Voormalige SA Electricité et Electromécanique
Brogniezstraat 50-52-54-56-58-58a-58b-58c
Robert Pequeursquare 1-2, 3
Lambert Crickxstraat 19-21-23, 17-17a-17b
Typologie(ën)
fabriek
winkel
garage
appartementsgebouw
winkel
garage
appartementsgebouw
Ontwerper(s)
L.J. GOVAERTS – architect – 1914-1921
Willie PIJL – architect – 1928
Jean LECLERQ – ingenieur-architect – 1956
H.N. DELVAUX – architect – 1952
Juridisch statuut
Ingeschreven in de wettelijke inventaris op 19 augustus 2024
Stijlen
Eclectisme
Beaux-Artsstijl
Art deco
Inventaris(sen)
- Inventaris van de Industriële Architectuur (AAM - 1980-1982)
- Actualisatie van het inventarisatieproject van het Bouwkundig Erfgoed (DMS-DML - 1995-1998)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Het monumentale erfgoed van België. Anderlecht-Kuregem (Archistory - 2017-2019)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Wetenschappelijk Over het algemeen gebruikt om natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden te waarderen in hun botanische kwaliteiten. Binnen de context van een onroerend goed kan het de aanwezigheid van een (bouw)element (bijzonder materiaal, experimenteel materiaal, bouwprocédé of -component) of getuigenis van een ruimtelijk-structurele ruimte (stedenbouwkundig) waarvan het behoud moet worden overwogen met het oog op wetenschappelijk onderzoek.
- Sociaal Moeilijk te onderscheiden van de volkskundige waarde en over het algemeen onvoldoende om een selectie op zichzelf te rechtvaardigen. - plaats van herinnering van een gemeenschap, van een sociale groep (bijvoorbeeld: potale in Sainte-Agathe, het kerkplein in Berhem-Sainte-Agathe, Vieux Tilleuls de Boendael in Elsene) - een plaats met volkssymboliek (b.v. Café La Fleur en Papier Doré in de Alexiensstraat) - een plaats waar een wijk gegroepeerd of gestructureerd is (bv. de Fer à Cheval-gebouwen in de Floréal-woonwijk).
- Technisch Onder de technische waarde van een onroerend goed kan men het vroeg gebruik van een bepaald materiaal of een bepaalde techniek verstaan (> engineering), ook gebouwen met een constructief of technologisch belang, een technisch hoogstandje of een technologische innovatie kunnen in aanmerking komen. Het kan eveneens industrieel-archeologisch waardevol worden begrepen zoals getuigenissen van verouderde bouwmethodes. Vanzelfsprekend dringt een koppeling zich aan mbt een wetenschappelijke waarde.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016, 2019
id
Urban : 39666
Beschrijving
Gelegen
op een trapezoïdaal terrein dat vroeger door de Coupure van de Kleine Zenne
werd begrensd, geheel van vier industriële gebouwen ontworpen tussen 1913 en
1928, in eclectische stijl, Beaux-ArtsstijlArchitectuurstroming (ca. 1905-1930) met reminiscenties aan de grote Franse architectuurstijlen uit de 18e eeuw. Rijk en zorgvuldig gedecoreerde gevels in natuursteen en/of simili of in combinatie met baksteen. Borstweringen en poorten in fraai uitgewerkt smeedwerk. of art-decostijl, voor de SA Electricité
et Electromécanique of voor de maatschappij Robert Bosch.
Geschiedenis
In 1913 liet de SA Electricité et Electromécanique een eerste gebouw optrekken op nr. 17-17b van de Lambert Crickxstraat. Het werd door architect L. J. Govaerts ontworpen in eclectische stijl met invloed van de Beaux-ArtsstijlArchitectuurstroming (ca. 1905-1930) met reminiscenties aan de grote Franse architectuurstijlen uit de 18e eeuw. Rijk en zorgvuldig gedecoreerde gevels in natuursteen en/of simili of in combinatie met baksteen. Borstweringen en poorten in fraai uitgewerkt smeedwerk. en bevatte magazijnen, kantoren en woningen.
