Voir sur la carte
close the map
Brussel Vijfhoek

Koninklijke Muntschouwburg

Munt 1
Leopoldstraat 4
Prinsenstraat
Koninginnestraat

Typologie(ën)

theater/schouwburg

Ontwerper(s)

L.E.A. DAMESME – 1817-1819

Joseph POELAERT – architect – 1855-1856

A2RC – architectenbureau – 1985-1986

Charles VANDENHOVE – 1985-1986

Juridisch statuut

Beschermd sinds 14 september 2000

Stijlen

Neoclassicisme
Postmodernisme

Inventaris(sen)

Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)

Onderzoek en redactie

2016

id

Urban : 33686
lees meer

Beschrijving

Opgetrokken in 1817-1819 naar ontwerp van de Franse architect L.E.A. Damesme, ter vervanging van de meer westelijk gelegen «Grand Opéra» (cf. supra), in 1700 voltooid naar ontwerp van de bouwheer G.-P. Bombarda, de Italiaanse architecten P. en P. Bezzi en decorateur Servandoni. Theaterinterieur in 1785 in bouwvallige toestand; onuitgevoerde projecten voor plaatselijke wederopbouw door de Franse architecten Ch. de Wailly van 1785 en F.-J. Bélanger van 1804, laatst genoemde met inplanting van een ruim complex met winkels, beursgebouw, handelsrechtbank en «salle de spectacle». Verplichting tot bouw van een nieuwe schouwburg aan de Stad opgelegd bij keizerlijk decreet van 19/5/1810, doch uitgesteld wegens de val van Napoleon. Opdracht toevertrouwd aan Damesme, wiens projecten in 1817 werden goedgekeurd : een sober neoclassicistisch twee verdiepingen hoog gebouw, met puntvormige voor- en achtergevels onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken., diepe voorbouw met portiek1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. onder frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening., wandelgalerij en arcadestructuur onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak. rondom de zij- en achtergevels; uitgelengde halfcirkelvormige toeschouwersruimte met parket, parterre en vier rangen balkons in loodrechte opstelling, onder koepelvormig plafond.
Verfraaiingswerken aan interieur in 1840 door de Franse decorateurs P.F. Gineste en L. Philastre en in 1845 door de Parijse architecten-decorateurs E.D.J. Despléchin en Ch. Séchan; sloop en wederopbouw van de toeschouwersruimte in 1853 door laatst genoemde architect, met amfitheatervormige opstelling van de vier balkons, bouw van monumentale toneelloges en stoffering in Second-Empirestijl.
In 1855 teistering door een hevige brand : enkel de portiek1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. en de buitenmuren bleven overeind. Wedstrijd voor wederopbouw uitgeschreven door de Stad in 1855 : tussen de éénendertig inzendingen goedkeuring van het gewijzigde project van architect Joseph Poelaert. Wederopbouw in 1855- 1856 met behoud van het oorspronkelijke volume, doch incorporatie van de omlopende galerij in het interieur, vooruitschuiven van de westgevel onder horizontaal aflijnende en omlopende balustradeHekwerk van spijlen of balusters.. Rijke binnenaankleding in Second-Empirestijl, met onder meer somptueuze plafondschildering door de Parijse schilders F.-J. Nolau en A. A. Rubé; behoud van het vroegere concept van de toeschouwersruimte, doch met aanvulling van twee bovenste amfitheaters; voorts perfectioneren van circulatie- en trappensysteem, toneelhuis en machinerieIn een ruimte onderaan of bovenaan de installatie, een samenstel van aandrijf- en besturingsapparatuur van de lift. . Koepelbeschildering gerestaureerd in 1872 door A.A. Rubé en Ph.-M. Chaperon, en in 1887 door laatst genoemde decorateurs vervangen door een nieuw gewelfdecor met herwerkte trompe-l’oeil-architectuur. Gebouw in 1873-1878 naar ontwerp van architect G. Bordiau voorzien van een voor die tijd merkwaardig verwarmings- en verluchtingssysteem en boven de lagere omlopende partijen verhoogd met één bouwlaag (1876).

Munt, Koninklijke Muntschouwburg, achtergevel Leopoldstraat (foto 1980).
In de loop van de eerste helft van de 20e eeuw diverse onuitgevoerde projecten voor uitbreiding onder meer door architecten G. Bordiau (1902), ir. A. Morglia (1909), architect LH. De Koninck (1942).

