![Stalingradlaan 30-36, voormalige Sint-Franciscus-Xavieruskerk, binnenzicht, middenbeuk, [s.d.]](https://monument.heritage.brussels/medias/buildings/10002118/10002118_0030_M13.jpg)
voorm. Sint-Franciscus-Xaveriuskerk / Cinéma des Familles
Stalingradlaan 28, 30, 32, 34, 36
Rogier van der Weydenstraat 24, 26
Typologie(ën)
kerk/kathedraal/basiliek
opbrengsthuis
gelijkvloers met handelszaak
opbrengsthuis
gelijkvloers met handelszaak
Ontwerper(s)
C. fils ALMAIN (-DE HASE) – architect – 1873
Juridisch statuut
Ingeschreven in de wettelijke inventaris op 19 augustus 2024
Stijlen
Neoclassicisme
Neoromaans
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Inventaris van de Bioscoopzalen (1993)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Technisch Onder de technische waarde van een onroerend goed kan men het vroeg gebruik van een bepaald materiaal of een bepaalde techniek verstaan (> engineering), ook gebouwen met een constructief of technologisch belang, een technisch hoogstandje of een technologische innovatie kunnen in aanmerking komen. Het kan eveneens industrieel-archeologisch waardevol worden begrepen zoals getuigenissen van verouderde bouwmethodes. Vanzelfsprekend dringt een koppeling zich aan mbt een wetenschappelijke waarde.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 31690
Beschrijving
Hoekcomplex
met huurwoningen (Stalingradlaan) en achterliggend kerkgebouw (Rogier van der
Weydenstraat), naar ontwerp van architect C. Almain-de Hase van 1873.
Voormalige kerk van het Aartsbroederschap van Sint-Franciscus Xaverius. Lekengenootschap gesticht door de jezuïet pater L. van Caloen in 1854, met als doel een sociaal en godsdienstig apostolaat gericht op de arbeidersbevolking. Definitieve plannen van 1873, doch reeds voorontwerpen van 1872. Eerstesteenlegging van de kerk in 1874, ingezegend in 1876. Omvatte tevens een verenigingsgebouw (hoek Rogier van der Weydenstraat/Nieuwland), dat werd gesloopt. Sinds 1965 in gebruik als Grieks-Orthodoxe kerk.
Voorbouw. GekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. rijhuizen met neoclassicistische inslag, drie bouwlagen + entresol en in totaal elf bij zes traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. (leien). Bepleisterde en beschilderde lijstgevel met schijnvoegenImitatievoeg in metsel - of pleisterwerk, aangebracht om regelmatige verdeling te bewerkstelligen of bijvoorbeeld natuurstenen parement (simili) te suggereren. op entresol en bovenste verdieping. Getoogde deurvensters in stucomlijsting en oorspronkelijk gietijzeren balkons op de bovenverdieping. Klassiek hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. en oorspronkelijk dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. met frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening.. Winkelpuien met zij-ingang. Geïntegreerd westportaal van de kerk. Gelijkaardige doch heden gecementeerde zijgevel.
Kerk. Neoromaanse kerk met basilicale opstand, opgetrokken uit baksteen, met verwerking van witte natuur- en hardsteen, onder zadel- en lessenaarsdakenDak bestaande uit één hellend dakvlak.. Beeldhouwwerk door D. Renodeyn. Plattegrond in de vorm van een Latijns kruis met driebeukig schip van vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), niet uitspringend transept en vijfzijdig gesloten, ingebouwd koor van één traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...).
Westportaal. Vooruitspringend rondboogportaal met drieledige archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog. op composiete kolonnetten, omschreven door een gedrukte puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. met kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). op maskerkopconsoles, het geheel bepleisterd en beschilderd op hardstenen sokkel. TimpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. met voorstelling van de patroonheilige; decoratief lijstwerk op de archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog..
Zuidgevel. Zij- en middenbeuk geritmeerd door lisenen onderling verbonden door bogenfriezen op maskerkopconsoles. Rondboogvensters met doorgetrokken imposten en flankeerzuiltjes in de onderste geleding, drielichten in rondboognis in de bovenste. Transept gemarkeerd door steunberen en hoeklisenen met klimmende bogenfries; achtereenvolgens drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met deelzuiltjes, breed radvenster, en kleiner drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. in de top. Aansluitend bij het transept en rondom het koor, bijgebouw met drie bouwlagen + entresol en vier bij zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) Benedenbouw geritmeerd door rondbogen, bovenverdieping door lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries).; rond- en steekboogvensters, opengewerkte borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op de entresol, deur onder blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. zeslob. Ten noorden van het koor, ingebouwde vierkante toren met klokkenstoel.
Tot voor kort volledig gepolychromeerd kerkinterieur met drieledige opstand. Midden- en zijbeuken gescheiden door rondboogarcaden, op arduinen zuilen met octogonale sokkel en bladwerkkapiteel (onder meer met wapenschild). Erboven schijntriforium met rondboogarcaden op zuiltjes, en lichtbeuk. Overkluizing met kruisribgewelven (stuc) op halfzuilenZuil die met het muurwerk verbonden is, maar slechts over de halve dikte uitspringt. in het schip en bundelpijlersSamengestelde pijler bezet met (half)zuilen, pijlers of pilasters die bogen uit verschillende richtingen opvangt. in het transept, met kruisgewelven op consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. in de zijbeuken; rondbogige gordels met rondstaafprofiel. Halfronde koorabsis met straalgewelf en roodmarmeren colonnetten. Doksaal tegen de blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. westgevel.
Meubilair
Beschildering en meubilair in neoromaanse- en gotische stijl.
