Typologie(ën)
zwembad
woning
woning
Ontwerper(s)
Jules RAU – architect – 1904
Alexandre COOREMAN – architect – 1904
Juridisch statuut
Beschermd sinds 20 september 2007
Stijlen
Eclectisme
Inventaris(sen)
- Het monumentale erfgoed van België. Elsene (DMS-DML - 2005-2015)
Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)
- Artistiek Het ontwerp van een onroerend goed (gebouw) door een gerenommeerde kunstenaar (architect) kan maar zeer zelden als criterium worden beschouwd. Om het belang van de selectie van dit onroerend goed te beoordelen, en de plaats dat het inneemt in het oeuvre van een kunstenaar (architect), is dit een criterium dat moet worden afgewogen met de architectonische kwaliteit (compositie en interne structuur), de uitvoering (materialen, technische beheersing), de plaats in de architectuurgeschiedenis dewelke een getuigenis zijn van een fase of aspect van landschapsarchitectuur of de bouwkunst in het verleden. Zodoende gelden koppelingen naar volgende criteria: zeldzaamheid (typologie, stijl, materiaalgebruik, bronnen), representativiteit (idem) en integriteit (idem + kwaliteit van uitvoering).
- Esthetisch Het onroerend goed heeft een esthetische waarde als het de waarnemer zintuigelijk prikkelt op een positieve manier (‘ervaring van schoonheid). Historisch gezien werd deze waarde aangewend om waardevolle natuurlijke of semi-natuurlijke gebieden aan te duiden, maar het kan ook gelden voor grote gehelen van gebouwen in een stedelijk gebied, met of zonder natuurlijke elementen, of monumenten die het stadslandschap markeren. Automatisch dringt een afweging met andere waarden zich op, de artistieke in de eerste plaats, maar ook de landschappelijke (integratie van het werk in het stedelijk landschap, oriëntatiepunten in de stad) en stedenbouwkundige waarde (spontane of rationele stedelijke gehelen), en dienen koppelingen naar selectiecriteria worden gemaakt: representativiteit, ensemblewaarde en contextuele waarde. Criteria die met andere (met name artistieke) criteria moeten worden gecombineerd.
- Historisch Het onroerend goed heeft een historische waarde als het getuigt van een bijzondere periode in de geschiedenis van de streek of de gemeente, of als bijzonder belangrijke ouderdom en zeldzame ontwikkeling voor een periode (bv. tuinstad die representatief is voor een bouwwijze die werd toegepast in het kader van de grote bouwcampagnes na de Tweede Wereldoorlog; dorpskernen die de eerste gegroepeerde bouwwerken van de gemeenten van de tweede ring illustreren; Hallepoort als overblijfsel van de tweede omwalling; enz.), of als getuigenis van een bepaalde stedelijke (en/of landschappelijke) ontwikkeling van de stad (bv. gebouwen aan de centrale boulevards of in de Leopoldswijk), of wanneer het een band vertoont met een belangrijke historische figuur - met inbegrip van persoonlijke huizen van architecten en kunstenaarsateliers (b.v. het geboortehuis van Constantin Meunier, het huis van Magritte), of in verband kan worden gebracht met een belangrijke historische gebeurtenis (b.v. huizen van de wederopbouw na het bombardement van 1695, Congreskolom), of een typologische representativiteit vertoont die kenmerkend is voor een commerciële of culturele beroepsactiviteit (bv. kerken, bioscopen, industriële architectuur, apotheken).
- Stedenbouwkundig Sommige bouwkundige goederen spelen, meer dan andere bouwkundige goederen, een prominente rol in de planmatige inrichting van de bebouwde ruimte in het verleden. Meestal determineren zijn andere stedenbouwkundige (plan)vormen zodat er zich een wisselwerking voortdoet tussen bebouwde en niet-bebouwde (of open) ruimte. Die inrichting omvat ook de samenhang tussen verschillende schaalniveaus. Een onroerend goed heeft stedenbouwkundige waarde wanneer het hierin een rol speelt, bijvoorbeeld hoekgebouwen, coherente pleinen of (straatwanden), deskundig ingeplante torens (hoogbouw) en hun relatie tot hun onmiddellijke kwaliteitsvolle omgeving die coherent kan zijn, maar ook contrastrijk, maar ook relicten van stedenbouwkundige concepten en hoe deze architecturaal (en typologisch) zijn of werden ingevuld, zoals bijvoorbeeld de nog bewaarde eclectische stadspaleizen en/of herenhuizen in de Leopoldswijk.
