Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele

Voormalige collegiale Sint-Michiels en -Goedelekerk. Kapittelkerk opgetrokken vanaf de 13^e eeuw, op de Molenberg in het noordoostelijk deel van de middeleeuwse stad. De monumentale westgevel met dubbeltorenfront, sinds het midden van de 19^e eeuw voorafgegaan door het Sint-Goedelevoorplein, domineert het stadsbeeld. De zuidgevel paalt aan het Sint-Goedeleplein, de noordgevel en oostelijke partij aan de Wildewoudstraat.

Geschiedenis
De oorsprong en vroegste geschiedenis van de kerk, nauw verweven met de vroegste geschiedenis van de stad, zijn tot nog toe onduidelijk. Het ontstaan wordt doorgaans gesitueerd in de 7^e en 8^e eeuw. In 1047 stichting van een kapittel van twaalf kanunniken, en overbrenging van de relieken van de Heilige Goedele vanuit de Sint-Gorikskerk, door Lambert-Balderik graaf van Leuven en Brussel. Vervolgens verheven tot collegiale kerk toegewijd aan Sint-Michiel en Sint-Goedele, aanvankelijk onder het patronaat van de kathedraal van Kamerijk. Volledige onafhankelijkheid geattesteerd in 1073 door een oorkonde van bisschop Lietbert van Kamerijk, bevestigd en gepreciseerd door de pauselijke bul van Paschalis II van 1113 en van Alexander III van 1174, waarbij het kapittel werd bekleed met aartsdiaconale rechten over het gehele stedelijk territorium.

Funderingen en sokkel van de ca. 1200 te dateren westbouw van de oude romaanse kerk werden in 1937 door S. Brigode blootgelegd onder de huidige middenbeuk. Sporen van de vroegere westgevel, buitenmuren en pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) van het schip en delen van het transept, te dateren in de 11^e eeuw, werden in 1987-1988 opgegraven onder leiding van P. Bonenfant en M. Fourny. Deze opgravingscampagne wordt sinds 1991 voortgezet in het koor, waarbij tot nog toe de crypte van de romaanse kerk, bewaard tot op 2 meter hoogte en eveneens te dateren in de 11^e eeuw, werd blootgelegd.
De westbouw omvat een vierkante westtoren geflankeerd door ronde traptorens, uitgevoerd in Ledesteen, met fijne profileringen en lisenenDecoratieve, uitspringende, verticale geleding, vaak met andere liseen verbonden door boog(fries)., en colonnettes in het interieur. Het oudere, driebeukige schip, met zes traveeën en vierkante pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…), en de muren van de rechte transeptarmen vertonen een ruwere opbouw uit onregelmatige Ledesteenblokken. Hetzelfde geldt voor de crypte, vermoedelijk gewijd aan Sint-Goedele, uit dezelfde bouwcampagne, die zich onder het hoogkoor bevond. Dit hoger gelegen koor, gefundeerd op de crypte en vermoedelijk met dezelfde plattegrond, verdween volledig in de 13^e eeuw. Driebeukige crypte in de as en ter breedte van het schip, eveneens gescheiden door pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…). Zijbeuken van twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) eindigend op halfronde absiden; bredere middenbeuk van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), nogmaals in drie beuken verdeeld door vier kolommen van ijzerzandsteen die oorspronkelijk vermoedelijk een graatgewelf droegen, recht afgesloten met een halfronde absis in de middenas. In laatst genoemde absis en in de westbouw werden graffiti uit de 11^e en 13^e eeuw aangetroffen.
De funderingen van de romaanse kerk doorbreken een necropolis met graven uit einde 8^e eeuw tot begin 11^e eeuw, behorend tot de vroegste oorsprong van deze site.


Ca. 1220-1225 werd de bouw aangevat van de huidige kerk, op last van hertog Hendrik I. Geattesteerd in 1226 door de stichtingsakte van een tweede kapittel van tien «kleine kanunniken». In 1559 onder gezag geplaatst van het aartsbisdom Mechelen. Afschaffing van beide kapittels in 1797. Parochiekerk vanaf 1800. Verheven tot kathedraal toegewijd aan Sint-Michiel in 1961.

De bouwgeschiedenis van de kathedraal werd ontleed en beschreven door P. Lefèvre, op basis van archivalische bronnen.

Progressieve opbouw van de huidige kerk van oost naar west, van de 13^e tot de 15^e eeuw, waarbij drie grote bouwcampagnes zijn te onderscheiden.
Eerste belangrijke bouwcampagne in de 13^e eeuw. Progressieve opbouw van de lage delen van de koorafsluiting en de twee oostelijke koortraveeën, met de kooromgang, alternerend vijf straalkapellen en de zogenaamd «kapel van de burchtheer» (noordoostelijke transeptkapel), achter het romaanse koor. Vervolgens de hoge delen van de koorafsluiting en de twee oostelijke koortraveeën. Tenslotte opbouw van de westelijke koortravee met de overeenstemmende travee van de kooromgang, en de oostelijke transeptmuren, na afbraak van het romaanse koor. Het geheel voltooid in de loop van de derde kwart van de 13^e eeuw.
Tweede belangrijke bouwcampagne van eind 13^e tot de derde kwart van de 14^e eeuw. Voltooiing van het zuidelijk transept na afbraak van delen van het romaanse transept en de zijbeuk, nog vóór het eind van de 13^e eeuw. Vervolgens opbouw van de zuidzijde van het schip vanaf het transept, met behoud van de romaanse middenbeuk en westbouw, voltooid ca. 1345-1346. Tijdens deze fase kwamen de vijf oostelijke zuilen en bogenConstructie waarvan de beschrijvende lijnen delen van cirkels of gebogen lijnen zijn en waarin alle drukkrachten optreden. van de middenbeuk, de vier oostelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van de zijbeuk en de vijf oostelijke zijkapellen, de voorlaatste zuil van de middenbeuk en de overeenstemmende bundelpijlerSamengestelde pijler bezet met (half)zuilen, pijlers of pilasters die bogen uit verschillende richtingen opvangt. tussen de twee westelijke zijkapellen tot stand. Kort vóór 1327 aanzet van de opbouw van het noordelijk transept en dezelfde delen van de noordzijde van het schip, samen met de hoge delen van de middenbeuk hetzij overwelfd of onder voorlopig dak, beëindigd vóór 1372. Hierbij verdwenen de overblijvende delen van het romaanse transept en schip. Derde belangrijke bouwcampagne in de laatste kwart van de 14^e en 15^e eeuw. Verdere voltooiing van de twee westtraveeën van de zuidelijke zijbeuk en zijkapellen, voltooid ca. 1403. Aanzet van de narthex met basis van de torens en perron, en voltooiing van de twee westtraveeën van de noordelijke zijbeuk en zijkapellen, beëindigd ca. 1410. Bouw van de doopkapel in de oksel van noordelijke transept en -zijbeuk ca. 1415. Opbouw van de twee ontbrekende zuilen van de middenbeuk, overwelving van de vijfde en voorlaatste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van de zijbeuken, en voltooiing van de hoge delen en het gewelf van de middenbeuk, gepaard met afbraak van de romaanse westbouw, aangezet na 1415 en beëindigd in 1443. Verdere opbouw van de westgevel, in 1435 gevorderd ter hoogte van het centrale vensterLicht- en/of luchtopening in een muur., en de torens. De zuidtoren werd voltooid in 1451, de noordtoren in 1475 of 1480. Volledige afwerking van de laatste zijkapellen en mogelijk de kapelgevels in de loop van de laatste kwart van de 15^e eeuw.

