Typologie(ën)
gelijkvloers met handelszaak
spektakelzaal
spektakelzaal
Ontwerper(s)
Henri RIECK – architect – 1880
Juridisch statuut
Beschermd sinds 23 januari 2003
Stijlen
Eclectisme
Neobarok
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem), authenticiteit (idem + de kwaliteit van de uitvoering) en integriteit (bewaringstoestand, oorspronkelijke elementen)). Een goed bevat ook artistieke waarde als het kunstwerken omvat (beeldhouwwerken, reliëfs ontworpen voor het goed, enz.) of decoratieve elementen uit de oorspronkelijke bouwperiode of met bijzondere kwaliteit (gesigneerd glasramen, sgraffito, lichtbeuk, enz.).
- Esthetisch Historisch gezien werd die waarde aangewend om waardevolle groene ruimten en natuurlijke of halfnatuurlijke gebieden aan te duiden. De waarde kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Een afweging met andere waarden dringt zich tevens op: de artistieke, de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en de stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen). De volgende selectiecriteria worden er eveneens aan gekoppeld: de ensemblewaarde en de contextuele waarde.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde : - als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente; - of als getuigenis van een periode en/of een zeldzame ontwikkeling van een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; de Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; - of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale lanen of in de Leopoldswijk); - of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur – met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (bv. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte); - of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (bv. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, de Congreskolom); - of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken); - of als het representatief is van het oeuvre van een belangrijke architect in de architectuurgeschiedenis op internationaal, nationaal, regionaal of lokaal niveau (dit betreft zowel befaamde architecten als V. Horta, V. Bourgeois, M. Polak als secundaire architecten, die lokaal verbonden worden aan een gemeente zoals Fernand Lefever in Koekelberg of Emile Hoebeke in Sint-Agatha-Berchem).
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen of landschappen hebben in het verleden een prominente rol gespeeld in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte en de stedelijke ruimte. Meestal bepalen zij andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het daarin een rol speelt, bijvoorbeeld : - hoekgebouwen; - coherente pleinen of homogene huizenrijen (gevels die een ensemble vormen van dezelfde stijl, periode en volume); - tuinwijken, - deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, - relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe die architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 32743
Beschrijving
Monumentaal voorgebouw in eclectischeVeel voorkomende stijl (ca. 1850-1914) die inspiratie put uit verschillende architectuurstijlen uit het verleden. Komt door de combinatie van enerzijds verschillende stijlelementen en anderzijds nieuwe technieken en materialen tot een unieke eigentijdse creatie. stijl met neobarokkeNeobarok (ca 1860-1914): Historiserende architectuur die verwijst naar de barok (17e tot 18e eeuw) en die naar haar vormentaal teruggrijpt door middel van het gebruik van voluut- en klokgevels, kolossale pilasters, zware decoratie (bossage, zware omlijstingen, enz.).
inslag, naar ontwerp van architect H. Rieck van 1880; gelijktijdig opgetrokken,
achterliggende panoramarotonde.
In 1882 geopend met «De slag bij Waterloo» door kunstschilder Ch. Castellani : overgebracht naar Rotterdam in 1884 en aldaar geveild eind 1886. Herbergde vanaf 1920 «De slag aan de IJzer» door kunstschilder A. Bastien : ondergebracht in een nieuwe rotonde te Oostende in 1924, door bommen beschadigd in 1940-1945, heden in het Koninklijk Museum van het Leger en van Krijgskunde. Onder meer tijdelijk gebruikt door rondreizende circusgezelschappen omstreeks de eeuwwisseling. Omgebouwd tot parkeergarage met vier verdieping in 1926.
Voorgebouw, oorspronkelijk met hoofdingang, café, winkel en appartementen. Langgerekte, bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. en beschilderde lijstgevel met ruim gebruik van hardsteen onder meer voor de benedenbouw; vier bouwlagen + entresol en acht traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. (leien). Verticaal gevelritme door het hoger oplopende midden- en rechterhoekrisaliet.
Horizontale indeling in drie registersVensterstrook in een topgevel.. Benedenbouw met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. rondbogenBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft. aan weerszijden van het dito middenportaal; rechter privé-ingang met entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles.. Twee hoofdverdiepingen gemarkeerd door een gevelbreed balkon met balustradeHekwerk van spijlen of balusters., kolossaleZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten. Corinthische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en in het middenrisaliet gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. zuilenCilindervormig steunpunt; vaak voorzien van basis en kapiteel. De kleine en/of dunne variant ervan wordt colonnet genoemd., en een klassiek hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel.; erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. en frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. in het rechterhoekrisaliet. Beletage geaccentueerd door entablementenHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en een frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening.. Vierde bouwlaag belijnd door een zelfde balustradeHekwerk van spijlen of balusters. en bescheidener hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. waarop blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt.; middenrisaliet als loggiaOverdekte, halfopen ruimte; schaduwrijke inham in de gevel van een gebouw. bekroond door een balustradeHekwerk van spijlen of balusters., hoekrisaliet torenvormig uitgewerkt en in het ontwerp bekroond door een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis.. Rechthoekige bovenvensters in geriemde omlijsting. GetoogdeBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. met volutenSpiraalvormig ornament; meestal gebruikt als aanzetstuk van topgevels, bij deur- en vensteromlijstingen of als steunbeer..