In 1914 ontwierp dezelfde architect, ditmaal voor de Brusselse dochtermaatschappij van de maatschappij Robert Bosch, een aanpalend gebouw in Beaux-ArtsstijlArchitectuurstroming (ca. 1905-1930) met reminiscenties aan de grote Franse architectuurstijlen uit de 18e eeuw. Rijk en zorgvuldig gedecoreerde gevels in natuursteen en/of simili of in combinatie met baksteen. Borstweringen en poorten in fraai uitgewerkt smeedwerk., op de hoek met de toenmalige Square de l’Avènement (Lambert Crickxstraat nr. 19-23 – Robert Pequeursquare nr. 3). Het bevatte een atelier en kantoren en was bestemd voor de fabricage en verkoop van magneto’s (magneto-elektrische generatoren). Het gebouw was voorzien van een garage in de achterkoer, aangevuld met een tweede garage, achter nr. 1-2 van de square in 1928 (n.o.v. architect Willie Pijl). Vanaf de jaren 1920 huisvestte het gebouw de SA Allumage-Lumière, de alleenvertegenwoordiger van de Bosch-magneto’s.
In 1917 besliste de SA Electromécanique een nieuw gebouw met machinewerkplaatsen te laten optrekken, ditmaal aan de kant van de Brogniezstraat, op nr. 54-58. De plannen werden opgesteld door dezelfde Govaerts, die voor de eclectische stijl opteerde, en ze werden in 1921 goedgekeurd. Het jaar daarop ontwierpen architecten A. & H. Vandaele een identieke uitbreiding van de fabriek naar links (nr. 50-52), met dezelfde breedte en beperkt tot twee bouwlagen, maar wel met dezelfde hoogte als het oorspronkelijke gebouw.
In 1928 belastte de SA Electromécanique het Bureau d’Etudes Industrielles (B.E.I.) met het ontwerp van een tweede uitbreiding van de fabriek, ditmaal in art-decostijl, op de hoek van de Square de l’Avènement (Brogniezstraat nr. 58a-58c – Robert Pequeursquare nr. 1-2). In 1937 bouwde door hetzelfde bureau een attiekverdiepingVerdieping (soms halve verdieping), gelegen net boven de kroonlijst of als terugspringende hoogste verdieping van een gebouw. (n.o.v. architect F. Courtoy).
In 1956 liet de maatschappij, nogmaals door het B.E.I (ingenieur Jean Leclerq), een laag driehoekig volume bouwen op nr. 15-15c Lambert Crickxstraat, evenals een lange montagehal die het huizenblok doorkruist, op nr. 13-13b Lambert Crickxstraat en 48 Brogniezstraat, op de kort daarvoor drooggelegde bedding van de Coupure van de Zenne. Vóór 1961 werd het gebouw van de SA Allumage-Lumière eigendom van de SA Electromécanique. Die laatste sloot haar deuren in 1978, en in de jaren 1980 werden de meeste gebouwen herbestemd en verbouwd (inrichting van handelszaken op de benedenverdiepingen).
Beschrijving
Op nr. 17-17b Lambert Crickxstraat, gebouw ontworpen in 1913, vroeger bestaande uit een volume aan straatzijde van vier bouwlagen onder plat dak; het was verbonden met een achtergebouw met dezelfde hoogte maar met een als mansarde behandelde laatste bouwlaag, door middel van een loodrecht geplaatst en even hoog volume tegen de rechter gemene muur. De binnenplaats werd tussen 1977 en 1987 bebouwd, om één diep volume te vormen.