Als werkzaam aan of als meester-metselaar van de bouw worden de namen vermeld van J. van Ruusbroek en G. de Briedere in de 14^e eeuw, J. van Thienen ca. 1400, G. van den Bossche of Joes, H. de Mol of Cooman, G. en J. van Ruysbroeck, J. van Eycken, meester Conrard (van Daelhem) en G. van Heerne in de 15^e eeuw.


Diverse aanpassingen en uitbreidingen vanaf de 15^e tot de 18^e eeuw.
Bouw van de eerste Sacramentskapel tussen de twee noordelijke straalkapellen in 1436- 1438, gesloopt in 1533.
Bouw van het zuidelijk portaal1. In muur uitgespaarde ruimte voor een deur of toegang; - 2. Meer gesloten, voor of achter een gebouw geplaatste beschutting (voorbouw, vestibule). in de loop van de laatste kwart van de 15^e eeuw, met in 1499 voltooide dakpartij, aangepast in 1538, 1725 en 1819.
Bouw van de zogenaamd «Sauvagekapel» tussen de twee zuidelijke straalkapellen ca. 1518-1522, gesloopt ca. 1651.
Bouw van de huidige kapel en sacristie van het Heilig Sacrament van Mirakel in 1534- 1540, ter plaatse van de vroegere noordtransept- en straalkapellen, onder leiding van L. van Bodeghem, R Van Wyenhove, H. Van Pede en J. Keldermans. Plechtig ingewijd in 1542. Aanzet van een bijkomende octogonale geleding bovenop de noordtoren in 1534, later afgedekt met een in 1800 verwijderde lantaarnspits.
Bouw van de kapel en sacristie van Onze-Lieve- Vrouw van Bevrijding in 1649-1655, ter plaatse van de vroegere zuidelijke straalkapellen en de aanleunende kapittelzaal met tresorie uit het midden van de 13^e eeuw, onder leiding van H. II Duquesnoy en L. Van Heil.
Bouw van de Maeskapel ter plaatse van de vroegere Heilige Magdalenakapel of «Slabbaertschoor», onder leiding van L. Van Heil. Grafkapel van de familie Maes, opgericht door J.-B. Maes bij testament van 1665, vermoedelijk gebouwd ca. 1672-1675, het altaar gewijd in 1678.
Voorts bouw van diverse bijgebouwen : een sacristie bij het noordelijke portaal in 1605, een nieuwe kapittelzaal van de «grote kanunniken» en tresorie tegen de zuidelijke zijbeuk in 1652-1656, een kapittelzaal van de «kleine kanunniken» bij het noordelijk transept in 1652-1655, en een kapelaanskamer in het verlengde van de doopkapel in 1704, allen gesloopt bij de 19^e eeuwse restauratiecampagne; een sacristie aan weerszijden van de oostelijke straalkapel in 1657 en een uitbreiding van de Sacramentssacristie in 1686, vervangen door de huidige sacristie begin 20^e eeuw.
Bouw van een bordestrap onder leiding van J. Tant in 1703-1707, vervangen door de huidige uit het midden van de 19^e eeuw.
Aanbreng van een stucbekleding in Lodewijk XVI-stijl in het interieur, onder leiding van architect Laurent-Benoît Dewez in 1769, ter gelegenheid van het vierde eeuwfeest van het Heilig Sacrament van Mirakel van 1770.
Herstel en hernieuwde stoffering van het interieur vanaf 1804, na de plunderingen en vernielingen uit de Franse periode : onder meer wit/zwart-marmeren bevloering afkomstig uit de abdij van Lobbes. Verwijdering van voornoemde stucbekleding in 1819-1820. Plaatsing van een neogotisch doksaal naar ontwerp van architect Ch. Vander Straeten in 1828.

Eerste belangrijke restauratiecampagne doorlopend  van 1825 tot 1900, voortgezet in het begin van de 20^e eeuw, gepaard met sloop van de 17^e – 18^e eeuwse bijgebouwen en aanleunende constructies.
Algehele restauratie aangevat onder leiding van architect Tilman-François Suys in 1839, beginnend met de westelijke gevel en -torens die in 1844 werden voltooid. Plaatsing van 68 nisbeelden (heiligen en Brabantse soevereinen) van kalksteen door beeldhouwers F. Dumortier, A.J. Feyens, Mandreau, E. Marchant, P. Puyenbroeck en J.-L. Van Geel.
Restauratiecampagne na 1844 van west naar oost voortgezet, beginnend met de zuidelijke zijbeuk, waarbij eveneens plaatsing van nisbeelden. Koorpartij minstens aangevat in 1860 onder leiding van architect H. Raeymaeckers, minstens vanaf 1869 onder leiding van architect L. De Curte, beëindigd in 1879. Hierbij werden achtereenvolgens het hoogkoor, de Onze-Lieve- Vrouwekapel, de Heilige Sacramentskapel en de kooromgang aangepakt.
Monumentaal trappencomplex van de westgevel, in project vanaf 1843, uitgevoerd naar ontwerp van architect F. Coppens in 1860-1861. Ontpleistering van het interieur in 1872- 1873, gevolgd door een minimalistische restauratie.
Bouw van het noordportaal naar ontwerp van architect L. De Curte van 1879, uitgevoerd in 1881-1888.
Vrijmaking van de oostelijke partij, restauratie van de vroegere sacristieën van Onze-Lieve- Vrouwekapel en Heilig Sacramentskapel en van de Maeskapel, en bouw van een nieuwe sacristie, onder leiding van architect J. Caluwaers in 1905-1908.


