Typologie(ën)
spektakelzaal
appartementsgebouw
café/brasserie/taverne
gelijkvloers met handelszaak
appartementsgebouw
café/brasserie/taverne
gelijkvloers met handelszaak
Ontwerper(s)
Marcel DRIESMANS – architect – 1929-1931
Hubert DRIESMANS – sierschilder – 1929-1931
Juridisch statuut
Ingeschreven in de wettelijke inventaris op 19 augustus 2024
Stijlen
Modernisme
Pakketbootstijl
Art deco
Inventaris(sen)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
Onderzoek en redactie
2016
id
Urban : 36264
Beschrijving
Geheel in modernistische stijl en art-decostijl met invloed van de
pakketbootstijl. Het bestaat uit twee gebouwen, enerzijds een gebouw met
appartementen en een benedenverdieping gebruikt als café, en anderzijds een
toneelzaal, n.o.v. architect Marcel Driesmans, 1929-1931.
Geschiedenis
Het complex werd gevestigd in het bouwblok gevat tussen de Akenkaai en de Willebroekkaai, waar zich tussen 1913 en in de loop van de Eerste Wereldoorlog voor korte tijd een lunapark bevond. Naast roetsjbanen, een toverrivier en een waterval, had dit lunapark ook een eigen zaal met 1000 zitplaatsen, waar onder meer de Ballets Russes met Nijinski kwamen optreden. De eerste plannen voor het geheel werden in 1929 opgemaakt voor rekening van een maatschappij die de naam Luna Park kreeg, verwijzend naar het verdwenen attractiepark; de afgravings- en funderingswerken werden nog aan het einde van dat jaar aangevat. Als gevolg van de economische crisis moesten de werken echter worden stilgelegd. De definitieve plannen werden eind 1931 ingediend, en na werken die in recordtempo werden uitgevoerd, kon het theater zijn deuren openen op 07.10.1932. De zaal, met haar immense toneel – de grootste theaterscène van die tijd in België – zijn brede balkon, zijn decoratie met lichtbruin en mokka als hoofdkleuren, (imitatie)hout, zetels met een bekleding met futuristische motieven en een lichtorgel, werd volledig ingericht door binnenhuisarchitect Huber Driesmans. De pers was een en al lof.
Na het verdwijnen van haar directeur, Ernest Kindermans, die kort na de opening overleed, zette deze zaal bestemd voor de Vlaamse operette haar activiteiten al in 1934 stop. Ze werd toen opeenvolgend gebruikt als variététheater, bioscoop en musichall. In 1938 werd voor de zaal, die L’Empire was gedoopt, een aanvraag tot verbouwing tot hondenrenbaan ingediend (n.o.v. architect Joseph Gilson). Deze nieuwe bestemming was echter een al even kort leven beschoren als de vorige, en al evenzeer als de variétéshows die er tijdens de Tweede Wereldoorlog opnieuw werden opgevoerd. De appartementen aan de square werden een tijdlang door een hotel gebruikt. Na de bouw in 1957-1958 van het Leopold II-viaduct, dat juist voor de vensters passeerde, raakte het gebouw in verval, in die mate dat de Stad in 1962 de renovatie van de gevelbepleistering en het raamwerk aan de square eiste. In 1968 werd de zaal verbouwd tot tapijtenwinkel (n.o.v. architect J. Van Cauwenbergh). Nadat het nadien bijna volledig leeg bleef staan, werd dit vervallen pand in 1992 gerenoveerd door architect Philippe De Hullu. Hij verwijderde de loges en de zitplaatsen onder het balkon, waarvan hij de helling wijzigde om het gezichtsveld te verbeteren, en zo kon hij er ook een foyer inwerken. Het gebouw werd opnieuw het Luna-Theater en opende zijn deuren in september 1993, voordat het in 2001 tot Kaaitheater werd omgedoopt. De verdiepingen van het gebouw huisvesten thans culturele instellingen.
