Leopold I-straat

De Leopold I straat volgt een lang, onregelmatig tracé van het Onze-Lieve-Vrouwvoorplein op het grondgebied van Brussel-Laken (nrs 1 t.e.m. 303 en 2 t.e.m. 282) naar het Astridplein op het grondgebied van Jette (nrs. 305 t.e.m. 527 en 284 t.e.m. 482). Ze doorkruist de Emile Bockstaellaan, de Prudent Bolslaan, de Charles Woestelaan en de de Smet de Naeyerlaan. Verschillende wegen beginnen er of komen erop uit.

Deze oude weg, Blok Straet genaamd, dateert wellicht van de 15^de-16^de eeuw en behoort tot één van de oudste oost-west gerichte hoofdwegen in het noordwestelijk deel van Brussel. Ze volgde de heuvelkam van de valleien van de Molenbeek en de Drootbeek en verbond het dorpscentrum van Laken met deze van Jette (huidige Koningin Astridplein) van waaruit ze nog verder reikte naar het dorpscentrum van Ganshoren (huidige Prins Boudewijnstraat). Ter hoogte van het huidige Koningin Astridplein vormde ze een belangrijk kruispunt met de noord-zuid gerichte hoofdwegen tussen Brussel en Wemmel (huidige Wemmelse Steenweg).

Deze weg, met onregelmatig tracé, kreeg zijn huidige benaming toen Leopold I, prins van Saksen-Coburg-Gotha (1790-1865), die op 21.07.1831 koning der Belgen werd, via deze weg zijn feestelijke intocht in Brussel hield. Drie triomfbogen werden langs de straat aangelegd om deze feestelijkheden te vieren. De straat werd in 1850 verhard en haar tracé werd rechtgetrokken bij de K.B.’s van 26.01.1880 en 30.05.1887.

Oorspronkelijk liep het eerste deel van de straat, aan de oostzijde van de spoorweg, niet langs de spoorlijnen maar maakte ze meer noordwaarts een bocht, doorheen het huidige zuidelijke deel van de begraafplaats. Daar gaf ze toen toegang tot het buitengoed van bankier Matthieu, dat vanaf 1855 dienst deed als ouderlingentehuis, een instelling die tot in 1926 in de Almanachs du Commerce et de l’Industrie werd vermeld. In de jaren 1880 werd dit eerste straatdeel vervangen door het huidige, dat loodrecht op het Onze-Lieve-Vrouwvoorplein begint voordat het langs de spoorweg afbuigt.

Tot in het begin van de 20^e eeuw kenmerkte de straat zich door zijn ruraal karakter met tal van herbergen, landhuizen en kleine boerderijen. Deze gebouwen zijn te zien op de kaart van Vandermaelen uit 1846-1854. Zo bevond de herberg het Spiegel Huys zich op het einde van de straat, aan de hoek met de Jetse Steenweg en de Leopold I straat (thans afgebroken). De herberg Pannenhuis aan het kruispunt van deze straat en de huidige Pannenhuisstraat of de oude Voetweg van Panhuis naer Brussel, dateert uit de 17^e eeuw en doet thans nog steeds dienst als restaurant (zie nr. 317). Een tweede “A la nouvelle Pannenhuis” werd rond 1830 geopend en bestond uit een neoclassicistisch gebouw met grote tuin en terras (thans afgebroken). Een eclectisch kasteeltje, Chateau de la Feraille genaamd, bevond zich op de locatie van de huidige supermarkt op nr. 513 (thans afgebroken). Ter hoogte van het huidige rusthuis Magnolia (nr. 314) bevond zich het buitenverblijf van Mr Van Roye (later in het bezit van de baron Bonaventure), met een neoclassicistisch landhuis dat in het begin van de 20^e eeuw verbouwd en vergroot werd tot het Sint-Augustinusinstituut. Dit groot eclectische complex met neogotische elementen bestond uit verschillende vleugels met ziekenzalen, klooster voor de zusters Augustinessen en een kapel omgeven door een park en weides. In 1978 werd het geheel afgebroken en vervangen door het Magnolia rusthuis.

