![Lebeaustraat 37. Voormalige Woning Frison, KIK, [s.d.]](https://monument.heritage.brussels/medias/buildings/10001052/10001052_0037_M01.jpg)
Typologie(ën)
burgerwoning
Ontwerper(s)
Victor HORTA – architect – 1894
Juridisch statuut
Beschermd sinds 21 april 1994
Stijlen
Art nouveau
Inventaris(sen)
- Urgentie-inventaris van het bouwkundig erfgoed van de Brusselse agglomeratie (Sint-Lukasarchief 1979)
- Permanente actualisatie van de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed (DPC-DCE)
- Bouwen door de eeuwen heen in Brussel. Stad Brussel (1989-1993)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem), authenticiteit (idem + de kwaliteit van de uitvoering) en integriteit (bewaringstoestand, oorspronkelijke elementen)). Een goed bevat ook artistieke waarde als het kunstwerken omvat (beeldhouwwerken, reliëfs ontworpen voor het goed, enz.) of decoratieve elementen uit de oorspronkelijke bouwperiode of met bijzondere kwaliteit (gesigneerd glasramen, sgraffito, lichtbeuk, enz.).
- Esthetisch Historisch gezien werd die waarde aangewend om waardevolle groene ruimten en natuurlijke of halfnatuurlijke gebieden aan te duiden. De waarde kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Een afweging met andere waarden dringt zich tevens op: de artistieke, de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en de stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen). De volgende selectiecriteria worden er eveneens aan gekoppeld: de ensemblewaarde en de contextuele waarde.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde : - als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente; - of als getuigenis van een periode en/of een zeldzame ontwikkeling van een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; de Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; - of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale lanen of in de Leopoldswijk); - of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur – met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (bv. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte); - of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (bv. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, de Congreskolom); - of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken); - of als het representatief is van het oeuvre van een belangrijke architect in de architectuurgeschiedenis op internationaal, nationaal, regionaal of lokaal niveau (dit betreft zowel befaamde architecten als V. Horta, V. Bourgeois, M. Polak als secundaire architecten, die lokaal verbonden worden aan een gemeente zoals Fernand Lefever in Koekelberg of Emile Hoebeke in Sint-Agatha-Berchem).
- Landschappelijk Een landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mens, waarvan het karakter het resultaat is van ondernomen actie en interactie van natuurlijke en/of menselijke factoren. Het is een schaalbegrip bestaande uit verschillende (erfgoed)componenten, die elk, al of niet hun intrinsieke waarde hebben, maar alles samen tot een groter meerwaardegeheel verheffen én dat dit ook zo word gepercipieerd vanop een bepaalde afstand. Wijde stadspanorama’s zijn het landschap bij uitstek, denk bijvoorbeeld aan het zicht over de benedenstad van Brussel vanop het Koningsplein, maar ook op kleinere schaal kunnen dergelijke landschappen die uit verschillende componenten zijn samengesteld voorkomen.
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen of landschappen hebben in het verleden een prominente rol gespeeld in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte en de stedelijke ruimte. Meestal bepalen zij andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het daarin een rol speelt, bijvoorbeeld : - hoekgebouwen; - coherente pleinen of homogene huizenrijen (gevels die een ensemble vormen van dezelfde stijl, periode en volume); - tuinwijken, - deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, - relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe die architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 30289
Beschrijving
Burgerwoning in art NouveauInternationale beweging (1893 - ca. 1914) als reactie op de ‘neo’-stijlen, maar met sterk lokale verschillen. In België kent de stijl twee stromingen, namelijk de florale art nouveau met Victor Horta als boegbeeld en anderzijds de geometrische art nouveau beïnvloed door Paul Hankar of de Wiener Secession. naar een ontwerp van architect Victor Horta,
1894. Gebouwd i.o.v. van bevriend advocaat Maurice Frison, voor wie Horta in 1899
nog het landhuis Les Epinglettes
(afgebroken) te Ukkel ontwerpt. Vroeg werk binnen het oeuvre van de architect,
onmiddellijk volgend op de Woning Autrique en de Woning Tassel.
