Typologie(ën)

opbrengsthuis
school

Ontwerper(s)

Henri JACOBSarchitect1918-1930

Félix BELLEFLAMMEarchitect1872

Stijlen

Eclectisme
Art deco

Onderzoek en redactie

2016-2017

id

Urban : 37491
lees meer

Beschrijving

Op de hoek met de Antwerpsesteenweg, woningblok in eclectische stijl, ontworpen door architect Félix Belleflamme in 1872 (nr.69a en 71), en gemeentelijke lagere school binnen het huizenblok, ontworpen door architect Henri Jacobs tussen 1918 en 1930 (nr.73). Gesigneerd en gedateerd op de sokkel op nr.69a: “Félix Belleflamme architecte / 1872”.

Geschiedenis
In 1872 ontwierp architect Belleflamme drie “hôtels” met een bijna identieke plattegrond en een gedeelde eclectische gevel. Vanaf ten minste 1878 werd nr.69a ingenomen door een kleuterschool, en twee jaar later werd op nr.71 en 73 een politiecommissariaat gevestigd.

Het plan voor de bouw van een gemeentelijke lagere school achter deze gebouwen, op een uitgestrekt terrein langs de Zenne, werd al in de laatste jaren van de 19e eeuw geopperd. In 1910 werd zelfs een wedstrijd uitgeschreven, maar geen van de ingediende projecten werd geselecteerd. In de tweede helft van de jaren 1910 waren de lokalen van de Lagere Scholen nr.28 (jongens) en 29 (meisjes) in de Zennestraat – de toekomstige Sluismeester Coggestraat – veel te klein geworden. Architect Henri Jacobs werd toen belast met het ontwerp van de plannen voor de toekomstige jongensschool in de Masuistraat. Dit eerste ontwerp, uit 1917, in eclectische stijl, werd in december 1918 door de Lakense gemeenteraad goedgekeurd. Om budgettaire redenen moest de architect zijn ontwerp echter tweemaal herzien, de eerste keer in 1922 – plannen goedgekeurd door de Raad in juni 1926 – de tweede keer in 1930. De school werd op 26.11.1933 ingehuldigd, hoewel de werken pas in 1935 volledig klaar waren, het jaar waarin Jacobs stierf.

Naast het ontwerp van de school, die via de toegang op nr.73 toegankelijk was, omvatte het plan van de architect ook de herinrichting van het geheel aan de straatkant, waarin het politiecommissariaat van de 7e afdeling zou worden ondergebracht. In 2001 werden deze drie herenhuizen uiteindelijk tot woningen omgebouwd door architectenbureau ARCHI+I.

Beschrijving
Gebouwen aan de straatkant

Geheel van oorspronkelijk drie woningen met een gedeelde gevel van drie bouwlagen onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken..
Gevel in pleisterwerk en hardsteen. Elke woning had twee ongelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), de hoofdtraveeBredere en rijker uitgewerkte travee, meestal van een huis met asymmetrische compositie; vaak in risaliet en onder bekronende topgevel. opengewerkt met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., de toegangstravee geflankeerd door pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. in elke bouwlaag en voorzien van een balkon in de tweede. De hoofdtraveeBredere en rijker uitgewerkte travee, meestal van een huis met asymmetrische compositie; vaak in risaliet en onder bekronende topgevel. op nr.69a, naar de Antwerpsesteenweg, wordt geflankeerd door dubbele pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel.. Balkons met gietijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust., op dubbele consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Dorische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. in de eerste bouwlaag, Ionische pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. met canneluresParallelle, gootvormige decoratieve groeven op een zuil of pilaster. en palmetVersiering in de vorm van een palmblad. in de tweede, Korintische pilasters in de laatste. Getraliede venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. op de benedenverdieping, omlijsting met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief.. Vensters op de eerste verdieping onder latei op gebogen kussenblokken, bekroond door een entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met een gebeeldhouwde friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). met een mascaronGehouwen versiering onder de vorm van een (fantastisch) mensen- of dierenmasker. met vrouwenfiguur tussen guirlandes van vruchten, en door een centrale boogvormige kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Vensters op de tweede verdieping onder afgeschuinde hoeken.
Alle deuren waren oorspronkelijk inrijpoorten. Rond 1931 werden de inrijpoorten op nr.69a en 73 verbouwd tot respectievelijk een vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. en een voetgangersingang voor de school, onder I-balkIJzeren latei met I-profiel. en met beglaasde metalen vleugels met art-deco-invloeden. In 2001 werd het vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. op nr.69a tot toegangsdeur getransformeerd.
Hoog hoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel., voorzien van kleine venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in 2001, met een houten kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). geritmeerd door dubbele consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief.. Dak vernieuwd; het ondervlak zou oorspronkelijk worden voorzien van houten dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. met vleugelstukken en een frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. loodrecht op de toegangstraveeënTravee waarin de toegang is ondergebracht..
Schrijnwerk vervangen, behalve het impostvensterVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak. van de deur op nr.71.