Wegens ontoereikendheid van de beveiliging en de toneeltechnische installaties, grootse moderniserings- en renovatiewerken uitgevoerd in 1985-1986, naar ontwerp van de architectengroepen A.2.R.C. (B. d’Helft, P. Neirinck, M. Verliefden en M. Libois) en URBAT (J. Aron, F. De Becker en P. Puttemans) : voornamelijk verhoging van het centrale bouwdeel door middel van een vier meter hoge betonnen constructie voor het hoger optrekken van de toneeltoren; voorts inrichting van nieuwe foyer aan Muntzijde, repetitielokaal en kantoorruimten boven de schouwburgzaal. Verder ook vernieuwing van de machinerieIn een ruimte onderaan of bovenaan de installatie, een samenstel van aandrijf- en besturingsapparatuur van de lift.  met electromechanische bediening en van de orkestbak met uitrusting van een hydraulisch systeem; verbetering van de akoestiek, herinrichting van het Koninklijk Salon, en gedeeltelijke vernieuwing van het decor in de grote inkomhal en de schouwburgzaal, nieuwe koepelgewelfschildering met grosso modo behoud van vroegere compositie (1887) door kunstschilder X. Crolls met medewerking van het «Collectif d’Art Public».

Gebouw op rechthoekige plattegrond, met wit bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. gevels, uitgebouwde toegangsportiek en hoger opgetrokken rechthoekige middenpartij. Neoclassicistische portiek (1817-1819) onder zadeldakDak met twee hellende dakvlakken., toegankelijk via 5 treden hoge steektrap, met hellende bevloering voor doorgang van rijtuigen. Acht Ionische zuilen met ronde geprofileerde sokkel en twee dito pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) afgelijnd door een geleed entablement met vergulde opschriften «THEATRE ROYAL DE LA MONNAIE/KONINKLIJKE MUNTSCHOUWBURG». Bekronend driehoekig frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met getande omlijsting en bas-reliëf, uitgevoerd in 1851-1854 door E. Simonis, voorstellend «De Harmonie der Menselijke Driften».

Munt. Koninklijke Muntschouwburg, archievenplan (foto [s.d.]).
Hoofdgevel van twee bouwlagen (1855-1856), met grosso modo zelfde ordonnantie als voorheen (1817-1819), beneden met rondboogarcade onder booglijst, op verbonden imposten; rechthoekige omlijste deurvensters met balustradeHekwerk van spijlen of balusters. op de bovenverdiepingen. Aan weerszijden van de portiek1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. : hoekpaviljoenen onder balustrade (1855-1856) verfraaid met festoenenAan strikken of linten opgehangen slinger van gehouwen of gesneden vruchten en loofwerk, vaak met neerhangende uiteinden. en panelen waarin vergulde jaartallen mdcccxix (1819) ten noorden, mdccclvi (1856) ten zuiden; in zijgeveltraveeën rondboogdeur met booglijst onderbroken door blazoen met wapens van Brussel, geflankeerd door kariatidenOndersteuning in de vorm van een vrouwenfiguur, hetzij met onderlichaam, hetzij met taps toelopende pijler of pilaster (herme). namelijk Thalia en Melpomene door E. Mélot aan Prinsenstraat, Polymniaen Euterpe door V. Poelaert aan Koninginnestraat; loofmotieven in de zwikkenHoekstuk tussen een boog en de omlijsting waarin de boog gevat is., onder gekorniste druiplijst en onversierd casement. Neoclassicistische zij- en achtergevels (1817-1819) van respectievelijk zeventien en elf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en twee bouwlagen onder gelede architraaf, entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. geopend voor mezzaninoHalve verdieping, gelegen net onder de kroonlijst. en onderbroken kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop.; arcadestructuur beneden (oorspronkelijke wandelgalerij) met booglijst op verbonden imposten; rechthoekige omlijste bovenvensters. Bijkomende verdieping in eclectische stijl (1876) onder thans gebogen lessenaarsdakenDak bestaande uit één hellend dakvlak. met oeil-de-boeufs (1982, URBAT) : afwijkende ordonnantie door de aaneenschakeling van twee- en drielichtenGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. met deelzuil tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel.; centraal en op de hoeken in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden., onder balustradeHekwerk van spijlen of balusters.. Verhoogde middenconstructie (1985-1986) afgelijnd door brede band van blauw geëmailleerd plaatstaal, onder koperen schilddak. DrielichtGroep van drie smalle vensters binnen dezelfde omlijsting, onderling gescheiden door deelzuiltjes of stijlen/monelen; centraal venster soms hoger dan beide andere. onder booglijst in voorgevel, verdiept dubbel bovenlicht met recht en gebogen balkon in achtergevel; smalle rechthoekige lichten in zijgevels.