Symmetrische straatgevel van vijf gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Benedenverdieping in witsteen, verdiepingen in witte geverniste baksteen, met banden rode baksteen en versierd met witsteen. Traveeën geflankeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., op de benedenverdieping met schijnvoegenImitatievoeg in metsel - of pleisterwerk, aangebracht om regelmatige verdeling te bewerkstelligen of bijvoorbeeld natuurstenen parement (simili) te suggereren. en kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met omgekeerd gestileerd palmetmotief, onder een entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met een bakstenen fries beschilderd met de firmanaam, “SOCIETE ANONYME ELECTRICITE & ELECTROMECANIQUE”. Op de top van de laatste pilasterPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., signatuur “L. GOVAERTS / ARCHITECTE”. Links, oude inrijpoort met stijlen die bovenaan een kussenblok1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog. vormen, leidend naar de binnenplaats en achterliggende koer. In het midden, toegangsdeur onder impostvensterVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak., links geflankeerd door twee gestapelde venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. die vroeger een conciërgeloge verlichtten. Traveevlakken versierd met panelen met gestileerde palmettenVersiering in de vorm van een palmblad.. Twee venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. rechts. Beglaasde borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. waarvan de kruiskozijnen en het traliewerk werden verwijderd voor de bouw van etalages (n.o.v. architect Guy Dom, 1986).
Op de verdiepingen, kolossale pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. met geprofileerd kapiteel versierd met een medaillonRonde of ovale cartouche. met bladertros. Vensters onder een zware stenen hanenkamVlakke samengestelde latei, waarvan de stenen als boogstenen functioneren; in ruime zin slaat de term ook op een boog met een getrapte (pseudo-) boogrug., die op de eerste twee verdiepingen een gedrukte boogBoog waarvan de kromming lager is dan de overeenkomstige rondboog. op druiper met plantenmotief vormt. Borstweringen op de tweede verdieping versierd met een paneel met cirkelmotief. Op de laatste verdieping, Franse balkonsBorstwering tussen de dagkanten van een naar binnen openslaand venster dat tot de vloer doorloopt. op consoles met geometrisch palmetVersiering in de vorm van een palmblad. en smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met het monogram “EM”. Oorspronkelijke kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Beglaasde metalen deur en houten raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. met metalen roedeverdeling van de verdiepingen bewaard.
Interieur. Oorspronkelijk, in het midden van het volume vooraan, rond trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. met centrale lift, die aan het dak uitmondde in een klein boogvormig volume en werd verlicht door een lichtschacht aan zijn linkerkant. Winkels in de volumes vooraan en achteraan, controleruimte (espace controle) in het loodrecht geplaatste volume, met daarlangs een laadbrug. Magazijnen op de eerste verdieping, kantoren op de tweede. Twee woningen in het volume vooraan op de derde verdieping, respectievelijk op de voor- en achtergevel; magazijn en archief in het volume achteraan.
Op nr. 3 Robert Pequeursquare – 19-25 Lambert Crickxstraat, gebouw ontworpen in 1914, met vier bouwlagen onder plat dak, met op de verdiepingen vijf gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan de square en vijf aan de straat, de laatste behandeld als schietgat, verbonden door een boogvormige hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw.. Gevel volledig in witsteen. Aan het rechteruiteinde van de benedenverdieping, signatuur “L. GOVAERTS / ARCHITECTE”. Traveeën geflankeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., dubbele op de hoeken en aan de uiteinden, met schijnvoegenImitatievoeg in metsel - of pleisterwerk, aangebracht om regelmatige verdeling te bewerkstelligen of bijvoorbeeld natuurstenen parement (simili) te suggereren. op de benedenverdieping, kolossaal en geprofileerd op de verdiepingen, onder bewerkt kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met volute, palmetVersiering in de vorm van een palmblad. en trossen. Op de benedenverdieping, venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. vroeger voorzien van een beglaasde borstwering met kruiskozijnen die de kelderverdieping verlichtte, thans verwijderd. Het vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. op de derde traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) bekroonde een lage deur, terwijl het vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. op de hoek een etalage vormde, op een lage borstwering. Aan het rechteruiteinde, portiek1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. met toegangsdeur en inrijpoort onder rondboogBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft.; de poort, die in 1952 was voorzien van een latei (n.o.v. architect J. Coene), werd tot winkelpui omgebouwd. Op de verdiepingen, traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. met twee monelenStenen vensterstijl. over de volledige hoogte. De traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) rond de hoek, vier aan de square, drie aan de straat, hebben een terugwijkende trapezoïdale gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. op de eerste twee verdiepingen, bekroond door een klein terras met postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering. en een metalen balustradeHekwerk van spijlen of balusters.. Op de bovenste verdiepingen, borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met ronde ventilatieopening met bewerkte omlijsting. Stenen kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop. en tandfries, onder attiekmuurtje. Oorspronkelijke houten toegangsdeur met ramen met kruiskozijnen. Raamwerk vervangen, vroeger in hout met metalen roedeverdeling.