School
Toegankelijk langs een gang via nr.73, complex bestaande uit drie vleugels van twee of drie bouwlagen onder zadeldak, in U-vorm gelegen rond een speelplaats.
Westvleugel met, in de drie bouwlagen, klaslokalen gelegen langs een gang en bereikbaar via een centrale trap. Op de benedenverdieping, kantoren van de directeur en van het personeel. Op de eerste verdieping waren een volksbibliotheek en een leeszaal gepland.
De oostvleugel werd ingenomen door de gymnastiekzaal op de benedenverdieping en, oorspronkelijk, door de refter in de kelderverdieping. Op elke verdieping, vier klaslokalen langs een gang; het lokaal achteraan springt uit in oostelijke richting en was bestemd voor de lessen handenarbeid.
Zuidvleugel van twee bouwlagen, aan de oostzijde verlengd door een volume met een bijkomende verdieping, ook onder zadeldak. Overdekte speelplaats over twee bouwlagen, met daarachter oorspronkelijk een zaal voor projections lumineuses - cinématographe [lichtprojecties – film] op de benedenverdieping. Daarboven, dokterskabinet gepland op de eerste verdieping, en tekenzaal op de tweede. Stortbaden in de kelderverdieping.

Tegen de noordmuur van de binnenplaats, oorspronkelijk, latrines onder een galerij met een hellende metalen structuur op zuilen en korbelen1. Diagonale houten balk ter ondersteuning van overkragende elementen zoals een luifel, een kroonlijst,…; 2. Balk om de verbinding tussen trekker en spantbeen in een kapspant te versterken. die doorliepen langs de gevels van de aanpalende vleugels. De latrines zijn thans verdwenen en de galerij is door een balkenstructuur vervangen.

Gevels
De gevels zijn overwegend in baksteen opgetrokken. Trapgevels. Oorspronkelijke kroonlijsten. Kozijnen grotendeels bewaard; raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. met roedeverdeling.

Gevels aan de speelplaats in baksteen versierd met crèmekleurige bakstenen en hardsteen. De eerste twee bouwlagen worden geritmeerd door steekboogvormige arcades rond brede muuropeningen. Zwikken versierd met bakstenen in dambordpatroon. Koofvormige kroonlijsten.
Op de gevels van de oost- en de westvleugel, per twee gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. arcadesEén of meerdere bogen, steunend op zuilen of pijlers; kan ook blind zijn.. Op de tweede verdieping, per vier gekoppelde vensters. Eén toegangstravee per gevel. Voor een gedeelte van de vleugel ligt een lage speelplaats die de oude refter verlicht. Ventilatiegaten met rooster (thans gedicht).
Op de gevel van de zuidvleugel, muuropeningen met elk een centrale deur op de benedenverdieping. Deuren omlijst met venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. van geel gehamerd glas met geometrisch traliewerk in art-decostijl. In het raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. van de verdieping is een strook glas-in-lood met geometrische motieven in dezelfde stijl ingewerkt.

Sobere buitengevels. De gevel van de westvleugel is bepleisterdMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. en opengewerkt met grote venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.. Die van de oostvleugel wordt geritmeerd door pilasters en heeft, rechts, een voorbouw met grote gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.. De gevel van de zuidvleugel is bepleisterdMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. en is opengewerkt met hoge venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.; raamwerk met geel gehamerd glas waarin een strook glas-in-lood met art-decomotieven is ingewerkt.