In het begin van de straat langs de onpare zijde, vlakbij de begraafplaats, vestigde de beeldhouwer Ernest Salu zich, gespecialiseerd in grafmonumenten. In 1881 liet hij er zijn woning bouwen (zie nr. 17), waaraan hij later drie andere huizen toevoegde (zie nr. 19 en 21, 23). Op nr. 25 had Salu een steenhouwerswerkplaats ingericht, waartegen zijn zoon en opvolger, Ernest Salu II, in 1924 aan de voorzijde een garage van één bouwlaag liet bouwen; die werd een jaar later met twee verdiepingen verhoogd. Achteraan bevindt zich een atelier met een metalen gebinte. Aan pare zijde, tegen de spoorweg, is de tweede helft van het straatdeel lange tijd braak blijven liggen, behalve daar waar het werd ingenomen door fabrikanten van grafmonumenten. Er blijven thans nog twee ateliers over (nr. 38 en 40), terwijl op de rest van het terrein in 2009 een geheel van woningen verrees.

Een eerste bouwfase ontstond vanaf de jaren 1860 tot 1914. De eerste gebouwen bestonden voornamelijk uit bescheiden woningen en arbeidershuizen in neoclassicistische stijl, waaronder het geheel gevormd door nr. 157 tot 177 dat in twee fases werd ontworpen: de twee huizen rechts in 1885, met links een doorgang naar drie achterliggende huizen, en de drie huizen links in 1887, vergezeld van drie andere achteraan. Onder de meer gegoede neoclassicistische woningen van latere datum vermelden we nr. 28, evenals nr. 183 en 185 (1898), elk met een inrijpoort die naar achtergebouwen leidt. Tot de gebouwen in eclectische stijl van voor de Eerste Wereldoorlog behoren enkele burgerhuizen of opbrengstpanden, zoals nr. 24 en 26, een geheel dat in 1906 werd ontworpen voor Ernest Salu, 30 (1906), versierd met mozaïekpanelen, 138 (1910) en 269, twee huizen met dakvenster onder puntgevel. Vermelden we ook nog, op nr. 86 (1898), een woning met pittoreske inslag, haaks op de straat, dat thans door een bijgebouw wordt ingesloten maar waarvan de kroonlijst met lambrekijn is bewaard. Verscheidene gebouwen hebben een commerciële benedenverdieping, zoals nr. 216 (n.o.v. architect Victor Dirickx, 1911), nr. 231, een groot opbrengstgebouw uit 1908, of nr. 260 (n.o.v. architect Max Vanden Berg, 1915), waarvan de bow-window in gewapend beton een gelagzaal verlichtte. Drie ontwerpen van architect P. Heine werden bekroond in de gevelwedstrijden die de gemeente organiseerde: nr. 214 voor het jaar 1910 (zie dit nummer), en nr. 140, gewijzigd op de benedenverdieping, en 152 (zie dit nummer) voor de jaren 1913 tot 1915.
De forse bevolkingsstijging van de wijk leidde tot de creatie van een nieuwe parochie die in 1913 werd gesticht ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Hetzelfde jaar werd een tijdelijke kerk gebouwd in opdracht van de abt Michel Swalus en naar ontwerp van architect Chrétien Veraart (zie nr. 290). Naast de eclectische kerk bouwde de parochie in 1915 een replica van de grot van Massabielle bij Lourdes die al snel een groot succes kende bij bedevaarders. In 1930 breidde het bedevaardsoord uit met de toevoeging van een calvariekruis, 15 rozenkranskapellen en 14 kapellen met kruiswegstaties.
Hetzelfde duo - de abt M. Swalus en de architect Ch. Veraart - stonden in voor de creatie van twee nieuwe scholen binnenin de percelen van nrs. 305, 307 en 362 van de Leopold I straat. Langs pare zijde bevond zich de meisjesschool die oorspronkelijk bestond uit een sober gelijkvloers gebouw met vier klassen (1925) en later werd vergroot en uitgebreid met nieuwe gebouwen (1927-1930) (nr. 362). Het gebouw langs de straat met binnenspeelplaats en klassen werd in 1954 gebouwd n.o.v. architect Marcel Anneet. Deze school is vandaag de Sint-Michiels kleuter- en basisschool. Een jongensschool ontstond rond 1915 langs onpare zijde van de straat en werd tevens meermaals vergroot en uitgebreid met nieuwe gebouwen (zie nr. 305, 307). Deze school is thans gesplitst in de Franstalige kleuter- en basisschool Notre-Dame-de-Lourdes en de Nederlandstalige kleuter- en basisschool Sint-Pieterscollege.