Drie bouwlagen, twee ongelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), onder een gebogen mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken.. Verhoging van een annex achteraan door Horta zelf in 1924; ingrijpender verbouwing van het vroegere souterrainHoge kelder of half verzonken verdieping. en de verhoogde benedenverdieping tot winkelruimte, door architect C. Gerard in 1954-1955.
Verzorgd gevelfront met parementGevel- of muurbekleding. van brede natuursteenlagen alternerend met hardsteenbanden, en karakteristiek gebruik van smeedijzerTaai, ‘kneedbaar’ ijzer dat ambachtelijk wordt ‘gesmeed’ (gehamerd bij hoge temperatuur) tot decoratieve bouwonderdelen als tuinhekken, borstweringen…. Asymmetrische, continue opbouw met golvende lijnvoering, verminkt door inbreng van de beglaasde pui. Hoger oplopende, torenvormige linkertravee. Vrij lage rechthoekige deur in breed geprofileerde gegolfde omlijsting, onder een bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. met ijzeren waaierWaaiervormige roedeverdeling van een bovenlicht, in houtsnijwerk of in smeedijzer.. Rechthoekig vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. op de eerste verdieping, met kraagstenen en tweeledig opengewerkteOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. beglaasde borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op de tweede; ventilatiegaten, respectievelijk ovaal en rond, onder de nauwelijks geprononceerde lekdrempels. Rechthoekig tweelichtTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst. met blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. in de topgeleding. Bredere rechtertravee oorspronkelijk geopend door een ruim ondervenster, uitgewerkt als bescheiden loggiaOverdekte, halfopen ruimte; schaduwrijke inham in de gevel van een gebouw. met deelzuiltjesZuiltje dat een vensteropening verdeelt ter ondersteuning van een latei of de onderverdelende bogen. overgaand in uitgelengde balkonconsoles en ijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.; gedrukt mijterboogvormig drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met ijzeren hekken in het souterrainHoge kelder of half verzonken verdieping.. Aansluitend gegolfd balkon met behouden hoekconsoles en ijzeren hek tussen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering.; rechthoekige glasdeurenDeur waarvan het grootste deel uit glas bestaat. op de klassiek geordonneerde bel-etage. Ruim drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere., uitgewerkt als nauwelijks uitspringende gegolfde bow-windowErker (afk. Engels, van bow: buiging, en window: venster) die door haar gebogen vorm integrerend deel uitmaakt van de gevel en de achterliggende ruimte. met consoleVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief., I-balkIJzeren latei met I-profiel. op gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. deelzuiltjesZuiltje dat een vensteropening verdeelt ter ondersteuning van een latei of de onderverdelende bogen. en ijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op de tweede verdieping, afgewerkt met de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Rechte driedelige dakkapelUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. in de bedaking met rechts hoekpostament, heden met vernieuwde bekleding. Bewaard houtwerk van deur - met ijzeren roosters - en ramenVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn.; glas-in-loodraam in het bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden..
![Lebeaustraat 37. Voormalige Woning Frison, KIK (foto [s.d.]).](/medias/500/buildings/10001052/10001052_0037_M01.jpg)
Interieur met eerder klassieke indeling, geflankeerd door hal en trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht.: oorspronkelijk advocatenkantoor en fraaie wintertuinGrotendeels met glas dichtgezette houten of metalen uitbouw van een huis; leefruimte met voornamelijk palmen en exotische planten. als verbinding op de benedenverdieping, groot en klein salon op de eerste, slaapkamers op de tweede verdieping. Heden nog ten dele bewaarde art nouveau-inrichting : onder meer mozaïekvloer, leuning en trappaalHoofdbaluster aan de eerste trede van een trap. in de hal, vnl. schouwen en plafonds in de vertrekken.
