Voormalige site van de Belgische Radio en Televisie, nu VRT en RTBF

Geheel van gebouwen met audiovisuele bestemming, gelegen op een terrein van ongeveer 21 hectare dat vroeger werd ingenomen door de Nationale Schietbaan, tussen de Auguste Reyerslaan, het Karabiniersplein, de Henri Evenepoelstraat, de Jacques Georginlaan en de Kolonel Bourgstraat. De site werd ontworpen door een groep architecten die voor deze gelegenheid samenwerkten: Roger Bastin, Paul Felix, M. Jaminon, Stanislas Jasinski, J. Ledoux, W. Marchal, Peeters, A. Preys, Paul Ramon en Robert Schuiten. De bouw verliep in verscheidene fases van 1962 tot 1981.

De Nationale Schietbaan
De Nationale Schietbaan, die op 29.04.1963 werd gesloopt, werd gebruikt voor de oefeningen van de in Brussel in gelegerde militaire eenheden en van particulieren. Ze lag op een terrein van 18 hectare dat aan Landsverdediging toebehoorde en verving in 1888-1889 de primitieve schietbaan aan het Daillyplein, die om veiligheidsredenen werd afgebroken en vervangen door de Prins Boudewijnkazerne (zie nr. 4-4a-5-5a-6).


Het complex omvatte een langwerpig gebouw afgescheiden van de laan door een vijf hectare grote vlakte, het Plein van het Nationaal Comité genaamd; erachter strekten zich de schietterreinen uit. Het gebouw in baksteen en witte steen gebouw was ontworpen in neomiddeleeuwse stijl en had een imposant centraal paviljoen met torentjes. Het plan was gedeeltelijk van de hand van architect Symons, kapitein van het eerste regiment. In de schietlokalen, verdeeld over twee bouwlagen, waren gestapelde vuurlinies mogelijk. Er waren aparte schietstanden voor het geweer, de revolver en de karabijn (1905), maar ook voor salvovuur. In het noordoosten van de site kon worden gejaagd op namaakvogels op een bebost en heuvelachtig terrein. Een gedeelte van deze inrichting (schietheuvels, bomen, wegen, heuvels) is nog altijd te zien achter aan het VRT-RTBF-complex.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het gebouw opgeëist door de Duitse strijdkrachten, die er 35 mensen fusilleerden, waaronder Philippe Baucq, Édith Cavell en Gabrielle Petit. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoordden de nazi's er 261 mensen. Ze liggen begraven op een kleine begraafplaats, het Ereperk der Gefusilleerden, dat nog in de huidige tuin ligt en bereikbaar is via de Kolonel Bourgstraat, ter hoogte van nr. 102 (zie Ereperk der Gefusilleerden). Een monument ter nagedachtenis van de burgerslachtoffers van de oorlog gebeeldhouwd door Amédée Hamoir werd in 1929 voor de ingang van het gebouw geplaatst. In 1940 werd het ontmanteld en in 1956 werd het vervangen door een ander monument (n.o.v. beeldhouwer Georges Vandevoorde en architect Henri Jacobs jr.), nu op de hoek van het Karabiniersplein.


De site van de Belgische Radio en Televisie
Een kleine dertig jaar na zijn ontwerp in 1933 was het gebouw van het Nationaal Instituut voor Radio-Omroep (NIR-INR) gelegen aan het Flageyplein in Elsene verouderd: het voldeed niet langer aan het behoeften van de radio en nog minder aan die van de ontluikende televisie. Er werd toen gedacht aan een nieuw functioneel geheel waarin de openbare Nederlandstalige en Franstalige radio en televisie samen zouden worden ondergebracht. In het complex zouden tal van activiteiten plaatsvinden, gaande van het uitwerken van programma's tot het vervaardigen van de decors, over de montage van films en het archiveren van de uitzendingen. Het zou bestaan uit grote werkplateaus die door rijwegen met elkaar waren verbonden, en de bijbehorende lokalen (loges, repetitieruimten, administratieve kantoren, enz.).

