Oud militair hospitaal van Elsene

Geschiedenis
De bouw van het militair hospitaal van Elsene, dat nu grotendeels is afgebroken, hield verband met de bouw van de kazernes van Etterbeek en met de modernisering van de militaire infrastructuur eind 19e eeuw. Het project, dat al in 1875 was gepland, kreeg vaste vorm in 1882 en werd voltooid in 1888, toen het hospitaal werd ingehuldigd. De architect O. Geerling (kapel en hoofdgebouw) en kolonel der genie De Vos (de andere gebouwen) maakten gebruik van het grote terrein met zijn sterke helling om een geavanceerd hospitaal te bouwen. Tot in 1914 gold het als voorbeeld in zijn genre. Nadien onderging het verscheidene verbouwingen om het aan de evolutie van het medische onderzoek aan te passen. Toen het hospitaal in 1974 verouderd bleek te zijn geworden, verhuisde het leger het naar Neder-Over-Heembeek en verkocht het de site. De gebouwen werden gedurende 25 jaar verwaarloosd, tot ze uiteindelijk gesloopt werden (met uitzondering van de woning van de verpleegkundigen en die van de directeur) en vervangen door een groot complex van woningen en kantoren gebouwd tussen 1995 en 2005.


Plan van het hospitaal
De gebouwen werden op drie opeenvolgende terrassen opgetrokken. Om hygiënische redenen werden de zieken ondergebracht in vijftien goed verluchte paviljoenen (goed voor elk een twintigtal patiënten) die onderling en met de administratieve gebouwen waren verbonden via een netwerk van beglaasde galerijen. In het midden bevond zich een verhoogde kapel die de verwarmings- en elektriciteitsinstallatie verborg. Aan de straatkant werd het geheel geflankeerd door de technische en administratieve gebouwen (waaronder de refter, de keukens, de hydrotherapieruimte, de farmaceutische dienst, een lijkenhuisje, een amfitheater, de woning van de verpleegkundigen en die van de directeur) alsook het klooster van de hospitaalzusters van de heilige Augustinus (aan de Augustin Delportestraat). Het gebouw met voorgevel aan de Kroonlaan in neo-Vlaamse renaissancestijl was 244 meter lang.

Beschrijving van de bewaarde gebouwen
Enkel de twee hoekpaviljoenen in neo-Vlaamse renaissancestijl zijn bewaard.
De directeurswoning (die de hoek Kroonlaan – Auguste Rodinlaan vormt) was oorspronkelijk een losstaand gebouw met vier gevels. De woning van de verpleegkundigen (die de hoek Kroonlaan – Adolphe Mathieulaan vormt) was tegen de refter aangebouwd.


Op hardstenen sokkels, gevels van twee bouwlagen onder tentdak met dakvenstersUit het dakvlak opgaand stenen venster dat met de gevel in verbinding staat of er enkel door een kroonlijst van gescheiden is., in baksteen met talrijke elementen in hardsteen (waaronder veel diamantkoppen) en in witsteen (banden). Hoekblokken. Smeedijzeren ankers. SchrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ...  grotendeels naar oorspronkelijk ontwerp vervangen.

Op A. Rodinlaan nr.8, toegangs- en achtergevel met elk drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), zijgevels met vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...). De centrale traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van de hoekgevels worden bekroond door rijkelijk versierde dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. (fronton, gebroken frontonFronton waarvan het middendeel is doorbroken., volutes, topstukken). Toegangsdeur onder gebroken frontonFronton waarvan het middendeel is doorbroken. en impostvensterVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak.. Op achtergevel (vroeger aan de tuinzijde), hogere centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. en met verspringende bouwlagen.

Op A. Mathieustraat nr.1 heeft geen van de drie oude gevels een deur; die bevindt zich in de nieuwe gevel die kwam op de plaats waar het gebouw vroeger tegen de refter aanleunde. De gevel aan de Kroonlaan heeft drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), de zijgevels hebben er twee. KruisvenstersVenster, door een moneel en een tussendorpel in vier vlakken verdeeld. onder rondbogig boogveldEen vlak omsloten door de binnenbegrenzing van een boog en de horizontale lijn die de aanzetten verbindt; meestal boven muuropeningen en soms versierd (beeldhouwwerk, blinde traceringen, cementtegels, …).. Aan de Kroonlaan, centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. bekroond door rijkelijk versierde dakkapelUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap..


Voor de herinrichting van de site werden nieuwe straten aangelegd (Hergélaan en Marguerite Yourcenarlaan, Adolphe Saxplein) en ook een park (Albert II-park). Elementen van het oude hospitaal werden hergebruikt voor de aanleg van het park: hekken, luifelsAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak., frontonsDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening., deuromlijstingen en zuilen.