Gevangenis van Sint-Gillis

Groot complex in neotudorstijl n.o.v. arch. Joseph Jonas Dumont en uitgevoerd door arch. François Derre tussen 1878 en 1884.

Vanaf 1873 werd een nieuwe gevangenis in Sint-Gillis overwogen, ter vervanging van de Karmelietengevangenis in het centrum van Brussel. Eerst werd het plateau van het Quartier des Écoles (nu Louis Moricharplein) voorgesteld, daarna een terrein dicht bij de Alsembergsesteenweg. De keuze voor de huidige locatie is uiteindelijk in 1875 gevallen.

Het complex werd op basis van Angelsaksische criminologische theorieën ontwikkeld door Édouard Ducpétiaux. De plannen van verschillende Belgische gevangenissen zijn hierop gebaseerd. Het gaat om een panoptisch systeem, waarbij de schikking van de ruimten een optimale bewaking van alle gevangenen vanaf een centraal punt mogelijk maakt.

Het complex wordt afgebakend door een rechthoekige omheiningsmuur met afgeschuinde hoek aan de zuidkant. Het is gelegen enerzijds aan de Ducpétiauxlaan met ingang tegenover het Delporteplein, en anderzijds aan de Verbindingslaan. Aan de overkant van deze laan ligt de gevangenis van Vorst, die via een ondergrondse passage verbonden is met die van Sint-Gillis.


Het plan van de gevangenis heeft een centrale kern, waaruit vijf rechthoekige vleugels vertrekken. Aan het uiteinde van die vleugels stonden oorspronkelijk ronde gebouwen met binnenplaatsen; hiervan blijft er nog één over.

In Ducpétiauxlaan opstand in Gobertange op hoge hardstenen sokkel, opgevat als kleine middeleeuwse burcht. Muren belijnd door kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels. en bogenfries die verwijst naar werpgaten op kraagstenen.

Ingangspartij met centrale portiek1. Open galerij of zuilengang waarvan het dak op zuilen of arcades rust; - 2. Classicistische ruimte vóór een toegangsdeur die terugspringt of niet gelijk is met de voorgevel; - 3. Samenstel van twee zuilen onder architraaf die overgang tussen twee ruimtes accentueert. onder gedrukte spitsboog met bewerkte poort, geflankeerd door twee polygonale gekanteelde torens, met schiet- en kijkgaten en bovenaan uitkijktorens. Aan beide kanten van ingangspartij twee paviljoenen van twee bouwlagen, in L-vorm met hoektoren; getraliede venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. onder gedrukte spitsboog en geprofileerde waterlijstVooruitspringende rand in het gevelvlak die regenwater buiten gevel laat afdruppelen.. Gevels aan straatkant: venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. gevat in monumentale omlijsting; bekroond door centrale trapgevelGevel met een driehoekige bekroning die trapsgewijs versmalt. op bogenfries en kleine hoektorentjes.


Portiek, oorspronkelijk ingericht als portierswoning, komt uit op rechthoekige binnenplaats met afgeschuinde hoeken; links woningen van directeur en hoofdcipier, rechts van adjunct-directeur. Twee bouwlagen. Gevels in baksteen met muuropeningen onder spitsboog in hardstenen omlijsting onder kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels.. Hoekblokken in witte steen. HoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. met getand kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels. en uitspringende gekanteelde bekroning.

Tegenover ingang avant-corps van gevangenisgebouwen met één enkele bouwlaag. Omvat refter voor cipiers en wachtzaal voor bezoekers.

Gang waarop verschillende lokalen uitkomen leidt naar hart van complex en wordt geritmeerd door spitsbogen op monolithische hardstenen zuilen. Twaalfhoekig centraal bewakingscentrum: hoge opstand met grote spitsboogvensters met maaswerk; de twaalf zijden bekroond door puntgevelsGevel waarvan de top driehoekig is.. Gebouw bekroond met inspringende bouwlaag met kapel, onder kegeldak en rijzige lichtkoepel.

Vanaf centrale kern vertrekken vijf vleugels waartussen keuken, slagerij, ziekenboeg en wasserij liggen, verbonden door gang. Elke vleugel heeft drie bouwlagen met 120 cellen aan weerszijden van een centrale gaanderij. Zijgevels getraliede venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., onder witstenen latei.

Gevel die vroeger op een overdekte binnenplaats uitkwam heeft op verdiepingen groot spitsboogvenster onder kordonUitspringende, horizontale geleding over de hele breedte van een gevel, om verdiepingen te markeren of als verlenging van de (lek)dorpels.. Gebouw op uiteinde van zuidoostelijke vleugel heeft bakstenen gevel met steunberen op sokkel. Twee bouwlaag in eerste twee gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. kruisvenstersVenster, door een moneel en een tussendorpel in vier vlakken verdeeld., onder ontlastingsboogBoog boven een venster- of deuropening die druk van het muurwerk op de stijlen afwentelt en zo het linteel ontlast., in tweede bouwlaag spitsboogvensters met glas-in-lood.

In 1993-1994 werd gevangenis uitgebreid met bijkomende vleugel en verschillende gebouwen; bestaande gebouwen werden grondig gerenoveerd.