Hernieuwde algehele restauratie ingezet onder leiding van architect Jean Rombaux met de westgevel en -torens, in 1952-1958 en 1964- 1972. Na een onderbreking opnieuw aangevat door de Regie der Gebouwen in 1983. Een eerste fase, de restauratie van het schip werd beëindigd eind 1989 voor het interieur, in de loop van 1991 voor het exterieur. Hierbij werden de ondergrondse resten van de romaanse kerk voor het publiek toegankelijk gemaakt. Een tweede fase, de binnen- en buitenrestauratie van de koorpartij, met de transeptgevels en -portalen is in uitvoering.

De opbouw van de Sint-Michielskathedraal illustreert de overgang van vroeg- naar hooggotiek. In de vroeggotische koorpartij (13^e eeuw) werden voor de eerste maal in de Nederlanden plattegrond en opstand van de grote Franse kathedralen, meer bepaald uit de Champagne, zij het op nog onhandige wijze, nagevolgd. Transept en schip (14^e – 15^e eeuw), met typische zuil, triforium doorlopend  in het maaswerk van de bovenlichtenBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. en kapelgevels, en de westgevel met zeldzaam dubbeltorenfront (15^e eeuw) behoren tot de Brabantse hooggotiek. In de latere toevoegingen werd de gotische stijl aangehouden - de Heilige Sacramentskapel (eerste helft 16^e eeuw) met flamboyante vormentaal, de Onze-Lieve-Vrouwekapel (midden 17^e eeuw) met barok getinte overwelving - met uitzondering van de in volle barokstijl wederopgebouwde Maeskapel (tweede helft 17^e eeuw). Vanaf het begin van de 19^e eeuw werd een accentuering van het gotische karakter nagestreefd, door verwijdering van de classicistische stoffering, ontmanteling van het exterieur, en ingrijpende restauratiecampagnes. Hierbij werden gevelparementen, architectonisch en figuraal beeldhouwwerk vernieuwd met gebruik van Gobertange, reeksen nis- en portaalbeelden, neogotische balustrade- en pinakelbekroningen toegevoegd. De westelijke trappenpartij, het noordportaal en de sacristie werden in neogotische stijl wederopgebouwd.
De meest recente restauratie van de westgevel en -torens beoogde onder meer correctie van de 19^e eeuwse-restauratiepraktijk, waarbij herhaalde vernieuwing van parementen en beeldhouwwerk, naar model van nog aanwezig authentiek materiaal of in geïntegreerde eigentijdse vorm, met gebruik van Massangis.
Deze visie wordt in de op handen zijnde restauratie voortgezet. Tot de belangrijkste structurele ingrepen behoren : ondervanging van de daken door coherente constructies in structureel beton, en vernieuwing van de vieringtoren ; vernieuwing van steunberen, luchtbogen, lijst-, maaswerk en ornamentenNiet-zelfstandig sierelement om een voorwerp of gebouw op te luisteren., verharding van de bewaarde parementen. De restauratie van het interieur omvat voor schip en transept : reconstructie van het verdwenen maaswerk van het triforium; vrijmaking van de vroegere doopkapel; vrijmaking van de westelijke wand door verwijdering van het neogotische doksaal; inrichting van een crypte voor de blootgelegde resten van de vroegere romaanse kerk; voorts reiniging en herstel van het natuursteenmetselwerk, waarbij verwijdering van vroegere cementaanvullingen, herbepleistering van de bakstenen gewelfkappen, en vernieuwing van de bevloering waarin het tracé van de romaanse kerk werd uitgelegd.

Beschrijving
Het gebouw, oorspronkelijk opgetrokken uit Brabantse zandsteen, vertoont heden een parementGevel- of muurbekleding. verwerkt met Gobertange en Massangis ingevolge de opeenvolgende restauraties.
De plattegrond ontvouwt een klassiek gotische kruisbasiliek. Narthex van één, en driebeukig schip van zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), met zijkapellen tussen de steunberen. Eenbeukige transeptarmen van twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), met driebeukige voorportalen, en rechthoekige doopkapel in de noordwestelijke oksel. Driebeukig koor van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), met vijfzijdige sluiting en kooromgang; zeshoekige absiskapel ten oosten; ruime eenbeukige zijkapellen van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), met driezijdige sluiting, waarbij aanleunende zeshoekige sacristie, ten noorden en ten zuiden. Sacristie met onregelmatige vorm ten noorden.

Hooggotische westgevel (14^e- 15^e eeuw) met twee geledingen, geflankeerd door de massieve vierkante torens. Hoofdportaal in meerledig overkragende, spitsbogige archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog. met wimberg tussen pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje.. Twee korfboogdeuren gescheiden door een middenpenant met portaalbeelden van Drie Koningen door P. Puyenbroeck (1825-1850) onder baldakijn; hoogveld met blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. traceringen en reeks apostelbeelden door F. Dumortier (1825-1850) met gehistorieerde sokkel en baldakijn, doorlopend over de zijpenanten. Wimberg voorzien van hogels en kruisbloem(Neo)gotische beëindiging, bestaande uit een stam met daarop één of meerdere kransen van gestileerde bladeren (hogels) en bovenaan bekroond met een sierbol (pumeel). met lege beeldnissen. Flankerende zijportalen in de torens, met zelfde structuur doch enkele deur en geajoureerde wimberg met kruisbloemaflijning. Boogvelden met heiligenbeelden door E. Marchant ten noorden en P. Puyenbroeck ten zuiden (1825-1850), ontbrekend in de zijpenanten. De drie portalen1. In muur uitgespaarde ruimte voor een deur of toegang; - 2. Meer gesloten, voor of achter een gebouw geplaatste beschutting (voorbouw, vestibule). worden onderling verbonden door een buitenloopgang met geajoureerde borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. met spitsboogtracering, vierpassen en kruisbloemen, vóór de vensterzone.