Daartoe werd het terrein van de Nationale Schietbaan op 17.05.1962 verworven bij K.B. van 03.11.1960. De installaties werden in april 1963 tot ontploffing gebracht. Het onregelmatige terrein werd rechtgetrokken door de aankoop van enkele percelen. De uitwerking van de site, die in 1962 werd aangevat door een groep architecten uit heel de drie gewesten het land, was het voorwerp van verscheidene voorontwerpen. De binneninrichting werd toevertrouwd aan Éric Lemesre, de grafische vormgeving en de bewegwijzering aan Michel Olyff; deze elementen zijn nu grotendeels verdwenen. Het complex, dat in twee gelijke delen is opgesplitst, een voor de VRT en een voor de RTB, viel oorspronkelijk onder gemeenschappelijk beheer. De daadwerkelijke scheiding van de gebouwen en hun beheer werd bepaald bij K.B. van 04.11.1977. Sommige delen bleven echter gemeenschappelijk.


Om de kosten te spreiden en de toepassing van de jongste technische innovaties mogelijk te maken, werd al vanaf het begin voorzien in de bouw van het geheel in verschillende fases. De werken begonnen in 1964 met de gebouwen bestemd voor de televisie en werden voltooid in 1981 met de oprichting van de telecommunicatietoren. Een vijfde bouwfase werd nooit aangevat; het ging om muziekstudio's die de aanwezigheid van de site aan de kant van de laan hadden moeten benadrukken. De strook grond waarop ze zouden worden gebouwd, werd verkocht aan de Immobiliën Vennootschap van België, die er in 1996 twee kantoorcomplexen liet bouwen.

Plan
De site is opgesplitst in twee bijna identieke entiteiten, volgens een oost-west-as: die van de VRT in het noorden, die van de RTBF in het zuiden. Deze as wordt veruitwendigd door een voetgangersgalerij (A) die de voorste en achterste delen via een loopbrug met elkaar verbindt.

Het voorste deel, dat tussen 1966 en 1977 werd gebouwd, bestaat uit twee lange, ondiepe volumes parallel aan de laan, verbonden door vier loodrechte vleugels die door patio's van elkaar worden gescheiden. In het eerste volume (B/C) en in de vleugels (F, G, H, J) bevinden zich de regiekamers en de studio's van de radio; ze hebben vier bouwlagen; het tweede volume (M/L), waarin zich de informatiediensten van de radio en televisie bevinden, heeft er twaalf.


Het achterste gedeelte omvat een volume (N/P) van vijf bouwlagen, parallel aan de eerste twee en eveneens lang en smal; het huisvest de administratieve kantoren. Dit volume mondt achteraan uit in vijf loodrechte vleugels. De eerste (Q), in het noorden, is voorbehouden voor de algemene technische diensten van heel het complex. De vier andere zijn symmetrisch ingeplant en bevatten de televisiestudio's (S, U) en de decorwerkplaatsen (R, V). Volume N/P en vleugels Q, S en U werden tussen 1964 en 1967 gebouwd; vleugels R en V tussen 1966 en 1976, hoewel enkel het westelijke gedeelte van de tweede werd gebouwd. Vleugel S werd tweemaal uitgebreid (n.o.v. architect J.-.J. Malfait en 1989 en bureau Archi+I in 2004-2007).

De telecommunicatietoren (T), waarop zich de ontvangers en zenders bevinden, verrijst aan de voorzijde van het complex, aan de linkerkant. Hij werd al in 1963 gepland en was het voorwerp van vijf opeenvolgende ontwerpen; het laatste, uit 1977, werd vier jaar later uitgevoerd.


Het complex is bereikbaar via het Karabiniersplein in het noorden en de Kolonel Bourgstraat in het zuiden; het wordt doorkruist door rijwegen en beschikt over grote parkeerruimten. Langs de Evenepoelstraat ligt een garage met skelet van gelijmd hout uit 1966 (W). Net achter het complex bevindt zich het Ereperk der Gefusilleerden (X). Aan de achterzijde van de site is het grootste deel van het terrein van de oude Nationale Schietbaan bewaard gebleven. Er werden tennisvelden en een sportzaal gebouwd (Y), eveneens met een skelet van gelijmd hout, alsook een crèche (Z), op Kolonel Bourgstraat nr. 102 (n.o.v. architect A. Casse, 1975).