Bepleisterde achtergevel met muuropeningen met monelen. In het midden, aan de Crickxstraat, traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met de trap, met getrapte venstersLicht- en/of luchtopening in een muur..
Interieur. Oorspronkelijk, vierkant trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. met centrale lift, vloer met marmermozaïek en treden in granito. Souterrain gebruikt voor magazijnen. Op de benedenverdieping, atelier gevolgd door een magazijn aan de square, modellenzaal (salle des modèles) op de hoek, bureau voor de bestellingen (bureau des commandes) aan de straat. Op de eerste verdieping, technische en commerciële diensten aan de square, kantoren aan de straat, vestiaire op de schietgatvormige traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Op de volgende verdiepingen, aan de straat, vier kamers, gemeenschappelijke kamer en kabinet vooraan, keuken achteraan, rechts van het trappenhuis.
Aan de binnenplaats, twee tegen elkaar gebouwde garages, de ene met tweeledig sheddak (1914), ingekort om plaats te maken voor een doorgang, de andere met drie zadeldakvormige daklichten (1928).
Op nr. 50-58 Brogniezstraat, gebouw ontworpen tussen 1917 en 1921 (rechterhelft) en in 1922 (linkerhelft), met in totaal tien traveeën en zes bouwlagen, de eerste als onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen., de laatste behandeld als mansarde onder plat dak. Hardstenen gevel, aangevuld met baksteen op de verdiepingen, met grote ramen. De gevel bestaat uit een netwerk van kolossale pilasters, verdubbeld onder de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement)., en banden die I-balkenIJzeren latei met I-profiel. en onderdorpels afboorden. Onderbouw oorspronkelijk voorzien van vensters met twee monelenStenen vensterstijl.. Inrijpoort gepland aan elk uiteinde – onder een paneel met de naam van de SA Electricité & Electromécanique – die van het linkervolume wellicht nooit uitgevoerd, die van het rechtervolume verwijderd in 1928. Muuropeningen op de benedenverdieping volledig herwerkt in 1984 (n.o.v. architect Guy Dom), met de inrichting van etalages. Onderschild gewijzigd. Schrijnwerk vervangen, vroeger met metalen roedeverdeling. Achtergevel met hetzelfde type compositie, met een trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. als uitbouw met geronde hoek.