Drie bouwlagen, twee ongelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), onder een gebogen mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken.. Verhoging van een annex achteraan door Horta zelf in 1924; ingrijpender verbouwing van het vroegere souterrainHoge kelder of half verzonken verdieping. en de verhoogde benedenverdieping tot winkelruimte, door architect C. Gerard in 1954-1955.
Verzorgd gevelfront met parementGevel- of muurbekleding. van brede natuursteenlagen alternerend met hardsteenbanden, en karakteristiek gebruik van smeedijzerTaai, ‘kneedbaar’ ijzer dat ambachtelijk wordt ‘gesmeed’ (gehamerd bij hoge temperatuur) tot decoratieve bouwonderdelen als tuinhekken, borstweringen…. Asymmetrische, continue opbouw met golvende lijnvoering, verminkt door inbreng van de beglaasde pui. Hoger oplopende, torenvormige linkertravee. Vrij lage rechthoekige deur in breed geprofileerde gegolfde omlijsting, onder een bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. met ijzeren waaierWaaiervormige roedeverdeling van een bovenlicht, in houtsnijwerk of in smeedijzer.. Rechthoekig vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. op de eerste verdieping, met kraagstenen en tweeledig opengewerkteOpengewerkt, voorzien van een stelsel van kleine, decoratieve openingen. beglaasde borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op de tweede; ventilatiegaten, respectievelijk ovaal en rond, onder de nauwelijks geprononceerde lekdrempels. Rechthoekig tweelichtTweedelige lichtopening, door deelzuiltje gesplitst. met blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. in de topgeleding. Bredere rechtertravee oorspronkelijk geopend door een ruim ondervenster, uitgewerkt als bescheiden loggiaOverdekte, halfopen ruimte; schaduwrijke inham in de gevel van een gebouw. met deelzuiltjesZuiltje dat een vensteropening verdeelt ter ondersteuning van een latei of de onderverdelende bogen. overgaand in uitgelengde balkonconsoles en ijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust.; gedrukt mijterboogvormig drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met ijzeren hekken in het souterrainHoge kelder of half verzonken verdieping.. Aansluitend gegolfd balkon met behouden hoekconsoles en ijzeren hek tussen postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering.; rechthoekige glasdeurenDeur waarvan het grootste deel uit glas bestaat. op de klassiek geordonneerde bel-etage. Ruim drielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere., uitgewerkt als nauwelijks uitspringende gegolfde bow-windowErker (afk. Engels, van bow: buiging, en window: venster) die door haar gebogen vorm integrerend deel uitmaakt van de gevel en de achterliggende ruimte. met consoleVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief., I-balkIJzeren latei met I-profiel. op gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. deelzuiltjesZuiltje dat een vensteropening verdeelt ter ondersteuning van een latei of de onderverdelende bogen. en ijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. op de tweede verdieping, afgewerkt met de kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Rechte driedelige dakkapelUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. in de bedaking met rechts hoekpostament, heden met vernieuwde bekleding. Bewaard houtwerk van deur - met ijzeren roosters - en ramenVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn.; glas-in-loodraam in het bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden..
![Lebeaustraat 37. Voormalige Woning Frison, KIK (foto [s.d.]).](/medias/buildings/10001052/10001052_0037_M01.jpg)
Interieur met eerder klassieke indeling, geflankeerd door hal en trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht.: oorspronkelijk advocatenkantoor en fraaie wintertuinGrotendeels met glas dichtgezette houten of metalen uitbouw van een huis; leefruimte met voornamelijk palmen en exotische planten. als verbinding op de benedenverdieping, groot en klein salon op de eerste, slaapkamers op de tweede verdieping. Heden nog ten dele bewaarde art nouveau-inrichting : onder meer mozaïekvloer, leuning en trappaalHoofdbaluster aan de eerste trede van een trap. in de hal, vnl. schouwen en plafonds in de vertrekken.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 5977 (1894), 31736 (1924), 62852 (1954-1955).
KIK, 102955 M, 102394 M, 102940 M.
Publicaties en studies
BORSI F., PORTOGHESI P., Victor Horta, Brussel, 1970, p. 71-72.