Tweede geleding met groot spitsboogvenster met zevendelige Y-tracering en zespassen; aflijnende boogfriesReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen.. Geveltop met tweelichten onder accoladeboogBoog bestaande uit twee in- en uitzwenkende boogdelen die bij hun snijding een spits vormen. waarachter een tweede buitenloopgang; erboven klimmende spitsbogige blindnissen met driepas en sokkels van ontbrekende beelden. Hoogoplopende samengestelde midden- en kleinere overhoekse zijpinakels ter bekroning.
Twee westtorens met identieke structuur van vier geledingen. Massieve, haaks op elkaar gestelde hoeksteunberen, met ingebouwde polygonale trapkokers in de uiterste hoeken. Opgaande versmalling en verticalisme bekomen door versneden steunberen met uitgewerkte casementen en sokkels voor ontbrekende beelden, doorlopend  in onder meer overhoekse pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje.. Geledingen aangegeven door cordons. Eerste geleding met zijportalen onder halve spitsboogvensters. Tweede en derde geleding met respectievelijk spitsbogig pseudovenster en -tweelicht met gotische tracering. Vierde geleding geopend door galmgaten in gelijkaardige ordonnantie met gotische tracering, balustradeHekwerk van spijlen of balusters. van buitenloopgang, bekronende wimberg en door pinakelSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje. geaccentueerde middenpenant. Zijgevels met narthexvenster in de eerste geleding, gelijkaardige tweelichten en galmgaten in de oppergeledingen. Torenafwerking door een omlopende, gekanteelde en geajoureerde balustradeHekwerk van spijlen of balusters. met midden- en octogonale hoekpostamenten.
Monumentaal trappenbordes (1860-1861) in neogotische stijl, drieledig, voorzien van balustraden met driepasboogvulling, en gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. hekken.


Hooggotisch schip (14^e- 15^e eeuw) met hoge middenbeuk en lage zijbeuken, respectievelijk onder zadel- en lessenaarsdak, zijkapellen met typische kapelgevels onder dwars zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Zeven traveeën geritmeerd door semi-octogonale pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje. en steunberen met drie versnijdingen, waterspuwersUitstekende buis of gooteinde voor de afvoer van hemelwater, vaak in de vorm van een dierlijk of diabolisch monster. en overhoekse pinakelbekroning, die de dubbele, van hogels voorziene luchtbogen schragen. Middenbeuk met verdiepte spitsboogvensters met vijfdelige tracering, drielobben, vier- en zespassen. Dito zeslichten met geprofileerde omlijsting - ten zuiden met en ten noorden zonder kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. - in de zijbeuken. BlindeZonder opening; blind venster, schijnopening. kapelgevels met uitgelengde driepastracering, hogelaflijning en kruisbloem(Neo)gotische beëindiging, bestaande uit een stam met daarop één of meerdere kransen van gestileerde bladeren (hogels) en bovenaan bekroond met een sierbol (pumeel).. Tussengeplaatste pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje. met grotendeels lege beeldnissen. Bekronende balustradeHekwerk van spijlen of balusters. met laatgotische K-tracering, onderbroken door pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje. met waterspuwerUitstekende buis of gooteinde voor de afvoer van hemelwater, vaak in de vorm van een dierlijk of diabolisch monster., omlopend over het transept.
In de westelijke oksel van noordelijke zijbeuk en -transept aangebouwde doopkapel (ca. 1415) op rechthoekig plattegrond, met overhoekse steunbeer, omlopende balustradeHekwerk van spijlen of balusters. en gelijkaardige, haaks aansluitende kapelgevel en pinakels. Spitsbogig drie- en gehalveerd zeslicht respectievelijk in de west- en noordelijke gevel.

Uitspringende, hooggotische transeptarmen (13^e -14^e /15^e eeuw) onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. met achtzijdige dakruiter met ingesnoerde naaldspits op de kruising. PuntgevelsGevel waarvan de top driehoekig is. geflankeerd door op elkaar gestelde hoeksteunberen met versierde pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje., ten oosten ingebouwd in de latere zijkapellen, ten westen met ingebouwde trapkokers met semi-octogonale bekroning en spits. Horizontaal doorgetrokken water- en booglijsten over de steunberen. Boven de later aangebouwde portalen1. In muur uitgespaarde ruimte voor een deur of toegang; - 2. Meer gesloten, voor of achter een gebouw geplaatste beschutting (voorbouw, vestibule). : grote verdiepte spitsboogvensters met zevendelige Y-tracering en zespassen. Aflijnende balustradeHekwerk van spijlen of balusters. met vierpassen aan de zuidgevel, K-tracering en centraal postament1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering. met Sint-Michielsbeeld door P. Nocquet (1899) aan de noordgevel. Aansluitend geveltoppen met klimmende spits- en centraal rondbogige blindnissen met gotische tracering en sokkels voor ontbrekende beelden, hogelaflijning en kruis. Westelijke zijgevels geopend door spitsboogvensters met achtdelige tracering. Zuidelijk transept met aangebouwd driebeukig Heilig Kruisportaal (1475-1500) in gotische stijl, van één travee Oorspronkelijk onder schilddakDak met twee driehoekige dakvlakken aan de smalle zijde en twee trapeziumvormige aan de lange zijde., ca. 1538 vervangen door een plat dak. Geleding door haaks op elkaar gestelde steunberen, versmeltend tot hoog oplopende overhoekse pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje. met lege beeldnissen. Middenportaal in drieledig overkragende, spitsbogige archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog. met hogels en kruisbloem(Neo)gotische beëindiging, bestaande uit een stam met daarop één of meerdere kransen van gestileerde bladeren (hogels) en bovenaan bekroond met een sierbol (pumeel).; oorspronkelijk gekoppelde korfboogdeuren en blindZonder opening; blind venster, schijnopening. hoogveld, in 1728 vervangen door een brede vleugeldeur en roosvenster. Smalle zijportalen met tweeledig overkragende spitsboogomlijsting, waarin lage korfboogdeur onder blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. en tweelicht. Bekronende geajoureerde balustradeHekwerk van spijlen of balusters. met Sint- Goedelebeeld door J. Delporte (ca. 1900) - ter vervanging van een ouder Sint-Michielsbeeld - op het centrale postament. Inwendig kruisriboverwelving met zware gordelbogen op consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.; gehistorieerde sluitstenen met Heilige Maagd, Sint-Goedele en Sint-Michiel. Muurschildering wellicht met Aanbidding der Wijzen (14^e eeuw?) en overschildering (15^e eeuw?) in het timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd..
Noordelijk transept met aangebouwd, halfopen driebeukig Sint-Jacobsportaal (1881-1888) van twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), in flamboyante neogotische stijl. Breed midden- en smalle zijportalen in meerledig overkragende spitsboogomlijsting met ingewerkte bladrank, het middenportaal met bijkomende accoladeboogBoog bestaande uit twee in- en uitzwenkende boogdelen die bij hun snijding een spits vormen. en kruisbloem(Neo)gotische beëindiging, bestaande uit een stam met daarop één of meerdere kransen van gestileerde bladeren (hogels) en bovenaan bekroond met een sierbol (pumeel).. Hoge geajoureerde wimbergen met hogelaflijning en kruisbloem(Neo)gotische beëindiging, bestaande uit een stam met daarop één of meerdere kransen van gestileerde bladeren (hogels) en bovenaan bekroond met een sierbol (pumeel)., gemarkeerd door sterk versierde, hoog oplopende pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje. met spuwerUitmonding van een goot of waterbekken waarlangs overtollig water wordt afgevoerd.; bekronende balustradeHekwerk van spijlen of balusters. met visblaastracering. Inwendig kruisribbengewelf op rond- en halfzuilenZuil die met het muurwerk verbonden is, maar slechts over de halve dikte uitspringt..


