Typologie(ën)
fabriek
Ontwerper(s)
INCONNU - ONBEKEND – 1870
Charles CRICKX – architect – 1924-1926
Pierre ACCARAIN – architect – 2002
Marc BOUILLOT – architect – 2002
Juridisch statuut
Ingeschreven in de wettelijke inventaris op 19 augustus 2024
Stijlen
Eclectisme
Art deco
Neoclassicisme
Inventaris(sen)
- Inventaris van de Industriële Architectuur (AAM - 1980-1982)
- Inventaris van het Industrieel Erfgoed (La Fonderie - 1993-1994)
- Actualisatie van het inventarisatieproject van het Bouwkundig Erfgoed (DMS-DML - 1995-1998)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Het monumentale erfgoed van België. Anderlecht-Kuregem (Archistory - 2017-2019)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem), authenticiteit (idem + de kwaliteit van de uitvoering) en integriteit (bewaringstoestand, oorspronkelijke elementen)). Een goed bevat ook artistieke waarde als het kunstwerken omvat (beeldhouwwerken, reliëfs ontworpen voor het goed, enz.) of decoratieve elementen uit de oorspronkelijke bouwperiode of met bijzondere kwaliteit (gesigneerd glasramen, sgraffito, lichtbeuk, enz.).
- Esthetisch Historisch gezien werd die waarde aangewend om waardevolle groene ruimten en natuurlijke of halfnatuurlijke gebieden aan te duiden. De waarde kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Een afweging met andere waarden dringt zich tevens op: de artistieke, de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en de stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen). De volgende selectiecriteria worden er eveneens aan gekoppeld: de ensemblewaarde en de contextuele waarde.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde : - als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente; - of als getuigenis van een periode en/of een zeldzame ontwikkeling van een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; de Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; - of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale lanen of in de Leopoldswijk); - of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur – met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (bv. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte); - of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (bv. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, de Congreskolom); - of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken); - of als het representatief is van het oeuvre van een belangrijke architect in de architectuurgeschiedenis op internationaal, nationaal, regionaal of lokaal niveau (dit betreft zowel befaamde architecten als V. Horta, V. Bourgeois, M. Polak als secundaire architecten, die lokaal verbonden worden aan een gemeente zoals Fernand Lefever in Koekelberg of Emile Hoebeke in Sint-Agatha-Berchem).
- Wetenschappelijk De wetenschappelijke waarde wordt vaak erkend in het geval van landschappen (parken, halfnatuurlijke gebieden). Binnen de context van een onroerend goed kan het gaan om de aanwezigheid van een (bouw)element (bijzonder materiaal, experimenteel materiaal, bouwprocédé of -component) of getuigenis van een ruimtelijk-structurele ruimte (stedenbouwkundig) waarvan het behoud moet worden overwogen met het oog op wetenschappelijk onderzoek. In het geval van archeologische vindplaatsen en overblijfselen wordt de wetenschappelijke waarde erkend in relatie tot het uitzonderlijke karakter van de resten op het gebied van ouderdom (bijvoorbeeld de Romeinse villa in Jette), de uitzonderlijke bewaringsomstandigheden (bijvoorbeeld de site van het vroegere dorp Oudergem) of de uniciteit van de elementen (bijvoorbeeld een volledig bewaard dakspant) en derhalve op dat vlak een uitzonderlijke en prominente wetenschappelijke bijdrage vormen tot de kennis van ons stedelijk en pre-stedelijk verleden.
- Sociaal Moeilijk te onderscheiden van de volkskundige waarde en over het algemeen onvoldoende om een selectie op zichzelf te rechtvaardigen. - herinneringsplaats van een gemeenschap of van van een sociale groep (bijvoorbeeld de bedevaartskapel op het Kerkplein in Sint-Agatha-Berchem, “de Oude Linde” in Boendael te Elsene); - een plaats met volkssymboliek (bijvoorbeeld het café het “Goudblommeke in papier” in de Cellebroersstraat); - een plaats waar een wijk samenkomt of gestructureerd is (bijvoorbeeld De gebouwen “Fer à Cheval”- in de Floréal tuinwijk); - een goed dat deel uitmaakt van of bestaat uit openbare voorzieningen (scholen, crèches, gemeenschaps- of parochiezalen, sporthallen, stadions, enz.); - goed of ensemble (al dan niet sociale huisvesting) ontworpen om sociale interactie, wederzijdse hulp en buurtcohesie te stimuleren (bijvoorbeeld de woonwijken die na de Tweede Wereldoorlog werden gebouwd in Ganshoren of de wijken die speciaal voor ouderen werden ontworpen); - goed dat deel uitmaakt van een industrieel complex dat een aanzienlijke activiteit heeft gegenereerd in de gemeente waar het zich bevindt of in het Gewest.