Munt. Koninklijke Muntschouwburg, archievenplan (foto [s.d.]).
Somptueuze binneninrichting, deels gerenoveerd.
Markante lichtgrijs en wit geschilderde ingangshal geritmeerd door deels gegroefde halfzuilen met vierkante sokkel en eierlijstkapiteel, eindigend op bewerkte consoles, onder plafond met versierd lijstwerk en abstracte schildering door de Amerikaanse kunstenaar Sam Francis. Drie ingangs- en drie vestiairedeuren onder balustrade en steekbogig bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden.; bevloering met zwarte tegels en witte marmer volgens geometrisch patroon door een eveneens Amerikaanse kunstenaar, Sol Le Witt. Dubbele eretrap leidend naar foyer, met muurwanden verlevendigd door nissen met beeldhouwwerk. In het verlengde enkele trap onder koepeloverwelving, met muurschilderingen door E. Fabry (1909-1930). Ellipsvormige schouwburgzaal van 1855- 1856, met capaciteit van 1140 zitplaatsen : rijke - in 1985-1986 deels vernieuwde - stoffering in Second-Empirestijl, uitgevoerd door de Parijse kunstenaars F.-J. Nolau en A.A. Rubé. Parterre met loges en amfitheatervormige opstelling van vier balkons, ondersteund door acht paarsgewijze opgestelde Corinthische zuilen, onder gebroken frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. geschraagd door atlanten. Monumentale toneelloges onder frontonbekroning geflankeerd door genieën met kroonluchters. Verder opvallend decor in vergulde, karmijnrode en purpere tinten; borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. van balkons versierd met onder meer putti, liermotieven, medaillonsRonde of ovale cartouche. en volutenSpiraalvormig ornament; meestal gebruikt als aanzetstuk van topgevels, bij deur- en vensteromlijstingen of als steunbeer.. Allegorische plafondschildering voorstellend «België als beschermster van de Kunsten», met uitbeelding van genieën, kariatidenOndersteuning in de vorm van een vrouwenfiguur, hetzij met onderlichaam, hetzij met taps toelopende pijler of pilaster (herme)., portieken1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. en trompe-l’oeils als architecturale voortzetting van het zaalinterieur : «kopie» van 1985-1986 onder leiding van X. Crolls naar origineel door A.A. Rubé en Ph. Chaperon van 1887.
Koninklijk Salon, als receptieruimte in 1985-1986 heringericht naar ontwerp van architect Ch. Vandenhove in samenwerking met de beeldende kunstenaars D. Buren en G. Paolini. Rechthoekige ruimte met witmarmeren deuren met spiegelglasramen, geïsoleerde dito pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) met koperen afwerking, sculpturen door G. Paolini en wit- en roodmarmeren vloer met streepmotief door D. Buren.
Markante aankleding van het foyer in Second-Empirestijl van 1856, met spiegeldecor tussen kariatidenOndersteuning in de vorm van een vrouwenfiguur, hetzij met onderlichaam, hetzij met taps toelopende pijler of pilaster (herme)., pilasterritmering en fraaie plafonduitvoering.
Voorts behouden «Italiaanse» scène (1856), vernieuwde technische uitrusting met onder meer vier ondergrondse hefinstallaties en ophangsysteem voor decors aan toneelzolder.


Bronnen

Archieven
SAB/OW30093 (1851-1854), 33457-33480 (1855-1856), 33482-33483 (1873-1878), 13621 (1876); S.K., 272 en 347; P.P., 546 (1-6), 549 (1- 8), 551 (1-5), 555 (1-22), 566 (1-4); N.P.P., 27.

Publicaties en studies
CABRIS E.M.J., Bijdrage tot de bouwgeschiedenis van de Koninklijke Muntschouwburg te Brussel (1696-1821), licentiaatsverhandeling V.U.B., 1988.
Dienst Dramaturgie, Nationale Opera, Brussel, 1985-1986.
GOETGHEBUER P.J., Choix des monumens, édifices et maisons les plus remarquables du royaume des Pays-Bas, Gent, 1827, p. 30-32, pl. XLV- XLV1.
ISNARDON J., Le Théâtre de la Monnaie depuis sa fondation jusqu’à nos jours, Brussel, 1890.
Un théâtre d’opéra, 1986.

Tijdschriften
BRAEKEN, J., L. MONDELAERS, L., "De Koninklijke Muntschouwburg in data", M & L, 1986, 5, pp. 48-63. 
CABRIS, E.M.J., "De zaalkoepel van de Koninklijke Muntschouwburg en kunsthistorische beschouwing", M & L, 1989, 8/1, pp. 36-54. 
Journal Belge de l’Architecture, 4, 1851, pp. 188-189, pl. XXIII-XXIV; 6, 1854, pp. 10-15, pl. I-II; 7, 1855, pp. 19-20, 46-49. 
L’Émulation, 1878, 4, col. 72, pl. 6-8. 
STRAUVEN, F., "De vernieuwing van de koninklijk salon in de gerestaureerde Muntschouwburg", M&L, 1986, 5, pp. 41-47. 

Opmerkelijke bomen in de nabijheid

Figuier commun
Bruxelles
Rue Léopold, 9
Orme d'Amérique
Bruxelles
Rue des Augustins, 4
Sapin de Vancouver
Bruxelles
Grand-Place
Grand-Place
Tilleul argenté
Bruxelles
Parvis Sainte-Gudule
Rue du Bois Sauvage, 10