Onderzoek en redactie
2011-2013
id
Urban : 21363
Beschrijving
Gemeentelijk zwembad van Elsene, architecten Alexandre Cooremans en Jules Rau, 1904.
Oudste overdekt openbaar zwembad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en één van de oudste van België. Hoort tot het zwembadtype dat tot de jaren 1950 in voege bleef (voorbouw afgescheiden van zwembadhal, kleedhokjesgalerij, douches/baden).
Geschiedenis
In 1899 vaardigde de gemeente Elsene een wedstrijd uit voor de bouw van een overdekt zwembad op een onregelmatig perceel van de gemeente, gelegen in de rue de la Pêche [Visserijstraat], een arbeiderswijk. Van de ingezonden offertes bleken slechts twee te weerhouden. De kostprijs bleef echter boven het voorziene budget. Uiteindelijk namen de architecten Alexandre Cooremans en Jules Rau de opdracht aan om binnen het budget een zwembad te bouwen. In tegenstelling tot de gangbare opluchtzwembaden kon dit zwembad het hele jaar open houden. Naast de bouw van het zwembad voorzag men ook meerdere individuele baden ten behoeve van (armlastige) omwonenden.
De bouw startte in april 1900, maar het zwembad zou door technische problemen pas op 8.05.1904 worden geopend.
Grootschalige moderniseringswerken bleven beperkt tot de jaren 1960 (inkomhal, badkamerruimtes) en de jaren 1998-2000 (nieuwe verwarming- en verluchtingsystemen, nieuwe dakbedekking, ...).
![Zwembad van Elsene, grondplan van het zwembadcomplex, GAE/OW 8 farde 1 [i]Bassin de Natation[/i].](/medias/500/buildings/10502360_0008_Z04.jpg)
Beschrijving
Complex bestaande uit drie te onderscheiden onderdelen: aan straatzijde centrale ingang met links baden/douches (A) en rechts de voormalige directeurswoning (B) en achteraan grote hal (C) met zwembad en kleedhokjes.
Sobere eclectische straatgevel in witte baksteen met hardstenen elementen en op nivellerende hardstenen sokkel.
Centrale toegang met eiken vleugeldeur met bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., voorzien van harstenen kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met gemeentelijk wapen van Elsene (els), onder entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en attiekmuurtje met opschrift ‘BASSIN de NATATION' op marmeren plaat.
Links straatgevel van baden-/doucheruimte met twee registersVensterstrook in een topgevel., bovenaan met drie venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., onderaan één centraal vensterLicht- en/of luchtopening in een muur.. Oorspronkelijke attiekmuur gesloopt na 1962. Aanpalende omheiningmuur uit 1923-1925 met links smeedijzeren poort tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. naar achterliggende binnenkoer en kolenopslagplaats, en rechts thans dichtgemetselde toegang tot achtzijde openbare urinoir.
Rechts voormalige directeurswoning met twee bouwlagen en twee gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken.. VenstersLicht- en/of luchtopening in een muur. op benedenverdieping met entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en kussenblokken1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog., op verdieping getoogd met kussenblokken1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog. en archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog.. HoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. verlevendigd door zigzagmotief in contrasterende geglazuurde baksteen. KroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met fijne modillonsRechthoekig kraagstuk, ter versiering van een kroonlijst.. Centrale dakkapelUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap.. Oorspronkelijk schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... .
In verlengde van woning betonnen afsluitingsmuur (1923-1925) met inrijpoort naar binnenkoer met voormalige wasserij en ondertussen verdwenen bakstenen schoorsteen en achterliggende binnenkoer.