- Technisch Onder de technische waarde van een onroerend goed kan men het vroege gebruik van een bepaald materiaal of een bepaalde techniek verstaan (ingenieur), ook gebouwen met een constructief of technologisch belang, een technisch hoogstandje of een technologische innovatie kunnen in aanmerking komen. Het kan eveneens industrieel-archeologisch waardevol worden begrepen zoals getuigenissen van verouderde bouwmethodes. Vanzelfsprekend dringt een koppeling zich aan m.b.t. een wetenschappelijke waarde.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen of landschappen hebben in het verleden een prominente rol gespeeld in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte en de stedelijke ruimte. Meestal bepalen zij andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het daarin een rol speelt, bijvoorbeeld : - hoekgebouwen; - coherente pleinen of homogene huizenrijen (gevels die een ensemble vormen van dezelfde stijl, periode en volume); - tuinwijken, - deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, - relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe die architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016, 2019
id
Urban : 34931
Beschrijving
Gelegen op een driehoekig terrein dat in het
noordwesten werd begrensd door het gedempte tracé van de Kleine Zenne en in het
oosten door het tracé van de Coupure van de rivier, voormalige fabriek van
militair materieel, aldaar gevestigd kort vóór 1870, verbouwd tot huidenhandel
in 1903 en vergroot in de jaren 1920.
Geschiedenis
In de Almanachs du Commerce wordt in 1870 in de straat de leerlooierij van Houdin en Lambert vermeld, die in 1873 werd omgebouwd tot een fabriek van militaire materieel. Op een plan uit 1877 is een langwerpig gebouw aangegeven op het huidige nr. 37, langs de Kleine Zenne. Enkele jaren later werd de fabriek vergroot, met aan de straatkant een ondiep gebouw op de huidige nr. 33 tot 35, en een gebouw van één bouwlaag op nr. 37, achteraan verlengd aan de kant van de Zenne. In 1903 werd het geheel overgenomen door de familie Hartog, handelaars in huiden en zeemleer. In 1904 lieten ze wellicht het huis op nr. 33 bouwen (zie notitie). In 1906-1907 bouwde J. B. Hartog een magazijn geflankeerd door een koetshuis in de scherpe hoek gevormd door de twee waterlopen. In 1924 werd het terrein in tweeën gesplitst door een muur. Nr. 35, dat zich in L-vorm tot aan de Coupure van de Zenne uitstrekte, ging naar Marcel Hartog, terwijl David Hartog het hoekterrein behield (nr. 37). In datzelfde jaar ontwierp architect Charles Crickx tegenover nr. 35 een gebouw met kantoren op de benedenverdieping en een woonverdieping. In 1925 voorzag dezelfde architect het als kantoor gebruikte nr. 37 van een woonverdieping. Het jaar daarop liet hij een volume met refter van één verdieping bouwen in het midden van de binnenplaats van nr. 35, evenals een als werkplaats gebruikt gebouw van drie bouwlagen langs de Coupure, dat in 1929 naar rechts werd uitgebreid. Rond 1935 vestigde het bedrijf voor onderhoudsproducten Sidol zich in het complex. Begin jaren 2000 werd het geheel van de achtergebouwen herbestemd tot lofts (architecten Pierre Accarain en Marc Bouillot, 2002).