Op nr. 58a-58c Brogniezstraat – Robert Pequeursquare 1-2, gebouw ontworpen in 1928, met vijf bouwlagen onder plat dak, de laatste als attiekverdiepingVerdieping (soms halve verdieping), gelegen net boven de kroonlijst of als terugspringende hoogste verdieping van een gebouw. en toegevoegd in 1937. Drie gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan de straat, boogvormige hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw. en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan de square, de smallere tweede traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met inrijpoort, de bredere laatste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) oorspronkelijk met garagepoort. Gevel in similiBepleistering ter imitatie van natuursteen., thans witgeschilderd. Traveeën met grote venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., gevat in geprofileerde omlijstingen die kolossale pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. vormen met een hardstenen basis met geometrische compositie. In de onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen., venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. met moneelStenen vensterstijl., omgebouwd tot etalages. Smeedijzeren leuningen op de hoek en op de toegangstravee verwijderd. Hoofdgestel met gladde friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…)., thans opengewerkt met drie venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., onder een door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. onderbroken betonnen kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). en een attiekmuurtje. Op de hoek, bekroning met een paneel (beschadigd) versierd met een diamantkopmotief in een omlijsting; aan weerszijden daarvan, boven aan de pilasters, rechthoekig paneel met piramidevormige motieven. Attiekverdieping achter een daklicht dat de onderliggende verdieping verlicht. Inrijpoort verbreed en aangevuld met een onderdorpel in 1952 (n.o.v. architect H. N. Delvaux). Garagepoort omgebouwd tot winkelpui. Schrijnwerk vervangen; raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. oorspronkelijk met metalen roedeverdeling, op de hoek gerond.
Op de achtergevel, trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. dat een gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. met afgeschuind vlak vormt, boven de koetsdoorgang in de hoek. Aan het rechteruiteinde, liftkooi die vanaf de begane grond vertrekt.
Toegang tot het gebouw in het midden van de koetsdoorgang.
Geschiedenis
In 1913 liet de SA Electricité et Electromécanique een eerste gebouw optrekken op nr. 17-17b van de Lambert Crickxstraat. Het werd door architect L. J. Govaerts ontworpen in eclectische stijl met invloed van de Beaux-ArtsstijlArchitectuurstroming (ca. 1905-1930) met reminiscenties aan de grote Franse architectuurstijlen uit de 18e eeuw. Rijk en zorgvuldig gedecoreerde gevels in natuursteen en/of simili of in combinatie met baksteen. Borstweringen en poorten in fraai uitgewerkt smeedwerk. en bevatte magazijnen, kantoren en woningen.
In 1914 ontwierp dezelfde architect, ditmaal voor de Brusselse dochtermaatschappij van de maatschappij Robert Bosch, een aanpalend gebouw in Beaux-ArtsstijlArchitectuurstroming (ca. 1905-1930) met reminiscenties aan de grote Franse architectuurstijlen uit de 18e eeuw. Rijk en zorgvuldig gedecoreerde gevels in natuursteen en/of simili of in combinatie met baksteen. Borstweringen en poorten in fraai uitgewerkt smeedwerk., op de hoek met de toenmalige Square de l’Avènement (Lambert Crickxstraat nr. 19-23 – Robert Pequeursquare nr. 3). Het bevatte een atelier en kantoren en was bestemd voor de fabricage en verkoop van magneto’s (magneto-elektrische generatoren). Het gebouw was voorzien van een garage in de achterkoer, aangevuld met een tweede garage, achter nr. 1-2 van de square in 1928 (n.o.v. architect Willie Pijl). Vanaf de jaren 1920 huisvestte het gebouw de SA Allumage-Lumière, de alleenvertegenwoordiger van de Bosch-magneto’s.
In 1917 besliste de SA Electromécanique een nieuw gebouw met machinewerkplaatsen te laten optrekken, ditmaal aan de kant van de Brogniezstraat, op nr. 54-58. De plannen werden opgesteld door dezelfde Govaerts, die voor de eclectische stijl opteerde, en ze werden in 1921 goedgekeurd. Het jaar daarop ontwierpen architecten A. & H. Vandaele een identieke uitbreiding van de fabriek naar links (nr. 50-52), met dezelfde breedte en beperkt tot twee bouwlagen, maar wel met dezelfde hoogte als het oorspronkelijke gebouw.
In 1928 belastte de SA Electromécanique het Bureau d’Etudes Industrielles (B.E.I.) met het ontwerp van een tweede uitbreiding van de fabriek, ditmaal in art-decostijl, op de hoek van de Square de l’Avènement (Brogniezstraat nr. 58a-58c – Robert Pequeursquare nr. 1-2). In 1937 bouwde door hetzelfde bureau een attiekverdiepingVerdieping (soms halve verdieping), gelegen net boven de kroonlijst of als terugspringende hoogste verdieping van een gebouw. (n.o.v. architect F. Courtoy).