Bedaking met een metalen gebinte. Het dak van de westvleugel is aan de zuidkant opengewerkt met een beglaasde lantaarn. Het zuidelijke dakvlak van de zuidvleugel is opengewerkt boven de overdekte speelplaats, het noordelijke dakvlak boven de tekenzaal.

Interieur
Hellende toegangshal van hardsteen en geverniste keramiektegels: crèmekleurige tegels voor de muren, crèmekleurige en grijze tegels voor het plafond, met metalen armatuur. Ter hoogte van de speelplaats achter het huis aan de straatkant, daklicht met metalen structuur en gehamerd glas. Vensters onder I-balkIJzeren latei met I-profiel.. Groot witstenen herdenkingspaneel.

In de zuidvleugel, metalen trappen met dubbele houten handlijstGeprofileerde lijst op een borstwering of tegen een muur bevestigd, waaraan men zich met de hand kan vastgrijpen.. Klaslokalen met hoge venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. aan de kant van de gang. Schrijnwerk bewaard. In de oostvleugel is de vloer van de gymnastiekzaal met parket bekleed; plafond met balken. In de kelderverdieping, refter verbouwd tot feestzaal.

In de zuidvleugel, overdekte speelplaats met bakstenen muren versierd met witstenen elementen en hardsteen. Lambrisering van rood geverniste keramiektegels. Ruimte aan de drie zijden voorzien van een metalen galerij met korbelen1. Diagonale houten balk ter ondersteuning van overkragende elementen zoals een luifel, een kroonlijst,…; 2. Balk om de verbinding tussen trekker en spantbeen in een kapspant te versterken. en smeedijzeren leuningen met art-nouveaumotief. Zaal onder een getoogd pseudogewelf met doorschijnende daklichten dat aan het metalen gebinte is opgehangen. In de vloerbetegeling is een windroos ingewerkt. De smalle zijden zijn elk voorzien van drie deuren op de benedenverdieping. Op de verdieping, vijf getrapte muuropeningen met tussendorpelStenen dorpel die een deur of venster horizontaal in tweeën deelt.; aan de westkant, centrale deur naar het trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht., met metalen structuur en lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in rood geverniste keramiektegels; aan de oostkant, een deur links naar een trappenhuis en twee vrije muuropeningen die naar kleine lokalen leiden. De zuidmuur en de noordmuur op de verdieping zijn versierd met grote schilderijen afkomstig van het “Entrée Astrid”-paviljoen op de Wereldtentoonstelling van Brussel in 1935, met een voorstelling van de werkzaamheden op het veld of de bouwberoepen. Signatuur en jaartal “(Georges) Vanzevenberghen (19)35”.
In de kelderverdieping, stortbaden en kleedkamers waarvan de inrichting grotendeels is bewaard: gemetselde structuren bekleed met witte keramiek voor de stortbaden, houten structuren voor de kleedkamers. Tekenzaal op de tweede verdieping onder getoogd beglaasd pseudogewelf met een metalen structuur.

Bronnen

SAB/ARCH 160.
SAB/IP II 180.
Archieven
SAB/NPP Q25, Y10.

SAB/PP 3403 (1899).
SAB/OW Laken 2737 (1872), 58976 tot 58985 (1923-1935), 67231 (1926), 110681 (2001).

Publicaties en studies
DEBACKER, I., Aspecten van de stedenbouwkundige ontwikkeling van de gemeente Laken circa 1830-1921 (licentieverhandeling in de Kunstgeschiedenis), VUB, Brussel, 1997-1998, p.
 85.
JURION-DE WAHA, Fr., WACHTELAER, A., Le petit monde de l’architecte Henri Jacobs, Annales de la Société Royale d’Archéologie de Bruxelles, dl. 71, 2013, pp. 199-202.
Le Livre d’Or de l’Exposition universelle et internationale Bruxelles 1935, Uitvoerend Comité van de Tentoonstelling, Brussel, 1935, pp. 68-69, 188.
LIBOIS, B. (o.l.v.), Les écoles de la Ville de Bruxelles. Un patrimoine architectural, Stad Brussel-Racine, Brussel, 2012, pp. 159-161.

Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie
, “Masui (rue)”, 1878, 1880.
“Commune de Laeken – Concours pour la construction d’une nouvelle École de Filles rue Masui”, L’Emulation, 3, 1910, pp. 60-62.