Gemeentelijk zwembad van Elsene

Gemeentelijk zwembad van Elsene, architecten Alexandre Cooremans en Jules Rau, 1904.

Oudste overdekt openbaar zwembad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en één van de oudste van België. Hoort tot het zwembadtype dat tot de jaren 1950 in voege bleef (voorbouw afgescheiden van zwembadhal, kleedhokjesgalerij, douches/baden).

Geschiedenis
In 1899 vaardigde de gemeente Elsene een wedstrijd uit voor de bouw van een overdekt zwembad op een onregelmatig perceel van de gemeente, gelegen in de rue de la Pêche [Visserijstraat], een arbeiderswijk. Van de ingezonden offertes bleken slechts twee te weerhouden. De kostprijs bleef echter boven het voorziene budget. Uiteindelijk namen de architecten Alexandre Cooremans en Jules Rau de opdracht aan om binnen het budget een zwembad te bouwen. In tegenstelling tot de gangbare opluchtzwembaden kon dit zwembad het hele jaar open houden. Naast de bouw van het zwembad voorzag men ook meerdere individuele baden ten behoeve van (armlastige) omwonenden.
De bouw startte in april 1900, maar het zwembad zou door technische problemen pas op 8.05.1904 worden geopend.
Grootschalige moderniseringswerken bleven beperkt tot de jaren 1960 (inkomhal, badkamerruimtes) en de jaren 1998-2000 (nieuwe verwarming- en verluchtingsystemen, nieuwe dakbedekking, ...).


Beschrijving
Complex bestaande uit drie te onderscheiden onderdelen: aan straatzijde centrale ingang met links baden/douches (A) en rechts de voormalige directeurswoning (B) en achteraan grote hal (C) met zwembad en kleedhokjes.

Sobere eclectische straatgevel in witte baksteen met hardstenen elementen en op nivellerende hardstenen sokkel.
Centrale toegang met eiken vleugeldeur met bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., voorzien van harstenen kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met gemeentelijk wapen van Elsene (els), onder entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en attiekmuurtje met opschrift ‘BASSIN de NATATION' op marmeren plaat.

Links straatgevel van baden-/doucheruimte met twee registersVensterstrook in een topgevel., bovenaan met drie venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., onderaan één centraal vensterLicht- en/of luchtopening in een muur.. Oorspronkelijke attiekmuur gesloopt na 1962. Aanpalende omheiningmuur uit 1923-1925 met links smeedijzeren poort tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. naar achterliggende binnenkoer en kolenopslagplaats, en rechts thans dichtgemetselde toegang tot achtzijde openbare urinoir.


Rechts voormalige directeurswoning met twee bouwlagen en twee gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken.. VenstersLicht- en/of luchtopening in een muur. op benedenverdieping met entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en kussenblokken1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog., op verdieping getoogd met kussenblokken1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog. en archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog.. HoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. verlevendigd door zigzagmotief in contrasterende geglazuurde baksteen. KroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met fijne modillonsRechthoekig kraagstuk, ter versiering van een kroonlijst.. Centrale dakkapelUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap.. Oorspronkelijk schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... .
In verlengde van woning betonnen afsluitingsmuur (1923-1925) met inrijpoort naar binnenkoer met voormalige wasserij en ondertussen verdwenen bakstenen schoorsteen en achterliggende binnenkoer.

Achterliggend noordzuidelijk georiënteerde zwembadhal van ca.45,5 x 23 m. Bakstenen volume met basilicale opbouw, hoofdbeuk onder zinken zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. en zijbeuken (kleedhokjes) onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak.. Zenithaal verlicht via beglaasde nok en halvemaanvormige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in beide topgevelsHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt..


Interieur
In as van zwembadhal, inkomhal met treden en bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. naar onthaal en zwembadhal met vloer in gele keramische tegels en lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in lichtgroene keramiek (jaren 1960); links toegang tot voormalige badenruimte, uitgebreid en verbouwd in1933 en getransformeerd tot douches in jaren 1960; rechts toegang tot voormalige directeurswoning.

Zwembadhal ongeveer 1,5 m hoger dan straatniveau. Rechthoekige ruimte, negen traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) diep en langs badkuip geritmeerd door gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) met Korinthisch kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. onder Polonceauspant; in oorsprong met verhoogde nok (verlichting en verluchting), maar sinds jaren 1930 verwijderd en vervangen door beglaasde nok. In zijbeuken en achter zwembad twee lagen kleedhokjes (oorspronkelijk in hout, sinds 1925 in steen), op verdieping als galerij met fraaie smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. en toegankelijk via drie trappen (laatste, in noordelijke hoek, uit 1909). Alle muren bekleed met witte faïencetegels. Badkuip van 29,20 x 14, 40 m en 0,75 tot 3,25 m diep. Onder andere toegankelijk via twee kwartronde trappen in granito.

Beschermd op 20.09.2007.