Vroeggotisch koor (13^e eeuw) van drie rechte traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met vijfzijdige sluiting, onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken.. Geritmeerd door steunen voorzien van driekwartzuilen met knoppenkapiteel, en verder zelfde schoorsysteem als het schip. Spitsboogvensters met geprofileerde omlijsting op colonnetten met knoppenkapiteel, en bekronende frontalen onder kruisbloem(Neo)gotische beëindiging, bestaande uit een stam met daarop één of meerdere kransen van gestileerde bladeren (hogels) en bovenaan bekroond met een sierbol (pumeel).. DrielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met zware vijfdelige tracering met knoppenkapitelen en vierpassen in de rechte koortravee; vernieuwde laatgotische tracering (ca. 1520) met drielobben en visblazen in de smalle absistravee. Bekronende balustrade met vierpassen, onderbroken door pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje.. Kooromgang onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak. met telkens twee bewaarde traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan weerszijden van de absiskapel. Ritmerende steunberen met drie versnijdingen, waterspuwerUitstekende buis of gooteinde voor de afvoer van hemelwater, vaak in de vorm van een dierlijk of diabolisch monster. en pinakelSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje.. Gereconstrueerde rondboogvensters (1879) met geprofileerde omlijsting op geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. colonnetten met dubbel knoppenkapiteel, spitsbogig tweelicht op zelfde colonnette en zespas. Bekronende balustradeHekwerk van spijlen of balusters. met vierpassen op tandlijst.
Ten noorden aanleunende, laatgotische Heilige Sacramentskapel (1534-1540). Drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met driezijdige sluiting onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken., geritmeerd door steunberen met vier versnijdingen, maaswerkversiering en sokkels voor ontbrekende beelden in de onderste geleding. Hoge spitsboogvensters in geprofileerde omlijsting met accoladeboogBoog bestaande uit twee in- en uitzwenkende boogdelen die bij hun snijding een spits vormen., met vier- en vijfdelige tracering. Bekronende, bij restauratie van de jaren 1870 toegevoegde balustradeHekwerk van spijlen of balusters., met driepassen en pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje., boven cordon en daklijst. Verrijzenisbeeld (eind 16^e eeuw), mogelijk afkomstig van het westportaal, in de tweede traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Bij de absistravee aansluitende, zeshoekige sacristie. Eén bouwlaag en vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), geritmeerd door centrale en overhoekse versierde steunberen. Gedrukte korfboogvensters in geprofileerde omlijsting met kruisbloem(Neo)gotische beëindiging, bestaande uit een stam met daarop één of meerdere kransen van gestileerde bladeren (hogels) en bovenaan bekroond met een sierbol (pumeel). in de zwikkenHoekstuk tussen een boog en de omlijsting waarin de boog gevat is., en twee- en drieledige tracering met driepassen en visblazen. Bekronende geajoureerde borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. en toegevoegde pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje.. Sint-Renildisbeeld door L. Vogelaar (ca. 1909) op de centrale steunbeer.
Ten zuiden aanleunende Onze-Lieve-Vrouwekapel (1649-1655) met zelfde structuur, doch vereenvoudigde afwerking, horizontaal belijnd door doorgetrokken water- en booglijsten over de steunberen. Zelfde bij de restauratie van de jaren 1860 toegevoegde balustradeHekwerk van spijlen of balusters.. Idem voor de voormalige sacristie. Sint-Emelbertusbeeld door I. De Rudder (ca. 1909) op de centrale steunbeer. Bij de oostelijke-absistravee aanleunende, barokke Maeskapel (ca. 1672-1675), met zeshoekige plattegrond en lantaarnkoepel. Gevels van zandsteen, met hardstenen sokkel, platte banden en hoekpilasters. Rondboogvensters in geprofileerde omlijsting met neuten en drop, waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen. en sluitsteen in de drie oostelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), zelfde halve blindvensters in de ingebouwde westelijke traveeën. Klassiek hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel.. Ingesnoerde leien koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. met zes ribben, waarin œil-de-bœufs met neuten en drop, booglijst op gestrekte uiteinden en bolomament. Zeshoekige lantaarn geflankeerd door volutenSpiraalvormig ornament; meestal gebruikt als aanzetstuk van topgevels, bij deur- en vensteromlijstingen of als steunbeer., met rondboogvenstertjes, hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel., ingesnoerde leien helm en kruis. Gedenksteen voor de oprichting door J.-B. Maes, 1665.
Bij de Heilige Sacramentskapel aanleunende nieuwe sacristie (1905-1908) in neogotische stijl, geïnspireerd op de oude Sacramentssacristie. Eén bouwlaag en vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), geritmeerd door steunberen, met gelijkaardige korfboogvensters en bekronende balustradeHekwerk van spijlen of balusters.. Portaal1. In muur uitgespaarde ruimte voor een deur of toegang; - 2. Meer gesloten, voor of achter een gebouw geplaatste beschutting (voorbouw, vestibule). in accoladeboogomlijsting met pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje.; zeshoekige traptoren, afgewerkt met een door pinakelsSlanke beëindiging in de vorm van een gotisch torentje., hogels en kruisbloem versierde spits. Sint-Michiels- en Sint-Goedelebeeld door J. Marin en Sint-Amelbergabeeld door I. De Rudder (ca. 1909). Inwendig straal-, kruisrib- en netgewelf.