In 1956 liet de maatschappij, nogmaals door het B.E.I (ingenieur Jean Leclerq), een laag driehoekig volume bouwen op nr. 15-15c Lambert Crickxstraat, evenals een lange montagehal die het huizenblok doorkruist, op nr. 13-13b Lambert Crickxstraat en 48 Brogniezstraat, op de kort daarvoor drooggelegde bedding van de Coupure van de Zenne. Vóór 1961 werd het gebouw van de SA Allumage-Lumière eigendom van de SA Electromécanique. Die laatste sloot haar deuren in 1978, en in de jaren 1980 werden de meeste gebouwen herbestemd en verbouwd (inrichting van handelszaken op de benedenverdiepingen).
Beschrijving
Op nr. 17-17b Lambert Crickxstraat, gebouw ontworpen in 1913, vroeger bestaande uit een volume aan straatzijde van vier bouwlagen onder plat dak; het was verbonden met een achtergebouw met dezelfde hoogte maar met een als mansarde behandelde laatste bouwlaag, door middel van een loodrecht geplaatst en even hoog volume tegen de rechter gemene muur. De binnenplaats werd tussen 1977 en 1987 bebouwd, om één diep volume te vormen.
Symmetrische straatgevel van vijf gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Benedenverdieping in witsteen, verdiepingen in witte geverniste baksteen, met banden rode baksteen en versierd met witsteen. Traveeën geflankeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., op de benedenverdieping met schijnvoegenImitatievoeg in metsel - of pleisterwerk, aangebracht om regelmatige verdeling te bewerkstelligen of bijvoorbeeld natuurstenen parement (simili) te suggereren. en kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met omgekeerd gestileerd palmetmotief, onder een entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met een bakstenen fries beschilderd met de firmanaam, “SOCIETE ANONYME ELECTRICITE & ELECTROMECANIQUE”. Op de top van de laatste pilasterPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., signatuur “L. GOVAERTS / ARCHITECTE”. Links, oude inrijpoort met stijlen die bovenaan een kussenblok1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog. vormen, leidend naar de binnenplaats en achterliggende koer. In het midden, toegangsdeur onder impostvensterVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak., links geflankeerd door twee gestapelde venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. die vroeger een conciërgeloge verlichtten. Traveevlakken versierd met panelen met gestileerde palmettenVersiering in de vorm van een palmblad.. Twee venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. rechts. Beglaasde borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. waarvan de kruiskozijnen en het traliewerk werden verwijderd voor de bouw van etalages (n.o.v. architect Guy Dom, 1986).
Op de verdiepingen, kolossale pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. met geprofileerd kapiteel versierd met een medaillonRonde of ovale cartouche. met bladertros. Vensters onder een zware stenen hanenkamVlakke samengestelde latei, waarvan de stenen als boogstenen functioneren; in ruime zin slaat de term ook op een boog met een getrapte (pseudo-) boogrug., die op de eerste twee verdiepingen een gedrukte boogBoog waarvan de kromming lager is dan de overeenkomstige rondboog. op druiper met plantenmotief vormt. Borstweringen op de tweede verdieping versierd met een paneel met cirkelmotief. Op de laatste verdieping, Franse balkonsBorstwering tussen de dagkanten van een naar binnen openslaand venster dat tot de vloer doorloopt. op consoles met geometrisch palmetVersiering in de vorm van een palmblad. en smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met het monogram “EM”. Oorspronkelijke kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Beglaasde metalen deur en houten raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. met metalen roedeverdeling van de verdiepingen bewaard.