Beschrijving
Op nr. 35, gebouw met invloeden van eclectischeVeel voorkomende stijl (ca. 1850-1914) die inspiratie put uit verschillende architectuurstijlen uit het verleden. Komt door de combinatie van enerzijds verschillende stijlelementen en anderzijds nieuwe technieken en materialen tot een unieke eigentijdse creatie. en art-decostijl, met twee bouwlagen en twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder plat dak, in 1924 ontworpen door architect Charles Crickx. Bakstenen gevel versierd met steen of similiBepleistering ter imitatie van natuursteen., het geheel thans beschilderd. Inrijpoort bekroond door een vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. geflankeerd door gegroefde pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. die de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). doorbreken, onder hardstenen topstuk. FriesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). op het hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. met bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. panelen1. Dunne (houten) plaat, gevat in een omlijsting van stijlen en regels van deuren, lambriseringen en plafonds; - 2. Gevelversiering in de vorm van een in- (spiegel) of uitspringende (paneel) rechthoekige omlijsting. waarop oorspronkelijk de opschriften “CUIRS” en “MARCEL HARTOG” zouden staan. KroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). vervangen, met behoud van de drieledige houten consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Oorspronkelijke deur.
Op nr. 37, gebouw met neoclassicistischeArchitectuurstroming (vanaf eind 18e eeuw tot ca. 1914) met voorliefde voor orde en symmetrie, gekenmerkt door bepleisterde en wit beschilderde lijstgevels die het stadsbeeld uniformiseren. Verhoudingen en vormentaal van deze stroming evolueren met de tijd. inslag, rond 1880 gebouwd en in 1925 voorzien van een verdieping in dezelfde stijl onder plat dak. BepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. gevel van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), met imitatievoegen. Toegangsdeur verbouwd tot vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. in de tweede traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), inrijpoort in de laatste. SchrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... vervangen.
Achteraan, langs de oude bedding van de Kleine Zenne, rij gebouwen in baksteen onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Lang volume van vóór 1870, aan de binnenplaats aangevuld met een minder diep volume dat in twee fases werd gebouwd (vóór 1884 voor het rechterdeel, in 1903 voor het linkerdeel). In het verlengde van het eerste, volume van vóór 1881, vroeger gebruikt als stalling en droogkamer, met ervoor een hoge bakstenen schoorsteen aan de binnenplaats. In de scherpe hoek, magazijn en koetshuis, evenwijdig aan elkaar, ontworpen in 1906. Het magazijn is hoger, met een groot halfrond vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. in de geveltop. Langs de oude Coupure, modernistischInternationale stijl (vanaf ca. 1920) waarbij het functionele primeert op de vorm. Wordt gekenmerkt door een rationeel grondplan, eenvoudige geometrische vormen, platte daken en het gebruik van moderne materialen zoals gewapend beton. volume van drie bouwlagen onder plat dak, met bakstenen gevels en zichtbare betonstructuur. DakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. later toegevoegd. SchrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... vervangen.
Geschiedenis
In de Almanachs du Commerce wordt in 1870 in de straat de leerlooierij van Houdin en Lambert vermeld, die in 1873 werd omgebouwd tot een fabriek van militaire materieel. Op een plan uit 1877 is een langwerpig gebouw aangegeven op het huidige nr. 37, langs de Kleine Zenne. Enkele jaren later werd de fabriek vergroot, met aan de straatkant een ondiep gebouw op de huidige nr. 33 tot 35, en een gebouw van één bouwlaag op nr. 37, achteraan verlengd aan de kant van de Zenne. In 1903 werd het geheel overgenomen door de familie Hartog, handelaars in huiden en zeemleer. In 1904 lieten ze wellicht het huis op nr. 33 bouwen (zie notitie). In 1906-1907 bouwde J. B. Hartog een magazijn geflankeerd door een koetshuis in de scherpe hoek gevormd door de twee waterlopen. In 1924 werd het terrein in tweeën gesplitst door een muur. Nr. 35, dat zich in L-vorm tot aan de Coupure van de Zenne uitstrekte, ging naar Marcel Hartog, terwijl David Hartog het hoekterrein behield (nr. 37). In datzelfde jaar ontwierp architect Charles Crickx tegenover nr. 35 een gebouw met kantoren op de benedenverdieping en een woonverdieping. In 1925 voorzag dezelfde architect het als kantoor gebruikte nr. 37 van een woonverdieping. Het jaar daarop liet hij een volume met refter van één verdieping bouwen in het midden van de binnenplaats van nr. 35, evenals een als werkplaats gebruikt gebouw van drie bouwlagen langs de Coupure, dat in 1929 naar rechts werd uitgebreid. Rond 1935 vestigde het bedrijf voor onderhoudsproducten Sidol zich in het complex. Begin jaren 2000 werd het geheel van de achtergebouwen herbestemd tot lofts (architecten Pierre Accarain en Marc Bouillot, 2002).