Een tweede bouwfase situeert zich tijdens het interbellum en kenmerkt zich tevens door burgerwoningen en kleine appartementsgebouwen in eclectische stijl. Zo vermelden we in de noordoostelijke hoek van het Emile Bockstaelplein een homogene rij opbrengstgebouwen uit de jaren 1920: Emile Bockstaelplein 4 tot 6, en Leopold I straat 104-106 en 108-110, ontworpen door architect Charles Thomisse (zie deze nummers), evenals nr. 112 (n.o.v. architect Léon Denis, 1923), oorspronkelijk met geveltop, en 114 (1928), ook gesigneerd Charles Thomisse. De brede burgerwoning op nr. 345 werd gebouwd door architect Charles Danlée (1933). Op nr. 329 werd rond 1920 een eclectisch landhuis gebouwd omgeven door een grote tuin voor dokter De Meester dat in 1977 verbouwd werd tot het Nederlandstalig gemeenschapscentrum Essegem (zie nr.).
Langs de onpare zijde van de twee bouwblokken net voor de Charles Woestelaan werden gebouwen voorzien met voortuintjes afgesloten door ijzeren borstweringen (nrs. 351 t.e.m. 391). Hiervan vertonen de nrs. 353 t.e.m. 361 een enfilade homogene burgerwoningen uit de jaren 1920 (nr. 355 n.o.v. architect Paul de Vadder, 1927, nr. 357 n.o.v. architect Henri Lacoste, 1926).
Tijdens het interbellum verrezen ook gebouwen met elementen in art-decostijl, zoals nr. 166 en 166a (n.o.v. architect Louis Tenaerts, 1928), nr. 223-227 (1936), een appartementsgebouw met commerciële benedenverdieping, of nr. 297-299, de voormalige werkplaatsen en kantoren van de Société des Camions Liberty, die in 1930-1931 werden ontworpen en nadien herhaaldelijk werden verbouwd. Op nr. 238 bevindt zich een magazijn met modernistische gevel met het opschrift “PROGRÈS S.A.” (n.o.v. architecten A. Demeulemeester en G. Maillé, 1937).

In de jaren 1970 werden het ensemble appartementsgebouwen met magazijn en atelier gebouwd op nrs. 483-485 t.e.m. 489 (zie nr.). Dit origineel ensemble bestaat uit gevels met bakstenen kolommen waartussen een originele combinatie van gevelplaten in sierbeton en eternit.

Op een hoekterrein met Leopold I straat 116, Richard Neyberghlaan 4 en Laneaustraat 5-7 bevindt zich de Franstalige kleuterschool Léopold I, de voormalige Kleuterschool nr. 21, die rond 1920 was gevestigd in het oude Château des Canons, dat voordien het café-restaurant La Grande Laiterie royale herbergde. In 1956-1958 werd de kleuterschool gedeeltelijk heropgebouwd door architect Paul-Emile Vincent. De huidige gebouwen aan de Leopold I straat gaan terug tot 1975-1976.