Beschrijving
Het geheel ligt op een L-vormig terrein en bestaat uit twee gebouwen aan straatzijde die worden verbonden door een evenementenzaal, loodrecht op de square. Oorspronkelijk telde het geheel 42 appartementen. Het gebouw aan de kant van de square bevatte de ingang van het theater en een café, In het gebouw aan de kant van de kaai bevonden zich de uitgang van het theater, een dienstuitgang en een brasserie, evenals vergaderzalen en kantoren.
Op nr.18-20 Sainctelettesquare, symmetrische opstand van zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en acht bouwlagen, de laatste als attiek, onder plat dak. Op de recent met graniet beklede benedenverdieping, brede muuropeningen onder impostvenstersVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak. die per drie zijn gevat tussen uitspringende stroken beton die een luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak. vormen; venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. versierd met glasstenen. In het midden, toegang naar de appartementen onder een zware betonnen luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak.. Oorspronkelijk, links, café met glasdeurDeur waarvan het grootste deel uit glas bestaat. geflankeerd door venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.; rechts, inkom van het theater met muuropeningen met schuifhekken en centrale toegang. Opschriften “CAFE”en “THEATER” van recente datum. Op de verdiepingen, zijtraveeën in bruine baksteen met beklemtoonde horizontale voegen, rechtopstaande bakstenen op de traveevlakken. Op de eerste zes verdiepingen vormden de bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. centrale traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) een uitspringende compositie onder attiekterras: de inspringende middentravee, die van smalle dubbele venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. is voorzien, wordt geflankeerd door traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met een venster en een langwerpige muuropening, achter een balkon met een afgeronde hoek en een buisreling; op de zijtraveeën, venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. die ook de hoek vormen. Het hoofdgestel wordt thans versierd met de lichtreclame “KAAITHEATER”. Op de attiekverdieping, uitspringende middentravee met vier fijne venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. en een gewelfde bekroning, aangevuld met een dikke schijfEen wiel waarvan de velg een of meer kabels draagt om beweging over te brengen. De aan de lieras bevestigde tractieschijf (of grijpschijf) brengt de kracht van de motor over op de tractiekabels van de liftkooi en het tegengewicht. Het afleidwiel wordt gebruikt om de kabels in lijn met de liftschacht en/of het tegengewicht af te buigen. De keerschijven boven de schacht ondersteunen de tractiekabels wanneer de machinerie beneden is geplaatst. die een maan evoceert (vernieuwd). Schrijnwerk vervangen; raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. aan de zijkant oorspronkelijk met roedeverdeling.
Op nr.2 Akenkaai, symmetrische opstand met vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en vijf bouwlagen onder plat dak. Gekoppelde vensters op de centrale toegangstraveeTravee waarin de toegang is ondergebracht.. Zijtraveeën voorzien van brede venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., die op de tweede en vierde travee met vensterregisterDoorlopende horizontale aaneenschakeling van vensters.. Op de eerste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), twee deuren van ongelijke breedte, met daarnaast thans een etalage. Centrale toegang gevat in een nis. Op de laatste twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), brede toegangen (de vroegere nooduitgangen van het theater), thans met beglaasde deuren. Benedenverdieping bekleed met grote platen hardsteen. Verdiepingen in bruine baksteen met beklemtoonde horizontale voegen, rechtopstaande bakstenen boven de muuropeningen. Onderdorpels in hardsteen, doorlopend op de zijtraveeën, de centrale onderdorpel in de laatste bouwlaag gewelfd. Schrijnwerk vervangen.
Binnen het bouwblok, theaterzaal met tonvormig dak, achteraan geflankeerd door een hoger volume, blindZonder opening; blind venster, schijnopening. en onder plat dak, waarin zich de scène bevindt. In de volledig gerenoveerde zaal is het balkon met zijn borstwering versierd met halve cilinders, die aan de zijkanten een lantaarn vormen, bewaard gebleven.