Achterliggend noordzuidelijk georiënteerde zwembadhal van ca.45,5 x 23 m. Bakstenen volume met basilicale opbouw, hoofdbeuk onder zinken zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. en zijbeuken (kleedhokjes) onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak.. Zenithaal verlicht via beglaasde nok en halvemaanvormige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in beide topgevelsHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt..
Interieur
In as van zwembadhal, inkomhal met treden en bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. naar onthaal en zwembadhal met vloer in gele keramische tegels en lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in lichtgroene keramiek (jaren 1960); links toegang tot voormalige badenruimte, uitgebreid en verbouwd in1933 en getransformeerd tot douches in jaren 1960; rechts toegang tot voormalige directeurswoning.
Zwembadhal ongeveer 1,5 m hoger dan straatniveau. Rechthoekige ruimte, negen traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) diep en langs badkuip geritmeerd door gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) met Korinthisch kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. onder Polonceauspant; in oorsprong met verhoogde nok (verlichting en verluchting), maar sinds jaren 1930 verwijderd en vervangen door beglaasde nok. In zijbeuken en achter zwembad twee lagen kleedhokjes (oorspronkelijk in hout, sinds 1925 in steen), op verdieping als galerij met fraaie smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. en toegankelijk via drie trappen (laatste, in noordelijke hoek, uit 1909). Alle muren bekleed met witte faïencetegels. Badkuip van 29,20 x 14, 40 m en 0,75 tot 3,25 m diep. Onder andere toegankelijk via twee kwartronde trappen in granito.
Beschermd op 20.09.2007.
Oudste overdekt openbaar zwembad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en één van de oudste van België. Hoort tot het zwembadtype dat tot de jaren 1950 in voege bleef (voorbouw afgescheiden van zwembadhal, kleedhokjesgalerij, douches/baden).
Geschiedenis
In 1899 vaardigde de gemeente Elsene een wedstrijd uit voor de bouw van een overdekt zwembad op een onregelmatig perceel van de gemeente, gelegen in de rue de la Pêche [Visserijstraat], een arbeiderswijk. Van de ingezonden offertes bleken slechts twee te weerhouden. De kostprijs bleef echter boven het voorziene budget. Uiteindelijk namen de architecten Alexandre Cooremans en Jules Rau de opdracht aan om binnen het budget een zwembad te bouwen. In tegenstelling tot de gangbare opluchtzwembaden kon dit zwembad het hele jaar open houden. Naast de bouw van het zwembad voorzag men ook meerdere individuele baden ten behoeve van (armlastige) omwonenden.
De bouw startte in april 1900, maar het zwembad zou door technische problemen pas op 8.05.1904 worden geopend.
Grootschalige moderniseringswerken bleven beperkt tot de jaren 1960 (inkomhal, badkamerruimtes) en de jaren 1998-2000 (nieuwe verwarming- en verluchtingsystemen, nieuwe dakbedekking, ...).
![Zwembad van Elsene, grondplan van het zwembadcomplex, GAE/OW 8 farde 1 [i]Bassin de Natation[/i].](/medias/buildings/10502360_0008_Z04.jpg)
Beschrijving
Complex bestaande uit drie te onderscheiden onderdelen: aan straatzijde centrale ingang met links baden/douches (A) en rechts de voormalige directeurswoning (B) en achteraan grote hal (C) met zwembad en kleedhokjes.
Sobere eclectische straatgevel in witte baksteen met hardstenen elementen en op nivellerende hardstenen sokkel.
Centrale toegang met eiken vleugeldeur met bovenlichtBovenste gedeelte van een raam- of deurkozijn, gescheiden door een dwarsregel; soms voorzien van glas-in-lood en/of roeden. tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., voorzien van harstenen kapitelenKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. met gemeentelijk wapen van Elsene (els), onder entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en attiekmuurtje met opschrift ‘BASSIN de NATATION' op marmeren plaat.
Links straatgevel van baden-/doucheruimte met twee registersVensterstrook in een topgevel., bovenaan met drie venstersLicht- en/of luchtopening in een muur., onderaan één centraal vensterLicht- en/of luchtopening in een muur.. Oorspronkelijke attiekmuur gesloopt na 1962. Aanpalende omheiningmuur uit 1923-1925 met links smeedijzeren poort tussen pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. naar achterliggende binnenkoer en kolenopslagplaats, en rechts thans dichtgemetselde toegang tot achtzijde openbare urinoir.