Interieur. Oorspronkelijk, in het midden van het volume vooraan, rond trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. met centrale lift, die aan het dak uitmondde in een klein boogvormig volume en werd verlicht door een lichtschacht aan zijn linkerkant. Winkels in de volumes vooraan en achteraan, controleruimte (espace controle) in het loodrecht geplaatste volume, met daarlangs een laadbrug. Magazijnen op de eerste verdieping, kantoren op de tweede. Twee woningen in het volume vooraan op de derde verdieping, respectievelijk op de voor- en achtergevel; magazijn en archief in het volume achteraan.
Op nr. 3 Robert Pequeursquare – 19-25 Lambert Crickxstraat, gebouw ontworpen in 1914, met vier bouwlagen onder plat dak, met op de verdiepingen vijf gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan de square en vijf aan de straat, de laatste behandeld als schietgat, verbonden door een boogvormige hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw.. Gevel volledig in witsteen. Aan het rechteruiteinde van de benedenverdieping, signatuur “L. GOVAERTS / ARCHITECTE”. Traveeën geflankeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., dubbele op de hoeken en aan de uiteinden, met schijnvoegenImitatievoeg in metsel - of pleisterwerk, aangebracht om regelmatige verdeling te bewerkstelligen of bijvoorbeeld natuurstenen parement (simili) te suggereren. op de benedenverdieping, kolossaal en geprofileerd op de verdiepingen, onder bewerkt kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met volute, palmetVersiering in de vorm van een palmblad. en trossen. Op de benedenverdieping, venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. vroeger voorzien van een beglaasde borstwering met kruiskozijnen die de kelderverdieping verlichtte, thans verwijderd. Het vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. op de derde traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) bekroonde een lage deur, terwijl het vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. op de hoek een etalage vormde, op een lage borstwering. Aan het rechteruiteinde, portiek1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. met toegangsdeur en inrijpoort onder rondboogBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft.; de poort, die in 1952 was voorzien van een latei (n.o.v. architect J. Coene), werd tot winkelpui omgebouwd. Op de verdiepingen, traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. met twee monelenStenen vensterstijl. over de volledige hoogte. De traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) rond de hoek, vier aan de square, drie aan de straat, hebben een terugwijkende trapezoïdale gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. op de eerste twee verdiepingen, bekroond door een klein terras met postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering. en een metalen balustradeHekwerk van spijlen of balusters.. Op de bovenste verdiepingen, borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met ronde ventilatieopening met bewerkte omlijsting. Stenen kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop. en tandfries, onder attiekmuurtje. Oorspronkelijke houten toegangsdeur met ramen met kruiskozijnen. Raamwerk vervangen, vroeger in hout met metalen roedeverdeling.
Bepleisterde achtergevel met muuropeningen met monelen. In het midden, aan de Crickxstraat, traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met de trap, met getrapte venstersLicht- en/of luchtopening in een muur..
Interieur. Oorspronkelijk, vierkant trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. met centrale lift, vloer met marmermozaïek en treden in granito. Souterrain gebruikt voor magazijnen. Op de benedenverdieping, atelier gevolgd door een magazijn aan de square, modellenzaal (salle des modèles) op de hoek, bureau voor de bestellingen (bureau des commandes) aan de straat. Op de eerste verdieping, technische en commerciële diensten aan de square, kantoren aan de straat, vestiaire op de schietgatvormige traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Op de volgende verdiepingen, aan de straat, vier kamers, gemeenschappelijke kamer en kabinet vooraan, keuken achteraan, rechts van het trappenhuis.
Aan de binnenplaats, twee tegen elkaar gebouwde garages, de ene met tweeledig sheddak (1914), ingekort om plaats te maken voor een doorgang, de andere met drie zadeldakvormige daklichten (1928).