Geschiedenis
Het complex werd gevestigd in het bouwblok gevat tussen de Akenkaai en de Willebroekkaai, waar zich tussen 1913 en in de loop van de Eerste Wereldoorlog voor korte tijd een lunapark bevond. Naast roetsjbanen, een toverrivier en een waterval, had dit lunapark ook een eigen zaal met 1000 zitplaatsen, waar onder meer de Ballets Russes met Nijinski kwamen optreden. De eerste plannen voor het geheel werden in 1929 opgemaakt voor rekening van een maatschappij die de naam Luna Park kreeg, verwijzend naar het verdwenen attractiepark; de afgravings- en funderingswerken werden nog aan het einde van dat jaar aangevat. Als gevolg van de economische crisis moesten de werken echter worden stilgelegd. De definitieve plannen werden eind 1931 ingediend, en na werken die in recordtempo werden uitgevoerd, kon het theater zijn deuren openen op 07.10.1932. De zaal, met haar immense toneel – de grootste theaterscène van die tijd in België – zijn brede balkon, zijn decoratie met lichtbruin en mokka als hoofdkleuren, (imitatie)hout, zetels met een bekleding met futuristische motieven en een lichtorgel, werd volledig ingericht door binnenhuisarchitect Huber Driesmans. De pers was een en al lof.
Na het verdwijnen van haar directeur, Ernest Kindermans, die kort na de opening overleed, zette deze zaal bestemd voor de Vlaamse operette haar activiteiten al in 1934 stop. Ze werd toen opeenvolgend gebruikt als variététheater, bioscoop en musichall. In 1938 werd voor de zaal, die L’Empire was gedoopt, een aanvraag tot verbouwing tot hondenrenbaan ingediend (n.o.v. architect Joseph Gilson). Deze nieuwe bestemming was echter een al even kort leven beschoren als de vorige, en al evenzeer als de variétéshows die er tijdens de Tweede Wereldoorlog opnieuw werden opgevoerd. De appartementen aan de square werden een tijdlang door een hotel gebruikt. Na de bouw in 1957-1958 van het Leopold II-viaduct, dat juist voor de vensters passeerde, raakte het gebouw in verval, in die mate dat de Stad in 1962 de renovatie van de gevelbepleistering en het raamwerk aan de square eiste. In 1968 werd de zaal verbouwd tot tapijtenwinkel (n.o.v. architect J. Van Cauwenbergh). Nadat het nadien bijna volledig leeg bleef staan, werd dit vervallen pand in 1992 gerenoveerd door architect Philippe De Hullu. Hij verwijderde de loges en de zitplaatsen onder het balkon, waarvan hij de helling wijzigde om het gezichtsveld te verbeteren, en zo kon hij er ook een foyer inwerken. Het gebouw werd opnieuw het Luna-Theater en opende zijn deuren in september 1993, voordat het in 2001 tot Kaaitheater werd omgedoopt. De verdiepingen van het gebouw huisvesten thans culturele instellingen.
Beschrijving
Het geheel ligt op een L-vormig terrein en bestaat uit twee gebouwen aan straatzijde die worden verbonden door een evenementenzaal, loodrecht op de square. Oorspronkelijk telde het geheel 42 appartementen. Het gebouw aan de kant van de square bevatte de ingang van het theater en een café, In het gebouw aan de kant van de kaai bevonden zich de uitgang van het theater, een dienstuitgang en een brasserie, evenals vergaderzalen en kantoren.