Gepolychromeerde en vergulde kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen., gewelfribben en gordelbogen; monumentale taferelen en heiligenbustes in transept en koor, kruisweg in de zijbeuken. Oorspronkelijk imitatieparement, met bijkomend sjabloondecor in het koor, recent overschilderd. Fraaie tegelbevloering.
Hoofdaltaar op trappenpodium, preekstoel oorspronkelijk met geschilderde taferelen van Sint-Franciscus- Xaverius, en doksaal op gebeeldhouwde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief., naar ontwerp van Almain-de Hase; zij-altaren en biechtstoelen verwijderd, evenals een reeks heiligenbeelden door J. Geefs. Glasramen in koor door Lorin en transept door Comère-Capronnier. Recente iconostase, troon en liturgische voorwerpen van de Grieks-Orthodoxe ritus.
Voormalige kerk van het Aartsbroederschap van Sint-Franciscus Xaverius. Lekengenootschap gesticht door de jezuïet pater L. van Caloen in 1854, met als doel een sociaal en godsdienstig apostolaat gericht op de arbeidersbevolking. Definitieve plannen van 1873, doch reeds voorontwerpen van 1872. Eerstesteenlegging van de kerk in 1874, ingezegend in 1876. Omvatte tevens een verenigingsgebouw (hoek Rogier van der Weydenstraat/Nieuwland), dat werd gesloopt. Sinds 1965 in gebruik als Grieks-Orthodoxe kerk.
Voorbouw. GekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. rijhuizen met neoclassicistische inslag, drie bouwlagen + entresol en in totaal elf bij zes traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. (leien). Bepleisterde en beschilderde lijstgevel met schijnvoegenImitatievoeg in metsel - of pleisterwerk, aangebracht om regelmatige verdeling te bewerkstelligen of bijvoorbeeld natuurstenen parement (simili) te suggereren. op entresol en bovenste verdieping. Getoogde deurvensters in stucomlijsting en oorspronkelijk gietijzeren balkons op de bovenverdieping. Klassiek hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. en oorspronkelijk dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. met frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening.. Winkelpuien met zij-ingang. Geïntegreerd westportaal van de kerk. Gelijkaardige doch heden gecementeerde zijgevel.
Kerk. Neoromaanse kerk met basilicale opstand, opgetrokken uit baksteen, met verwerking van witte natuur- en hardsteen, onder zadel- en lessenaarsdakenDak bestaande uit één hellend dakvlak.. Beeldhouwwerk door D. Renodeyn. Plattegrond in de vorm van een Latijns kruis met driebeukig schip van vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), niet uitspringend transept en vijfzijdig gesloten, ingebouwd koor van één traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...).
Westportaal. Vooruitspringend rondboogportaal met drieledige archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog. op composiete kolonnetten, omschreven door een gedrukte puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. met kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). op maskerkopconsoles, het geheel bepleisterd en beschilderd op hardstenen sokkel. TimpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. met voorstelling van de patroonheilige; decoratief lijstwerk op de archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog..
Zuidgevel. Zij- en middenbeuk geritmeerd door lisenen onderling verbonden door bogenfriezen op maskerkopconsoles. Rondboogvensters met doorgetrokken imposten en flankeerzuiltjes in de onderste geleding, drielichten in rondboognis in de bovenste. Transept gemarkeerd door steunberen en hoeklisenen met klimmende bogenfries; achtereenvolgens drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met deelzuiltjes, breed radvenster, en kleiner drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. in de top. Aansluitend bij het transept en rondom het koor, bijgebouw met drie bouwlagen + entresol en vier bij zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) Benedenbouw geritmeerd door rondbogen, bovenverdieping door lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries).; rond- en steekboogvensters, opengewerkte borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op de entresol, deur onder blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. zeslob. Ten noorden van het koor, ingebouwde vierkante toren met klokkenstoel.
Tot voor kort volledig gepolychromeerd kerkinterieur met drieledige opstand. Midden- en zijbeuken gescheiden door rondboogarcaden, op arduinen zuilen met octogonale sokkel en bladwerkkapiteel (onder meer met wapenschild). Erboven schijntriforium met rondboogarcaden op zuiltjes, en lichtbeuk. Overkluizing met kruisribgewelven (stuc) op halfzuilenZuil die met het muurwerk verbonden is, maar slechts over de halve dikte uitspringt. in het schip en bundelpijlersSamengestelde pijler bezet met (half)zuilen, pijlers of pilasters die bogen uit verschillende richtingen opvangt. in het transept, met kruisgewelven op consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. in de zijbeuken; rondbogige gordels met rondstaafprofiel. Halfronde koorabsis met straalgewelf en roodmarmeren colonnetten. Doksaal tegen de blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. westgevel.
Meubilair
Beschildering en meubilair in neoromaanse- en gotische stijl.
Gepolychromeerde en vergulde kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen., gewelfribben en gordelbogen; monumentale taferelen en heiligenbustes in transept en koor, kruisweg in de zijbeuken. Oorspronkelijk imitatieparement, met bijkomend sjabloondecor in het koor, recent overschilderd. Fraaie tegelbevloering.
Hoofdaltaar op trappenpodium, preekstoel oorspronkelijk met geschilderde taferelen van Sint-Franciscus- Xaverius, en doksaal op gebeeldhouwde consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief., naar ontwerp van Almain-de Hase; zij-altaren en biechtstoelen verwijderd, evenals een reeks heiligenbeelden door J. Geefs. Glasramen in koor door Lorin en transept door Comère-Capronnier. Recente iconostase, troon en liturgische voorwerpen van de Grieks-Orthodoxe ritus.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 6041 (1873-1876).
Publicaties en studies
Archief Jezuïeten Noordbelgische
provincie Brussel, Plannen Sint-Franciscus-Xaveriuskerk.
