Typologie(ën)

winkel

Ontwerper(s)

Ernest VAN HUMBEEKarchitect1905

Jules ZONE ingenieur1905

Louis DE WAELEaannemer1905

Stijlen

Eclectisme

Inventaris(sen)

  • Inventaris van de Industriële Architectuur (AAM - 1980-1982)
  • Inventaris van engineering erfgoed (2011)
  • Het monumentale erfgoed van België. Brussel Uitbreding Noord (Apeb - 2016-2018)

Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)

  • Artistiek
  • Esthetisch
  • Historisch
  • Wetenschappelijk
  • Technisch
  • Stedenbouwkundig

Onderzoek en redactie

2016

id

Urban : 38538
lees meer

Beschrijving

Uitgestrekt magazijnencomplex in eclectische stijl naar ontwerp van de architect Ernest Van Humbeek in samenwerking met de ingenieur Jules Zone, gebouwd in 1905 door de firma Louis De Waele, en in westelijke richting vergroot in 1922.

Haaks op de Picardstraat staat het Pakhuis A, ook
Succursaal of Hulpmagazijn genoemd, dat voor de uit te klaren goederen was bestemd. Het pakhuis werd omgeven door perrons, en er konden vier treinstellen gelijktijdig worden geladen gelost en door de douane gecontroleerd. In deze ruimten werden de aan douanerechten onderworpen producten opgeslagen: wijn, tabak, suiker, stoffen, speciale goederen. De kelders werden gebruikt voor het bewaren en bottelen van de alcoholische dranken. Dit uitgestrekte magazijnencomplex had een opslagoppervlakte van 17.000 m2, opgedeeld in acht compartimenten zonder tussenliggende draagstructuur, wat de circulatie van de voertuigen vergemakkelijkte. Het zuidelijke, naar het douanegebouw gerichte uiteinde, huisvestte de kantoren van de bewakingsdiensten van de site en het luitenantschap der douane. In 1922 werd het pakhuis in het westen uitgebreid met een grote hal boven kelders. In het gebouw worden thans evenementen georganiseerd, en het huisvest ook de École du Cirque de Bruxelles.

Het oorspronkelijke deel van het complex, gebouwd op souterrainsHoge kelder of half verzonken verdieping. met een structuur van gewapend beton en talrijke kelderramen, verbonden met Pakhuis B, bestaat uit 14 sheds met een metalen gebinte met art-nouveau-inslag, rustend op gevel- en binnenmuren in baksteen en hardsteen in eclectische stijl. Eén houten kroonlijst op klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop. omspant het geheel. De daken zijn bekleed met zink, behalve dat van de eerste shed, aan de zuidkant, dat is bekleed met leien, net als het schilddakDak met twee driehoekige dakvlakken aan de smalle zijde en twee trapeziumvormige aan de lange zijde. van het directiehuis met twee bouwlagen dat door deze shed wordt omsloten.
De sheds vormen onafhankelijke groepen, twee van vier en dan groepen van drie vertrekkend van de zuidkant, die geleidelijk naar het oosten vernauwen om de aankomst van vier treinsporen mogelijk te maken.
Aan deze kant, net als aan de andere kant vóór de uitbreiding, loopt een kade met een onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. in breuksteenMetselwerk bestaande uit brokken onregelmatige natuursteen. in onregelmatig verband, die bereikbaar is via trappen en is voorzien van getraliede steekboogvormige kelderramen. De oostelijke kade wordt beschut door een afdak met metalen spanten gedragen door stenen consoles en gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. zuiltjes met kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met gotische invloed. De oorspronkelijke westkade werd overdekt door een luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak. in tegenhelling op dezelfde dragers, maar ze lag achter een metalen hal met hoge beglaasde wanden en piramidale lantaarns. Net als de bewaarde westgevel is ook deze gevel verstevigd, onder meer met hoekkettingen op elk spant, en is hij voorzien van twee brede poorten per shed, met metalen vleugels en een tussendorpelStenen dorpel die een deur of venster horizontaal in tweeën deelt. op kussenblokken1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog.. De getraliede impostvenstersVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak. onder korfboogBoog samengesteld uit een aantal ineenvloeiende cirkelbogen die samen nagenoeg een liggende ellips vormen. zijn gevat in een arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn. die, als de aanzet van een Brugse travee(Neo-) Vlaamse renaissance gevelordonnantie, bestaande uit nisvormige traveeën., open is tot aan de nok en een reeks fijne bakstenen pilasters op stenen consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. omlijst.
Aan de zuidkant is de gevel van het directiehuis ingewerkt in die van de magazijnen: de doorlopende  onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. en de kordonband zijn vergelijkbaar met die op de lange zijden. Het huis heeft vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met steekboogopeningen, de onderste met tussendorpelStenen dorpel die een deur of venster horizontaal in tweeën deelt.. In het midden hebben twee ingangen een bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. en een markies gemeen; het bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. is voorzien van een smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust., de markies heeft vier hangende korbelen1. Diagonale houten balk ter ondersteuning van overkragende elementen zoals een luifel, een kroonlijst,…; 2. Balk om de verbinding tussen trekker en spantbeen in een kapspant te versterken., in hetzelfde materiaal, het geheel met art-nouveau-inslag. Aan weerszijden hiervan leidt een trap naar een brede kelderingang. Op de muurdammen van de uiterste traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) wordt de gevel verlevendigd door twee gelede pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. die vanaf de bovenzijde van de benedenverdieping vertrekken en waarop een schoorsteenpijpHet boven het metselwerk of dak uitstekende deel van een schoorsteen. met toppilasterOverhoekse pilaster ter bekroning van gevel. rust. De pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. worden verbonden door een waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen. die, op de overige muurdammen, ook korte voorstevenvormige pilasters onderbreekt, met een topstuk boven de houten kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). op klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop.. De gevel van de magazijnen heeft vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) links en vier rechts. Op de eerste travee, brede gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. poorten voor goederen, onder I-balkIJzeren latei met I-profiel. op stenen stijlen, beschermd door een markies1. Beglaasde metalen of houten afdak; 2. Opvouwbaar zonnescherm boven raam of deur.  analoog aan die van het huis maar versierd met een ander motief. Erboven, groepen van drie kleine steekboogvensters die door hun stijlen onderling worden verbonden. Deze reeks wordt rechts van het huis hernomen, boven een blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. muur (vensters thans gedicht).
De noordgevel is vergelijkbaar met de zuidgevel en heeft elf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met dezelfde drielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. (gedicht), maar is voor het overige blindZonder opening; blind venster, schijnopening..
Binnen de eerste shed heeft het directiehuis een gevel zonder decor, thans beschilderd, voorzien van muuropeningen die vergelijkbaar zijn met die vooraan. Het gebinte van de sheds wordt, dankzij talrijke schuine spantbalken, uitsluitend gedragen door portieken1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. en driehoekige metalen pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) in het westen en gemetselde pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. in het oosten; transversaal rust het gebinte op de gevels en de tussenmuren, die van poorten zijn voorzien. Het geheel steunt op kogelgewrichten om aan elke beweging weerstand te kunnen bieden. Het dakbeschot is versierd met keramiektegels die bijdragen tot de thermische isolatie van de opslagplaatsen.