Op nr.18-20 Sainctelettesquare, symmetrische opstand van zeven traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en acht bouwlagen, de laatste als attiek, onder plat dak. Op de recent met graniet beklede benedenverdieping, brede muuropeningen onder impostvenstersVenster boven een deur en ervan gescheiden door een stenen dorpel, een entablement of een muurvlak. die per drie zijn gevat tussen uitspringende stroken beton die een luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak. vormen; venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. versierd met glasstenen. In het midden, toegang naar de appartementen onder een zware betonnen luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak.. Oorspronkelijk, links, café met glasdeurDeur waarvan het grootste deel uit glas bestaat. geflankeerd door venstersLicht- en/of luchtopening in een muur.; rechts, inkom van het theater met muuropeningen met schuifhekken en centrale toegang. Opschriften “CAFE”en “THEATER” van recente datum. Op de verdiepingen, zijtraveeën in bruine baksteen met beklemtoonde horizontale voegen, rechtopstaande bakstenen op de traveevlakken. Op de eerste zes verdiepingen vormden de bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. centrale traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) een uitspringende compositie onder attiekterras: de inspringende middentravee, die van smalle dubbele venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. is voorzien, wordt geflankeerd door traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met een venster en een langwerpige muuropening, achter een balkon met een afgeronde hoek en een buisreling; op de zijtraveeën, venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. die ook de hoek vormen. Het hoofdgestel wordt thans versierd met de lichtreclame “KAAITHEATER”. Op de attiekverdieping, uitspringende middentravee met vier fijne venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. en een gewelfde bekroning, aangevuld met een dikke schijfEen wiel waarvan de velg een of meer kabels draagt om beweging over te brengen. De aan de lieras bevestigde tractieschijf (of grijpschijf) brengt de kracht van de motor over op de tractiekabels van de liftkooi en het tegengewicht. Het afleidwiel wordt gebruikt om de kabels in lijn met de liftschacht en/of het tegengewicht af te buigen. De keerschijven boven de schacht ondersteunen de tractiekabels wanneer de machinerie beneden is geplaatst. die een maan evoceert (vernieuwd). Schrijnwerk vervangen; raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. aan de zijkant oorspronkelijk met roedeverdeling.
Op nr.2 Akenkaai, symmetrische opstand met vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en vijf bouwlagen onder plat dak. Gekoppelde vensters op de centrale toegangstraveeTravee waarin de toegang is ondergebracht.. Zijtraveeën voorzien van brede venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., die op de tweede en vierde travee met vensterregisterDoorlopende horizontale aaneenschakeling van vensters.. Op de eerste traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), twee deuren van ongelijke breedte, met daarnaast thans een etalage. Centrale toegang gevat in een nis. Op de laatste twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), brede toegangen (de vroegere nooduitgangen van het theater), thans met beglaasde deuren. Benedenverdieping bekleed met grote platen hardsteen. Verdiepingen in bruine baksteen met beklemtoonde horizontale voegen, rechtopstaande bakstenen boven de muuropeningen. Onderdorpels in hardsteen, doorlopend op de zijtraveeën, de centrale onderdorpel in de laatste bouwlaag gewelfd. Schrijnwerk vervangen.
Binnen het bouwblok, theaterzaal met tonvormig dak, achteraan geflankeerd door een hoger volume, blindZonder opening; blind venster, schijnopening. en onder plat dak, waarin zich de scène bevindt. In de volledig gerenoveerde zaal is het balkon met zijn borstwering versierd met halve cilinders, die aan de zijkanten een lantaarn vormen, bewaard gebleven.
Bronnen
Archieven
SAB/OW 32596 (1912-1916), 48471 (1930), 105784 (1931), 49226-49227 (1938), 74930 (1962), 82118 (1968), 91880 (1969), 105190 (1993).
Publicaties en studies
CIDEP asbl, De ringlanen van de Hallepoort tot het Rogierplein, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2005, pp. 39-41 (Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis, 40).
HEREMANS, S., Van Lunapark tot Kaaitheater (tentoonstellingscatalogus), Kaaitheater vzw, 2004.
Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Sainctelette (square)”, 1932, 1933.
VAN DER ELST, W., “Het Luna-park voor, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog”, Laca Tijdingen, jaargang 25, 2, april-juni 2014, pp. 4-13.
Websites
www.kaaitheater.be
Opmerkelijke bomen in de nabijheid
