Typologie(ën)

opbrengsthuis
appartementsgebouw

Ontwerper(s)

POPELINarchitect1902

CROCKAERTarchitect1927

Stijlen

Eclectisme
Art deco

Inventaris(sen)

  • Erfgoedinventaris van de sociale woningbouw (La Fonderie - 2005)
  • Het monumentale erfgoed van België. Brussel Uitbreding Noord (Apeb - 2016-2018)

Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)

  • Artistiek
  • Esthetisch
  • Historisch
  • Landschappelijk
  • Wetenschappelijk
  • Sociaal
  • Stedenbouwkundig

Onderzoek en redactie

2016-2017

id

Urban : 37501
lees meer

Beschrijving

Geheel van arbeiderswoningen dat oorspronkelijk bestond uit negentien opbrengsthuizen in eclectische stijl in de Arbeidsstraat, ontworpen door architect Popelin in 1902, en twee appartementsgebouwen met art-deco-invloed aan de Groendreef, ontworpen door architect Crockaert in 1927.


Geschiedenis
In 1900 kocht de Société anonyme des Habitations à bon marché de l’Agglomération bruxelloise een terrein dat schrijlings op de gemeenten Brussel en Laken lag, om er een straat aan te leggen en er een geheel van arbeiderswoningen te bouwen.
Het programma van het geheel werd ontworpen door Charles De Queker, secretaris van burgemeester Karel Buls, terwijl de uitvoering ervan aan architect Van Dievoet werd toevertrouwd. Verschillende wederwaardigheden deden het project echter mislukken. In 1902 werd het ontwerp van de gebouwen uiteindelijk toevertrouwd aan de stadsarchitect, Popelin. Hij ontwierp 23 gebouwen, waarvan 19 in de Arbeidsstraat en 4 op de hoeken met de Groendreef. Doordat de plannen van die laatste gebouwen onvolmaakt werden geacht, werden die echter niet uitgevoerd; in hun plaats verrezen tijdens het interbellum twee hoekgebouwen die in 1927 door architect Crockaert werden ontworpen. In 1962 werden de topgevelsHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt. van de woningen aan onpare zijde verwijderd, terwijl die aan pare zijde hetzelfde lot ondergingen rond 1976. In 1974 werd het geheel met de sloop bedreigd om door nieuwe sociale woongebouwen te worden vervangen. Maar onder meer dankzij het verzet van de bewoners werd de sloopvergunning het jaar daarop ingetrokken. Het interieur van de woningen werd van 1983 tot 1985 gerenoveerd door het bureau Architecture et Urbanisme A. en M. Vanden Bossche. De voorgevels werden in 1991 gerestaureerd.

Beschrijving
Op nr.3 tot 17 en 4 tot 10 Arbeidsstraat, gevels in rood-en geelgekleurde baksteen, versierd met bakstenen in de andere kleur en met hardsteen en witsteen. Opstanden van drie bouwlagen en twee ongelijke, verspringende traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...); sommige zijn per twee gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. volgens spiegelbeeldschema en delen eenzelfde gevel.
Oorspronkelijk, tien woningen aan onpare zijde en negen aan pare zijde, waarbij elk van de groepen een symmetrisch geheel vormt waarop de kleuren van de bakstenen worden afgewisseld, met enkelvoudige of gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. gevels. Aan onpare zijde, afwisseling van enkelvoudige gevels in rode baksteen en gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. gevels in geelgetinte baksteen. Aan pare zijde, een enkelvoudige gevel in rode baksteen in het midden, symmetrisch geflankeerd door gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. gevels in geelgetinte baksteen, gevolgd door een enkelvoudige rode gevel en een enkelvoudige gele gevel.
De toegangstraveeënTravee waarin de toegang is ondergebracht. zijn smaller en in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. en worden door een dakvensterUit het dakvlak opgaand stenen venster dat met de gevel in verbinding staat of er enkel door een kroonlijst van gescheiden is. met trapgevelGevel met een driehoekige bekroning die trapsgewijs versmalt. bekroond. Tijdens de reconstructie van deze dakvenstersUit het dakvlak opgaand stenen venster dat met de gevel in verbinding staat of er enkel door een kroonlijst van gescheiden is. in 1981 werden hun venster(s) – die oorspronkelijk rondboogvormig waren – voorzien van een latei, terwijl ze werden vergroot om er een klein vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. aan toe te kunnen voegen. De meeste muuropeningen zijn onder latei en een steekboogvormige of korfboogvormige ontlastingsboogBoog boven een venster- of deuropening die druk van het muurwerk op de stijlen afwentelt en zo het linteel ontlast.; timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. versierd met een sgraffitoSgraffito (Italiaans, van sgraffiare: krabben), decoratieve muurtechniek waarbij men een donkere pleisterlaag (doorgaans zwart, roetbruin of grijs) met een lichtgekleurde pleisterlaag bedekt; door de bovenste, nog niet verharde, laag weg te nemen volgens een vooraf bepaald grafisch ontwerp ontstaat een verdiepte tekening; de lichtgekleurde pleisterlaag kan bovendien gekleurd worden ‘al fresco’ (op de verse pleister) of ‘al secco’ (op de droge pleister). met bloemenmotief.
Op de enkelvoudige gevels, venster van de benedenverdieping met moneelStenen vensterstijl.. Deur onder rondboogvormige ontlastingsboogBoog boven een venster- of deuropening die druk van het muurwerk op de stijlen afwentelt en zo het linteel ontlast. met spitsboogvormige boogrugBuitenwelfvlak; buitenste kromming van een boog; wanneer deze boog getrapt is, spreekt men van een hanenkam., sommige met een timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd. versierd met sgraffiti, andere met een beglaasde timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd.. Dakvensters onder bolvormig topstuk.
Op de gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. gevels, gemeenschappelijke toegangstraveeTravee waarin de toegang is ondergebracht. onder topgevelHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt., opengewerkt met twee deuren, elk onder een hoog impostvensterVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak. en een rondboogvenster, het geheel gevat in een korfboogvormige arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn. onder spitsboogvormige boogrugBuitenwelfvlak; buitenste kromming van een boog; wanneer deze boog getrapt is, spreekt men van een hanenkam.; zwikHoekstuk tussen een boog en de omlijsting waarin de boog gevat is. versierd met sgraffiti.
Op de hoofdtraveeBredere en rijker uitgewerkte travee, meestal van een huis met asymmetrische compositie; vaak in risaliet en onder bekronende topgevel., kleine metalen ventilatieroosters. Metalen borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. uit 1981. KroonlijstenStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). en schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ...  vervangen.
Binnenin, oorspronkelijk één appartement per bouwlaag. Gemeenschappelijke binnenkoeren per twee of drie gebouwen, met washok.