Beschrijving
Op nr. 35, gebouw met invloeden van eclectischeVeel voorkomende stijl (ca. 1850-1914) die inspiratie put uit verschillende architectuurstijlen uit het verleden. Komt door de combinatie van enerzijds verschillende stijlelementen en anderzijds nieuwe technieken en materialen tot een unieke eigentijdse creatie. en art-decostijl, met twee bouwlagen en twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder plat dak, in 1924 ontworpen door architect Charles Crickx. Bakstenen gevel versierd met steen of similiBepleistering ter imitatie van natuursteen., het geheel thans beschilderd. Inrijpoort bekroond door een vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. geflankeerd door gegroefde pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. die de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). doorbreken, onder hardstenen topstuk. FriesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). op het hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. met bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. panelen1. Dunne (houten) plaat, gevat in een omlijsting van stijlen en regels van deuren, lambriseringen en plafonds; - 2. Gevelversiering in de vorm van een in- (spiegel) of uitspringende (paneel) rechthoekige omlijsting. waarop oorspronkelijk de opschriften “CUIRS” en “MARCEL HARTOG” zouden staan. KroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). vervangen, met behoud van de drieledige houten consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Oorspronkelijke deur.
Op nr. 37, gebouw met neoclassicistischeArchitectuurstroming (vanaf eind 18e eeuw tot ca. 1914) met voorliefde voor orde en symmetrie, gekenmerkt door bepleisterde en wit beschilderde lijstgevels die het stadsbeeld uniformiseren. Verhoudingen en vormentaal van deze stroming evolueren met de tijd. inslag, rond 1880 gebouwd en in 1925 voorzien van een verdieping in dezelfde stijl onder plat dak. BepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. gevel van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), met imitatievoegen. Toegangsdeur verbouwd tot vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. in de tweede traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), inrijpoort in de laatste. SchrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... vervangen.
Achteraan, langs de oude bedding van de Kleine Zenne, rij gebouwen in baksteen onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Lang volume van vóór 1870, aan de binnenplaats aangevuld met een minder diep volume dat in twee fases werd gebouwd (vóór 1884 voor het rechterdeel, in 1903 voor het linkerdeel). In het verlengde van het eerste, volume van vóór 1881, vroeger gebruikt als stalling en droogkamer, met ervoor een hoge bakstenen schoorsteen aan de binnenplaats. In de scherpe hoek, magazijn en koetshuis, evenwijdig aan elkaar, ontworpen in 1906. Het magazijn is hoger, met een groot halfrond vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. in de geveltop. Langs de oude Coupure, modernistischInternationale stijl (vanaf ca. 1920) waarbij het functionele primeert op de vorm. Wordt gekenmerkt door een rationeel grondplan, eenvoudige geometrische vormen, platte daken en het gebruik van moderne materialen zoals gewapend beton. volume van drie bouwlagen onder plat dak, met bakstenen gevels en zichtbare betonstructuur. DakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. later toegevoegd. SchrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... vervangen.
Bronnen
Archieven
GAA/DS 35, 37: 9659 (27.11.1903), 9611 (30.12.1903), 9817 (22.03.1904), 10762 (06.04.1906), 49011 (18.01.2002), 50035 O (25.01.2005); 35: 17768 (24.10.1924), 19531 (29.10.1926), 21458 (18.01.1929); 37: 18360 (20.07.1925).
Publicaties en studies
CULOT, M. [red.], Anderlecht 1. Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiche 44.
Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Haberman (rue)”, 1870.
Almanachs du Commerce et de l’Industrie, “Bougie (rue de la)”, 1873, 1903.
Kaarten / plannen
ROSSCHAERT, J., Projet d’un nouveau quartier à Cureghem avec bassin pour bains publics, 01.05.1877.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1881.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1893.