Rechts voormalige directeurswoning met twee bouwlagen en twee gelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken.. VenstersLicht- en/of luchtopening in een muur. op benedenverdieping met entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. en kussenblokken1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog., op verdieping getoogd met kussenblokken1. Dekplaat dat ligt tussen de drager (kapiteel) en het gedragene (balk of boog); 2. Kwartronde kraagsteen van een venster- of deurboog. en archivoltGeprofileerde of versierde omlijsting van een boog.. HoofdgestelHoog horizontaal lijstwerk ter bekroning van een gevel. verlevendigd door zigzagmotief in contrasterende geglazuurde baksteen. KroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met fijne modillonsRechthoekig kraagstuk, ter versiering van een kroonlijst.. Centrale dakkapelUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap.. Oorspronkelijk schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ... .
In verlengde van woning betonnen afsluitingsmuur (1923-1925) met inrijpoort naar binnenkoer met voormalige wasserij en ondertussen verdwenen bakstenen schoorsteen en achterliggende binnenkoer.
Achterliggend noordzuidelijk georiënteerde zwembadhal van ca.45,5 x 23 m. Bakstenen volume met basilicale opbouw, hoofdbeuk onder zinken zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. en zijbeuken (kleedhokjes) onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak.. Zenithaal verlicht via beglaasde nok en halvemaanvormige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. in beide topgevelsHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt..
Interieur
In as van zwembadhal, inkomhal met treden en bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. naar onthaal en zwembadhal met vloer in gele keramische tegels en lambriseringWandbetimmering, meestal bestaande uit paneelwerk, aangebracht tegen een binnenmuur (vaak het onderste gedeelte ervan); later ook in marmer, stucwerk, … in lichtgroene keramiek (jaren 1960); links toegang tot voormalige badenruimte, uitgebreid en verbouwd in1933 en getransformeerd tot douches in jaren 1960; rechts toegang tot voormalige directeurswoning.
Zwembadhal ongeveer 1,5 m hoger dan straatniveau. Rechthoekige ruimte, negen traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) diep en langs badkuip geritmeerd door gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. pijlers1. Muurstut zonder entasis (kromming), mogelijk met basis en kapiteel; - 2. Massief gemetseld of betonnen steunelement met gewoonlijk rechthoekige doorsnede (vb. bruggepijler,…) met Korinthisch kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. onder Polonceauspant; in oorsprong met verhoogde nok (verlichting en verluchting), maar sinds jaren 1930 verwijderd en vervangen door beglaasde nok. In zijbeuken en achter zwembad twee lagen kleedhokjes (oorspronkelijk in hout, sinds 1925 in steen), op verdieping als galerij met fraaie smeedijzeren borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. en toegankelijk via drie trappen (laatste, in noordelijke hoek, uit 1909). Alle muren bekleed met witte faïencetegels. Badkuip van 29,20 x 14, 40 m en 0,75 tot 3,25 m diep. Onder andere toegankelijk via twee kwartronde trappen in granito.
Beschermd op 20.09.2007.
Bronnen
Archieven
GAE/DS 237-8-10.
GAE/OW 8 farde 1 Bassin de Natation.
Publicaties en studies
Gemeentelijk zwembad van Elsene, Piscine communale d'Ixelles, Administration communale d'Ixelles, Bruxelles, Gemeentebestuur Elsene, Brussel, 2002.
MEYFROOT, G., Een architectuurhistorische en typologische studie van de openbare en publiek toegankelijke zwembaden en badinrichtingen van het huidig Brussels Gewest van circa 1850 tot 1960 (onuitgeg. verh.), VUB, Brussel, 1996.
Het Zwembad van Elsene 1904-2004 is 100 jaar oud, Gemeentebestuur Elsene, Elsene, 2004.
Tijdschriften
VAN CAUTER, M. A., «Souvenirs d'un Ixellois de 77 ans: le bassin de natation communal», Mémoire d'Ixelles, 2, 1981.
Opmerkelijke bomen in de nabijheid