Op nr.42 en 43 Groendreef, twee analoge hoekgebouwen van vier bouwlagen. Gevels in similiBepleistering ter imitatie van natuursteen., thans in het wit geschilderd. De meeste traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) zijn lichtjes inspringend: twee aan de Arbeidsstraat, een hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw., en vijf (nr.42) of drie (nr.43) traveeën aan de Groendreef. Aan die zijde, toegangstravee in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. op consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. op de verdiepingen, geflankeerd door twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met loggia’s, de ene met één arcadeEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn., de andere met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. arcadesEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn.. Oorspronkelijk, vrije muuropeningen met latei in de eerste twee bouwlagen, onder steekboogBoog die minder dan een halve cirkel beschrijft; boog in de vorm van een cirkelsegment. Bij vensters spreekt men dan van een getoogd venster of steekboogvenster. in de derde en korfboogvormig in de laatste.
Tijdens de renovatie van 1981 werden de loggia’s op nr.42 door raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. afgesloten en werd de tweede, oorspronkelijk blinde traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) aan de kant van de Arbeidsstraat met venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. opengewerkt. Op nr.43 werden de loggia’s van de benedenverdieping door raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. afgesloten en werd de muuropening verbouwd tot gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.. De lateien van de muuropeningen in de eerste twee bouwlagen en de steekbogen in de derde werden door gedrukte bogenBoog waarvan de kromming lager is dan de overeenkomstige rondboog. vervangen. De blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw. werd bewaard. Schrijnwerk vervangen.
Binnenin, oorspronkelijk twee appartementen per bouwlaag. Driehoekige loggia’s. Vanuit de vestibule, toegang tot de woningen van de benedenverdieping via de loggia’s.

Bronnen

Archieven
SAB/OW 23064 (1902), 37177 (1902), 1916 (33853), 1927 (77093), 1962 (86303), 1974 (1975), 92762 (1981).

Publicaties en studies
TRIBOT, J.-P., Bruxelles (Laeken, Neder-Over-Heembeek, Haeren), Guide des communes de la Région bruxelloise, CFC-Editions, 2005, pp. 9-10.
Brusselse wandelingen. 3. Arbeiderswoningen en sociale huisvesting in Laken, Cel Historisch Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel,1998, pp. 6-7. 
MOUTURY, S., CORDEIRO, P., HEYMANS, V., Le logement ouvrier et social à Laeken. Etude historique et architecturale débouchant sur des propositions de mesures de protection, Cel Historisch Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1997, pp. 68-71, 104.
VANDEN EEDE, M., MARTENS, A., De Noordwijk. Slopen en wonen, EPO, Brussel, 1994, pp. 64-88.