeide karmelieten) in régencestijl (18e eeuw); biechtstoelen door H. Peeters en Divoort (1858); orgel eind 19e eeuw gesigneerd “J. Billon et H. Van de Loo, facteurs d’orgues a Rotselaer”.

Olivetenhof 6. Lage woning in pseudotraditionele stijl naar ontwerp van architect A. Renouprez van 1965, aanleunend bij de Bijstandskerk, ter vervanging van een oudere constructie met gelijkaardig volume.

Hergebruikte, brede spiegelboogpoort met hardstenen omlijsting in régence-Lodewijk XV-stijl, uit het midden van de 18^e eeuw : geprofileerd kwarthol beloop met neuten, spiegels, acanthussleutel en schelpen in de zwikkenHoekstuk tussen een boog en de omlijsting waarin de boog gevat is., onder gebogen waterlijst op gestrekte uiteinden; steenhouwersmerken van Mathias Monnoye en Herman Poliart.