Heden gedecapeerd interieur, volledig van zandsteen, met uitzondering van de bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. bakstenen gewelfkappen in het schip. Bij herbepleistering in 1819-1820, en ontpleistering in 1872-1873, werden verspreid over de gehele kerk sporen van decoratieve polychrome beschildering aangetroffen, te dateren in de 14^e – 16^e eeuw. Volgens J. Helbig voor het koor wijzend op een globaal decoratief systeem, en voor de zijkapellen op een geïndividualiseerde sjabloon- en figurale beschildering met betrekking tot de betreffende patroonheilige. Volgens archiefstukken werd het gewelf van de Heilige Sacramentskapel na voltooiing verguld en beschilderd door C. Scherniers of Coninxloo (1540), de Onze-Lieve-Vrouwekapel volledig bepleisterd (1654), geheel en delen van de kerk herhaaldelijk gewit (1585, 1615, 1617,1644) en herbepleisterd (1702, 1769 door Laurent Benoît Dewez, 1819- 1820). Heden bleven enkel de gerestaureerde polychromie van de gewelfsleutels, de in 1975 aangetroffen, 14^e- 15^e eeuwse-timpaanschildering van het zuidportaal, en een tijdens de recente restauratie blootgelegde sjabloonschildering rond de gewelfsleutel van de doopkapel, behouden.

Drieledige opstand aangehouden in schip, transept en koor. Constructieverschillen en architectonische detailuitvoeringen onder meer de pijlervorm van de zijkapellen, de profilering van de zuilensokkels in de middenbeuk, en de gewelfopvang en benedenmuurversiering in de transeptarmen, verwijzen naar een zuidnoordwaartse opbouw tijdens de tweede bouwcampagne. Hooggotisch schip (14^e – 15^e eeuw), met midden- en zijbeuken gescheiden door een spitsboogarcade. Massieve zuilen met geprofileerde ronde sokkel, het kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. versierd met een dubbele koolbladkrans met ruitvormige lintverbinding, onder de octogonale dekplaat. Vijfdelig opengewerkt triforium met alternerend brede en smalle stijlen. Het maaswerk met drielob op driepasboog, werd gereconstrueerd op basis van nog aanwezige sporen en iconografische bronnen. Het oorspronkelijke triforium werd achtereenvolgens weggestopt achter stucdecor (1769) en gemetselde bogenrijen (1819-1820), en later met weglating van het maaswerk gerestaureerd (1873 en volgende). Aansluitend spitsbooglichten met doorlopende tracering. Kruisriboverwelving op gebundelde schalken met bladwerkkapiteeltjes; gepolychromeerde,- gehistorieerde sluitstenen met kerkvaders en evangelistensymbolen. Tegen de zuilen apostelbeelden door T. De Lelis, H. II Duquesnoy, C. Van Mildert en Lucas Fayd’herbe (midden 17^e eeuw). Zijbeuken en zijkapellen onder kruisriboverwelving met bladwerksleutels. In de zuidelijke zijbeuk opgevangen door samengestelde driekwartzuilen met klaverbladdoorsnede, soberder koolbladkapiteel en ronde sokkel. In de noordelijke zijbeuk opgevangen door halve bundelpijlersSamengestelde pijler bezet met (half)zuilen, pijlers of pilasters die bogen uit verschillende richtingen opvangt. met bladwerkkapitelen en polygonale sokkels. Zijkapellen met spitse scheiboog en dito overwelving, ten zuiden op driekwartcolonnetten, ten noorden op gebundelde schalken. Benedenmuren versierd met blinde traceringen met drielobmotieven op consooltjes, in de zuidelijke zijkapellen onder meer met bladwerkvulling in de zwikkenHoekstuk tussen een boog en de omlijsting waarin de boog gevat is.. Narthex met gelijkaardige structuur doch zwaarder uitgewerkt ter ondersteuning van de torens. Ronde middenpijlers met cantonnerende driekwartzuilen en brede gordelbogen. Vrijgemaakte westelijke wand bezet met fijn maaswerk met spits-on driepasbogen, doorlopend rond de portalen1. In muur uitgespaarde ruimte voor een deur of toegang; - 2. Meer gesloten, voor of achter een gebouw geplaatste beschutting (voorbouw, vestibule). tot aan de vensterzone.

Transept (13^e – 14^e/15^e eeuw) grotendeels behorend tot de bouwcampagne van het hooggotische schip, met uitzondering van de oostwand die behoort tot deze van het vroeggotische koor. Kruising onder kruisribgewelf met bladwerksleutel, opgevangen door ronde pijlers met cantonnerende driekwartzuilen. Koolbladkapitelen ten westen, knoppenkapitelen met ingewerkte consoleVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. voor de gewelfribben ten oosten. Transeptarmen ten westen aansluitend bij de opstand van midden- en zijbeuken, ten oosten bij deze van het koor. Rijkere versiering van de benedenmuren met blindtraceringen in de noordelijke arm. Kruisriboverwelving met bladwerksleutels, opgevangen door driekwartcolonnettes met knoppenkapitelen en ronde sokkels, enkel aan de westzijde van de noordelijke arm op gebundelde schalken met bladwerkkapitelen en polygonale sokkels.
Noordelijke transeptarm geopend naar de Doopkapel met spitse scheibogen, kruisriboverwelving met bladwerksleutel en -consoles. In de noordelijke wand uitgespaarde credens. Zuidportaal onder gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. driepastracering op colonnettes met bladwerkkapiteel, en bladwerkvulling in de zwikkenHoekstuk tussen een boog en de omlijsting waarin de boog gevat is.; middenpenant verwijderd in 1819. Gelijkaardige omlijsting met pseudokruisribgewelf in de dikte van de muur aan de buitenzijde.