Op nr. 50-58 Brogniezstraat, gebouw ontworpen tussen 1917 en 1921 (rechterhelft) en in 1922 (linkerhelft), met in totaal tien traveeën en zes bouwlagen, de eerste als onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen., de laatste behandeld als mansarde onder plat dak. Hardstenen gevel, aangevuld met baksteen op de verdiepingen, met grote ramen. De gevel bestaat uit een netwerk van kolossale pilasters, verdubbeld onder de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement)., en banden die I-balkenIJzeren latei met I-profiel. en onderdorpels afboorden. Onderbouw oorspronkelijk voorzien van vensters met twee monelenStenen vensterstijl.. Inrijpoort gepland aan elk uiteinde – onder een paneel met de naam van de SA Electricité & Electromécanique – die van het linkervolume wellicht nooit uitgevoerd, die van het rechtervolume verwijderd in 1928. Muuropeningen op de benedenverdieping volledig herwerkt in 1984 (n.o.v. architect Guy Dom), met de inrichting van etalages. Onderschild gewijzigd. Schrijnwerk vervangen, vroeger met metalen roedeverdeling. Achtergevel met hetzelfde type compositie, met een trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. als uitbouw met geronde hoek.
Op nr. 58a-58c Brogniezstraat – Robert Pequeursquare 1-2, gebouw ontworpen in 1928, met vijf bouwlagen onder plat dak, de laatste als attiekverdiepingVerdieping (soms halve verdieping), gelegen net boven de kroonlijst of als terugspringende hoogste verdieping van een gebouw. en toegevoegd in 1937. Drie gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan de straat, boogvormige hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw. en drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan de square, de smallere tweede traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met inrijpoort, de bredere laatste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) oorspronkelijk met garagepoort. Gevel in similiBepleistering ter imitatie van natuursteen., thans witgeschilderd. Traveeën met grote venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., gevat in geprofileerde omlijstingen die kolossale pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. vormen met een hardstenen basis met geometrische compositie. In de onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen., venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. met moneelStenen vensterstijl., omgebouwd tot etalages. Smeedijzeren leuningen op de hoek en op de toegangstravee verwijderd. Hoofdgestel met gladde friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…)., thans opengewerkt met drie venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., onder een door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. onderbroken betonnen kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). en een attiekmuurtje. Op de hoek, bekroning met een paneel (beschadigd) versierd met een diamantkopmotief in een omlijsting; aan weerszijden daarvan, boven aan de pilasters, rechthoekig paneel met piramidevormige motieven. Attiekverdieping achter een daklicht dat de onderliggende verdieping verlicht. Inrijpoort verbreed en aangevuld met een onderdorpel in 1952 (n.o.v. architect H. N. Delvaux). Garagepoort omgebouwd tot winkelpui. Schrijnwerk vervangen; raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. oorspronkelijk met metalen roedeverdeling, op de hoek gerond.
Op de achtergevel, trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. dat een gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. met afgeschuind vlak vormt, boven de koetsdoorgang in de hoek. Aan het rechteruiteinde, liftkooi die vanaf de begane grond vertrekt.
Toegang tot het gebouw in het midden van de koetsdoorgang.
Bronnen
Archieven
GAA/DS Lambert Crickxstraat 13-13b, 15-15c: 35730 (13.11.1952), 38397bis (12.03.1956), 38284 (14.05.1957), 44048bis (11.03.1971); Lambert Crickxstraat 17-17b: 13970 (29.10.1913), 46182 (28.10.1986); Lambert Crickxstraat 19-23 – Robert Pequeursquare 3: 14457 (14.12.1915), 21381 (07.12.1928), 35421 (27.05.1952), 36450bis (08.07.1953); Brogniezstraat 50-58: 16143 (26.04.1921), 17272 (14.01.1924), 44927bis-44932bis (17.11.1977), 45818 (17.01.1984); Brogniezstraat 58a-58c –Robert Pequeursquare 1-2: 21029 (06.08.1928), 28920 (16.03.1937), 35715 (28.10.1952).
Publicaties en studies
CULOT, M. [red.], Anderlecht 1. Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiches 14, 69.
Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Lambert Crickx (rue)”, 1923.
