close the map
Brussel Vijfhoek

Sint-Katelijneplein

Onderzoek en redactie

1989-1994

 

Bekijk de weerhouden gebouwenIn oorsprong een walgracht van de eerste stadsomwalling (11e-13e eeuw), zogenaamd “Witte Jouffrouwengrecht”. Het noordelijk deel werd in 1564 omgevormd tot het Sint-Katelijnedok, het zuidelijk deel werd gedempt (zie Oude Graanmarkt). Het Sint-Katelijnedok sloot loodrecht aan op het in 1560-1561 uitgegraven Koopliedendok, sluitstuk van het Kanaal van Willebroek (zie Baksteenkaai). De kaaien werden aangelegd in de loop van laatste kwart 16e en eerste kwart 17e eeuw, en droegen in 19e eeuw de benamingen Kraankaai (west-noordzijde), Zoutkaai (west-zuidzijde), Viskaai (zuidkant) en Zaadkaai (oostkant) verwijzend naar de toenmalige functies. Aan de noordzijde, zogenaamd Kraanplein, werd in 1573 de Grote Kraan opgericht. Het dok werd in 1853 gedempt en met het Kraanplein samengetrokken tot het huidige Sint-Katelijneplein. In het midden werd in 1854-1873 de Sint-Katelijnekerk gebouwd. De oostelijke pleinzijde werd heraangelegd en opnieuw bebouwd, gelijktijdig met de aanleg van Joseph Plateaustraat, Melsensstraat en Zwarte Lievevrouwstraat vanaf 1883, en na de afbraak van de oude Sint-Katelijnekerk in 1893.

Het rechthoekige zuidelijk deel van het plein, begrensd door Sint-Katelijnestraat en Vlaamsesteenweg, fungeert als voorplein tot de monumentale westgevel van de Sint-Katelijnekerk. Het trechtervormige noordelijk deel, begrensd door de Lakensestraat, wordt gedomineerd door de koorpartij van de kerk. Doorlopende pleinwanden aan west- en oostzijde. De voormalige kade-architectuur bleef maximaal bewaard aan de westzijde: aaneenschakeling van diephuizen met topgevel en breedhuizen, uit 17e en 18e eeuw; later huurhuis/bioscoop (1912, architect Ch. Rifflart) in nr. 13-13A. De barokke toren van de oude Sint-Katelijnekerk en de zogenaamd “Zwarte Toren” vormen merkwaardige accenten in de sterk versnipperde, voornamelijk door nieuwbouw ingenomen oostzijde. De dagelijkse groentenmarkt is sfeerbepalend.




Bronnen

Archieven
SAB/OW 21793 (1912); A.A., 1883, rep. 1370.