Voormalig panorama : zestienzijdige, blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. bakstenen rotonde met een omtrek van ca. 120 meter; zelfdragende ijzeren dakconstructie van vakwerkligger - sportiekspanten en concentrische verstijving - met bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden.. Vroegere panorama-installatie opgebouwd volgens specifieke typologie : centrale verhoogde belvédère, van onderen toegankelijk via een verduisterde gang en wenteltrapTrap die rond een centrale, verticale as of opening spiraalvormig omhoog loopt. en bovenaan afgeschermd; aflopende voorgrond met «attrappes» en zenithaal verlichte rondschildering. Heden vervangen door betonen parkeerplatforms.
In 1882 geopend met «De slag bij Waterloo» door kunstschilder Ch. Castellani : overgebracht naar Rotterdam in 1884 en aldaar geveild eind 1886. Herbergde vanaf 1920 «De slag aan de IJzer» door kunstschilder A. Bastien : ondergebracht in een nieuwe rotonde te Oostende in 1924, door bommen beschadigd in 1940-1945, heden in het Koninklijk Museum van het Leger en van Krijgskunde. Onder meer tijdelijk gebruikt door rondreizende circusgezelschappen omstreeks de eeuwwisseling. Omgebouwd tot parkeergarage met vier verdieping in 1926.
Voorgebouw, oorspronkelijk met hoofdingang, café, winkel en appartementen. Langgerekte, bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. en beschilderde lijstgevel met ruim gebruik van hardsteen onder meer voor de benedenbouw; vier bouwlagen + entresol en acht traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken. (leien). Verticaal gevelritme door het hoger oplopende midden- en rechterhoekrisaliet.
Horizontale indeling in drie registersVensterstrook in een topgevel.. Benedenbouw met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. rondbogenBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft. aan weerszijden van het dito middenportaal; rechter privé-ingang met entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles.. Twee hoofdverdiepingen gemarkeerd door een gevelbreed balkon met balustradeHekwerk van spijlen of balusters., kolossaleZuilen of pilasters die over de volle hoogte of over meer dan één verdieping opgaan, onafhankelijk van de door vensters en bouwlagen gegeven maten. Corinthische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en in het middenrisaliet gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. zuilenCilindervormig steunpunt; vaak voorzien van basis en kapiteel. De kleine en/of dunne variant ervan wordt colonnet genoemd., en een klassiek hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel.; erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. en frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. in het rechterhoekrisaliet. Beletage geaccentueerd door entablementenHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en een frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening.. Vierde bouwlaag belijnd door een zelfde balustradeHekwerk van spijlen of balusters. en bescheidener hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. waarop blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. attiekMuur of bouwlaag boven de kroonlijst die meestal het dak aan het gezicht onttrekt.; middenrisaliet als loggiaOverdekte, halfopen ruimte; schaduwrijke inham in de gevel van een gebouw. bekroond door een balustradeHekwerk van spijlen of balusters., hoekrisaliet torenvormig uitgewerkt en in het ontwerp bekroond door een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis.. Rechthoekige bovenvensters in geriemde omlijsting. GetoogdeBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. met volutenSpiraalvormig ornament; meestal gebruikt als aanzetstuk van topgevels, bij deur- en vensteromlijstingen of als steunbeer..
Voormalig panorama : zestienzijdige, blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. bakstenen rotonde met een omtrek van ca. 120 meter; zelfdragende ijzeren dakconstructie van vakwerkligger - sportiekspanten en concentrische verstijving - met bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden.. Vroegere panorama-installatie opgebouwd volgens specifieke typologie : centrale verhoogde belvédère, van onderen toegankelijk via een verduisterde gang en wenteltrapTrap die rond een centrale, verticale as of opening spiraalvormig omhoog loopt. en bovenaan afgeschermd; aflopende voorgrond met «attrappes» en zenithaal verlichte rondschildering. Heden vervangen door betonen parkeerplatforms.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 25204 (1882).
A.A.M., 1977, 12, p. 72-82.
Publicaties en studies
OETTERMANN S, Das Panorama, Die geschichte eines Massenmediums,
Frankfurt a. M., 1980.