Beschrijving
Gebouwen onder plat dak, de meeste bestaande uit vierkante piramidale betonnen modules die de geluidsisolatie verzekeren.
Binnenin, gangen met muren in beschilderde baksteen en deuren in lichtgekleurd hout. Hallen oorspronkelijk betegeld met leisteen. Trappen in geprefabriceerd granito, met leuningen in wengé. Oorspronkelijk meubilair van Knoll International, grotendeels vervangen.

A. Centrale galerij, over de hele lengte afgeboord met patio's n.o.v. landschapsarchitect René Pechère en versierd met sculpturen waartoe in 1967 opdracht werd gegeven: Groei door Van den Brande (Carraramarmer), Sculpture pour chambre bleue van R. Spilliaert (ongepolijst brons), La rose et l'épine van A. Willequet (brons), en een beeld van F. Roulin (ongepolijst brons). In de galerij, keramiekcomposities van Van Hoeydonck, besteld in 1972. In de hal, doeken van G. Collignon. In een van de trappenhuizenGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht., Chimigramme van Pierre Cordier.


B/C, N/P, M/L. Hoofdvolumes voorzien van plastic gevels. Die van volumes B/C en N/P, in glad beton, zijn vergelijkbaar; ze herhalen eenzelfde module met drie venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. met effen schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ...  en afgeboord met geprefabriceerde rechthoekige bogenConstructie waarvan de beschrijvende lijnen delen van cirkels of gebogen lijnen zijn en waarin alle drukkrachten optreden. in wit beton. In volumes N/P worden deze bogenConstructie waarvan de beschrijvende lijnen delen van cirkels of gebogen lijnen zijn en waarin alle drukkrachten optreden. verbonden door panelen in grijs polyester die als zonnewering dienstdoen; die van volumes B/C zijn nooit uitgevoerd. De gevels van volumes M/L zijn gemaakt van uitspringende venstermodules in polyester. In elke bouwlaag, uitspringende betonnen balken van de plateaus, bedekt met een cabochon in hetzelfde materiaal. Hoge metalen attiekbalustrade. Tegen de zijgevels, voorbouwen die de trappenhuizenGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. bevatten. Aluminium schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... ; borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. in Glasal.

F, G, H, J. In vleugels G en H, langwerpige patio's onder glazen dak, respectievelijk versierd met een mozaïekcompositie van Folon en een werk van Mara. Tussen vleugels H en J, buitenpatio versierd met grote schilderijen van Paul de Gobert.

S, U. In de vleugels van de VRT en de RTBF bevinden zich verscheidene studio's, waaronder twee van 400 m² en een van 1000 m². Ze hebben eigen funderingen en een structuur die losstaat van de rest van het gebouw, en ze zijn uitgerust met alles wat nodig is om een programma uit te werken.


T. De 89 meter hoge toren is gemaakt in gewapend beton en rust op een 9 meter diepe fundering. Hij bestaat uit een schachtDe ruimte waarin de liftkooi en/of het tegengewicht bewegen, begrensd door de wanden, het plafond en de bodem van de put. De schacht kan gesloten of gedeeltelijk open zijn.  met vierkante plattegrond en holle vlakken, en een ronde bovenbouw met platform in de vorm van een omgekeerde kegel, bekroond door een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. afgesneden door twee plateaus vol antennes. De toren is een technisch huzarenstukje: de schachtDe ruimte waarin de liftkooi en/of het tegengewicht bewegen, begrensd door de wanden, het plafond en de bodem van de put. De schacht kan gesloten of gedeeltelijk open zijn.  werd gebouwd door middel van klimbekisting, en de bovenbouw van 5000 ton, die op de grond werd vervaardigd, werd aan kabels omhoog gehesen.