De uitbreiding van 1922 langs de westgevel benutte de nog beschikbare ruimte door de zuidelijke hoek af te snijden en een schuine insprong te maken ter hoogte van de laatste sheds. Ze bestaat uit een opslagplaats met muren in baksteen en hardsteen, voor het grootste deel overdekt door eerst een afgeplat zadeldak en dan een half zadeldakDak met twee hellende dakvlakken., met een metalen gebinte waarin een beglaasde overkoepeling is ingewerkt. Dit dak wordt door een platform met de oude gevel verbonden. Het nieuwe gebouw ligt, enkel waar het het breedst is, achter een hal die analoog is aan de oorspronkelijke, en het geheel wordt afgeboord door overdekte kaden, zoals in de eerste configuratie. Het gros van de oorspronkelijke structuren – metselwerk en metaal – werd tijdens deze ingreep gerecupereerd. De piramidale lantaarns in het verbindingsplatform en op de hal werden eind 20e eeuw verwijderd.
De nieuwe westgevel heeft de nauwelijks vereenvoudigde compositie van de oude gevel overgenomen, aangevuld met hoge rondboogvensters in zijn schuine vlak en zijn linkerdeel. Deze muuropeningen zijn gedicht, net als de deurimposten. De zuidgevel en de hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw. verlengen de aanpalende gevel van het hulpmagazijn, met inbegrip van de laadkaden en de glaskoepel.

De uitbreiding werd in het noorden verlengd door een al bestaande kleine overladingsloods in bijpassend metselwerk die de bocht volgde van de spoorlijn die vanuit oostelijke richting binnenkwam. De loods werd na 2012 verwijderd.

Bronnen

Archieven
Archief van de Stichting CIVA.

Publicaties en studies
ATTAS, D., PROVOST, M., Brussel: in de voetsporen van de bouwkundig ingenieurs, uitg.
CIVA, Brussel, 2011, p. 71.
CULOT, M. [o.l.v.], Bruxelles Hors Pentagone. Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiches 3.
KERREMANS, R., Thurn en Taxis, Brussel, Brussel Stedelijke Ontwikkeling, Brussel, 2017 (Stad van Kunst en Geschiedenis, 55).
VANDERHULST, G., Tour et Taxis. Un quartier en mouvement. A district in motion. Een wijk in beweging, Project T&T, 2005, pp. 47-51.
VANDERHULST, G., Relevé de l’état physique et de la valeur patrimoniale d’immeubles situés sur le site de Tour & Taxis et ses alentours – Rapport, maart 2011.

Tijdschriften
SOARES, P. V., “La ‘succursale’ ou ‘entrepôt A’ de Tour et Taxis. Témoignage illustré d’une construction”, Les Cahiers de la Fonderie, 19, 1995, pp. 50-53.