Vroeggotisch koor (13^e eeuw) met spitsboogarcade tussen hoogkoor en kooromgang. In de rechte traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) op zuilen met ronde sokkel en knoppenkapiteel onder octogonale dekplaat, waartegen een korte driekwartcolonnette met onder meer gehistorieerde consoleVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. en knoppenkapiteel voor de gordelbogen van de kooromgang. In de absis op minder zware, gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. driekwartzuilen met rijker knoppenkapiteel en twee bijkomende colonnetten met koolbladkapiteel, ter vergroting van het draagvlak voor de scheibogen. Opengewerkt vijfdelig triforium in koortravee en transept, oorspronkelijk verlicht door heden gedichte ronde oculi in de achterwand. Drie gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. spitsbogige tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst. met gedrongen zuiltjes en slanke middenstijlen met knoppenkapiteel, oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster. in het hoogveld, geprofileerde booglijst, en rozetten in de zwikkenHoekstuk tussen een boog en de omlijsting waarin de boog gevat is.. Gelijkaardige bovenlichten met vijfdelige tracering met knoppenkapitelen en vierpassen, omlijst door colonnetten met knoppenkapiteel. Tweedelig triforium zonder middenstijlen, onder spitsbooglichten met laatgotische tweedelige tracering (ca. 1520) in de absis. Kruisriboverwelving in de rechte traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en zesdelig straalgewelf in de absis, met bladwerksleutels. Opgevangen door gebundelde colonnetten met knoppenkapiteel, de uiterste onder het triforium opgevangen door maskerkopconsoles, de middelste doorlopend  tot de zuilen. Gedeeltelijk verhoogde koorvloer van gehistorieerde tegels (1881).
Kooromgang onder kruisriboverwelving, met bijkomende vijfde rib in de twee travee aan weerszijden van de absiskapel. Opgevangen door bundelpijlersSamengestelde pijler bezet met (half)zuilen, pijlers of pilasters die bogen uit verschillende richtingen opvangt. van geringde driekwartcolonnetten met polygonale sokkel en knoppenkapiteel. Spitse scheibogen van de oorspronkelijke en 15^e – 16^e eeuwse-straalkapellen, laatst genoemde met afwijkende profilering en bladwerkkapiteel. Aan weerszijden van de absiskapel gealterneerd door een tweeledige opstand van telkens twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). Korfboogarcade op colonnetten met knoppenkapiteel onder een loopgang, en verdiepte, gereconstrueerde tweelichtenTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst.. Laatgotische Heilige Sacramentskapel (1534- 1540) ter vervanging van de noordelijke straalkapellen. Netgewelf met oorspronkelijk bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. en beschilderde bakstenen gewelfkappen, en beschilderde houten medaillonsRonde of ovale cartouche. ter vervanging van de ontbrekende sluitstenen. Opgevangen door kapiteelloze schalken, die verlopen in gebeeldhouwde tabernakels van Avesnessteen door H. Van Pede. Nissen voor telkens twee beelden onder een flamboyant geajoureerd baldakijn, op polygonale consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. aan de noord-, dito steunberen aan de zuid- en westzijde. Beelden gerestaureerd in 1702 en vervangen in het midden van de 19^e eeuw. Aan drie zijden geopend door spitsbooglichten, ten zuiden ingekort boven de scheiboogarcade. Zwart- en witmarmeren bevloering (1727). Crypte onder tongewelf : de grafkelder van de aartshertogen Albrecht en Isabella, en Karel van Lotharingen. Bij de absis aansluitende sacristie onder netgewelf op consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief..
Onze-Lieve-Vrouwekapel (1649-1655) ter vervanging van de zuidelijke straalkapellen. Barokke kruisriboverwelving met oorspronkelijk bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. bakstenen gewelfkappen, oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster. als sleutels en platte gordelbogen met casementversiering, opgevangen door voluutconsoles. Aan drie zijden geopend door spitsbooglichten, ten noorden ingekort boven de scheiboogarcade. Bij de absis aansluitende, inwendig tot conciërgewoning verbouwde sacristie.
Barokke Maeskapel (ca. 1672-1675), de wederopgebouwde zeshoekige absiskapel. Opstand geritmeerd door composiete pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. vanaf een hoog stylobaat, afgewerkt met een breed hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. met eieren tandlijsten. Rondboogvensters en blindnissen in geriemde omlijsting met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief. en drop, sluitsteen en waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen.. Koepel ingedeeld door zes platte ribben met casementversiering. Ovale oculiKlein rond, ovaal of polygonaal venster. in dito omlijsting in de kappen. Lantaarn met ronde trommel en koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. met insgelijks zes ribben. Crypte onder zesdelig straalgewelf, grafkelder van de familie Maes.

Meubilair
Het interieur van de Sint-Michielskathedraal viel tot tweemaal toe ten prooi aan vernielingen en plunderingen, in 1579 en 1794. De rijke verzameling schilderijen, beeldhouwwerken en kunstvoorwerpen, vaak prinselijke giften, na de eerste ravage vernieuwd in de 17^e eeuw onder meer met een belangrijk legaat van aartshertogin Isabella, ging hierbij grotendeels verloren. Enkel de uitzonderlijke reeks glasramen doorstond het geweld. Wat nog overbleef van de barokke stoffering werd in de loop van de 19^e eeuw ontmanteld, onder meer het zwaar beschadigde koordoksaal van ca. 1600 en het monumentale hoogaltaar van 1743.

Laatste Avondmaaltriptiek (1550-1600), Kruisigingstriptiek (ca. 1589) en Sint-Goedeletriptiek (1592) door M. Coxie; portret van Hendrik I (17^e eeuw); Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans (1600-1625); Processie vóór Sint-Michiels (1625); portretten van de aartshertogen Albrecht en Isabella (ca. 1650); Pestheiligen (ca. 1650) toegeschreven aan C. De Crayer; H. Hiëronymus (ca. 1650); Monstrans van het Heilig Sacrament (ca. 1650); Overbrenging van de relieken van de Heilige Goedele (ca. 1650); reeks van zeven landschappen met de Heilige Familie (ca. 1660) van de Onze-Lieve-Vrouwekapel door L. Achtschellinck, J. d’Arthois, I. Van der Stock (1661), J. Van de Venne en D. Van Heil; Hemelvaart van Maria (ca. 1666) door J.-B. de Champaigne, op het Onze-Lieve-Vrouwe-altaar; reeks van zestien taferelen met de Legende van het Heilig Sacrament (1700-1750) door J. De Roore, K. Eyckens, W.-I. Kerricx, J. Van Helmont, J. Van Orley en J. Van der Heyden; Hemelvaart van Maria (1847?) door F.J. Navez.

Marmeren Heilige Maagd met Kind (1500-1550) toegeschreven aan C. Meyt; marmeren en albasten Passieretabel (1538-1541; oorspronkelijk afkomstig van de kapel van het Koudenbergpaleis, later in de Terkamerenabdij) toegeschreven aan Jan Mone, op het altaar van de Maeskapel; houten Maria en Johannes van een calvariegroep (einde 16^e eeuw?); stenen Graflegging en Verrijzenis (16^e -17^e eeuw); geklede houten Onze-Lieve-Vrouw van Bevrijding (einde 16^e eeuw); reeks van twaalf marmeren apostelbeelden (ca. 1640-ca. 1650) aan de zuilen van de middenbeuk : Heilige Johannes Evangelist, Heilige Jacobus de Mindere en Heilige Mattheus door T. De Lelis, Heilige Matthias, Heilige Bartholomeus, Heilige Thomas en Heilige Paulus door H. II Duquesnoy, Heilige Petrus en Heilige Philippus door C. Van Mildert, Heilige Andreas, Heilige Simon en Heilige Jacobus de Meerdere door Lucas Fayd’herbe; marmeren Onbevlekte Ontvangenis of «Ara Coeli» (ca. 1644-1648) door A. I. Quellin; stenen Heilige Anna en Heilige Maagd (ca. 1650; afkomstig van de St.-Anna- kapel) door H. II Duquesnoy; marmeren Heilige Martinus en Heilige Benedictus (1753; afkomstig van de abdij van Affligem) door L. Delvaux; Kruiswegstaties (midden 19^e eeuw) door P. Puyenbroeck.

Grafmonumenten, een groot aantal in plastische barokstijl van zwart en wit marmer, versierd met beeldhouwwerk. Grafmonument van aartshertog Ernest van Oostenrijk (1601-1602) door R. Colijns de Nole; hertog Jan II van Brabant (1610) door R. Colijns de Nole, J. De Montfort en G. Turckelsteyn; Gerard Corselius (gestorven in 1636) door A. Colijns de Nole; Ernest van Isemburg (gestorven in 1664) door J. Voorspoel; Jan-Baptist Maes (gestorven in 1667); Pieter Roose (gestorven in 1673) door F. Langhemans; Engelbert della Faille (gestorven in 1678); Leo De Pape (gestorven in 1685; afkomstig van de Annonciadenkerk); Jacques en Philippe d’Ennetières (1690) door J. Van Delen; Pieter-Ferdinand Roose (1706) door J.P. I van Baurscheit; Lodewijk Alexander Scockaert (gestorven in 1708) door J. Michiels; Frédéric de Merode (1837) door W. Geefs; P.J. Triest (gestorven in 1846) door E. Simonis; Félix de Merode (1863) door C.-A. Fraikin; Arthur Cornet de Ways-Ruart (1872) door W. Geefs.

Uitzonderlijk ensemble glasramen in renaissance- (16^e eeuw) en barokstijl (17^e eeuw), en glasramen in neostijlen (19^e eeuw). Reeks van vijf glasramen (ca. 1520) van de koorabsis, toegeschreven aan het atelier van N. Rombouts : Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië, Filips de Schone en Johanna van Castilië, Karel V en Ferdinand, Juan van Aragon en Margaretha van Oostenrijk (?), Philibert van Savoie en Margaretha van Oostenrijk; glasraam met Laatste Oordeel geschonken door Erard de la Marck (1528) van het doksaal; glasramen van Karel V en Isabella van Portugal (1537) en Lodewijk II Jagellon en Maria van Hongarije (1538) van respectievelijk noord- en zuidelijk transept, naar ontwerp van Bernard van Orley door J. Hack (?); reeks van vier glasramen van de Heilige Sacramentskapel, naar ontwerp van Bernard van Orley, Pieter Coecke en Michiel Coxie door J. Hack : Frans I en Eleonora van Oostenrijk (1540), Jan III van Portugal en Catharina van Aragon (1542), Ferdinand I en Anna van Bohemen (1546) en Lodewijk II Jagellon en Maria van Hongarije (1547); reeks van vier glasramen van de Onze-Lieve-Vrouwekapel, naar ontwerp van T. Van Thulden door J. De Labaer : aartshertog Leopold- Willem (1654), Ferdinand III van Oostenrijk en Eleonora (1656), Leopold I van Oostenrijk (1658) en aartshertogen Albrecht en Isabella (1663); glasramen door J.B. Capronnier : reeks van drie glasramen met Heilige Drievuldigheid, Sint-Goedele en Sint- Michiel (1843) van de Maeskapel, Triomf van het Heilig Sacrament van Mirakel (1848) van de Heilige Sacramentskapel, reeks van veertien glasramen met de legende van het Heilig Sacrament van Mirakel (1857-1870) naar ontwerp van Ch. De Groux van de zijbeuken, twee glasramen (1860) van de westgevel, twee glasramen (1872) van het noord- en zuidelijk transept, Barmhartige Samaritaan (1879) van het zuidelijk transept, reeks van vier glasramen (1879) van de kooromgang.

Reeks van zes wandtapijten met de Legende van het Heilig Sacrament van Mirakel (1770 en 1785) door J.-F en J. Van Der Borght.

Neoromaans verguld koperen hoofdaltaar (1887) naar ontwerp van L. De Curte door L. Van Rijswijck; barok marmeren zij-altaar van de Onze-Lieve-Vrouwekapel (1654-1657, 1666) door J. Voorspoel; neorenaissanceArchitectuurstijl (ca. 1860-1914) die zich inspireert op de renaissance, een kunststroming ontstaan in het Italië van de 15e eeuw en die er o.m. op gericht was de bouwkunst van de Grieks-Romeinse oudheid te doen herleven. marmeren altaar (1846) van de Maeskapel door E. Marchant; neogotisch eiken zij-altaar (1849) van de Heilige Sacramentskapel door de Gebroeders Goyers; preekstoel met onderaan de Uitdrijving van Adam en Eva en bovenaan de Onbevlekte Ontvangenis (1696-1699 en 1708; afkomstig van de Jezuïetenkerk van Leuven) door H.F. Verbruggen en J.-B. Van der Haeghen; vijf biechtstoelen met engelenfiguren (1662), oorspronkelijk opgesteld in de Onze-Lieve-Vrouwekapel, door J. Van Delen; biechtstoel (1775?) door A. Allemans; eiken rococo- koorgestoelte (18^e eeuw; afkomstig van de abdij van Vorst); gesmeed ijzeren hekken van het hoogkoor (1746) door L. Delmotte, van de Maeskapel (1770; afkomstig van de Terkamerenabdij) toegeschreven aan E.J. Delmotte, van de Onze-Lieve-Vrouwekapel (1750-1800; afkomstig van de Recolettenkerk), van de Heilige Sacramentskapel (1750-1800; afkomstig van de Abdij van Aywières).