close the map
Brussel Vijfhoek

Congresstraat

Onderzoek en redactie

1989-1994

 

Bekijk de weerhouden gebouwenVan Koningsstraat naar Noordstraat. Deel uitmakend van het urbanisatieplan “Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk”, begrensd door Zavelput en Barricadenplein (noord), Bischoffsheimlaan en Regentlaan (oost), Leuvenseweg (zuid) en Koningsstraat (west).

Voorheen een verpauperde en onhygiënische arbeiderswijk met nauwe straten en talrijke gangen, noord-zuid gedwarst door de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwstraat. In het kader van de algemene stadsverfraaiing werden vanaf midden 19e eeuw reeds diverse saneringsprojecten ingediend onder meer door architecten H. Hendrickx en Antoine Trappeniers (1860); door Jean-Pierre Cluysenaar (1860), Victor Besme (1862), en J. Hoste (1868) met centrale inplanting van een Paleis voor Schone Kunsten; door Antoine Mennessier (1872). In nieuw en goedgekeurd ontwerp van 1874 door A. Mennessier grosso modo volledige uitschakeling van het bestaande stratenpatroon en aanleg naar Haussmanniaans model. Straalvormige stratenaanleg met als hoofdas de Congresstraat loodrecht op het Congresplein, halverwege verruimd tot een rechthoekige plein, het Vrijheidsplein, dat overhoeks gekruist wordt door twee diagonaalassen Verenigingsstraat/Drukpersstraat en Eredienststraat/Onderrichtsstraat; laatst genoemden worden onderling verbonden door secundaire straten, ten noorden aansluitend op het Barricadenplein.

Saneringswerken gestart in 1875: onteigeningen, woningensloop, nivellering van de gronden gevolgd door nieuw stratentracé, percelenverkoop en nieuwbouw gefinancierd door en onder toezicht van de in 1874 opgerichte vennootschap Société anonyme du quartier Notre-Dame-aux-Neiges, dochtermaatschappij van de Compagnie Immobilière de Belgique (gesticht in 1863). Bouwgrond aanvankelijk opgekocht door particulieren of renteniers, vanaf 1878 voornamelijk door aannemers en architecten. Ingevolge geleidelijke vermindering van verkoop vanaf 1879, nieuwe woningbouw door vennootschap zelf. Na liquidatie echter in 1886, resterende bouwgrond en door voornoemde maatschappij opgetrokken woningen door de Stad Brussel overgenomen.

Bij de transformatie van dit kwartier tot een residentiële en burgerlijke wijk werden ook nieuwe bouwprogramma’s ingeschakeld met economische, sociale en culturele functies zoals winkelgalerij, openbare badinrichting, theater en circus. Verder sporadische concentratie van detailhandel, voornamelijk in de IJzerenkruisstraat. Benamingen van de straten voornamelijk refererend naar de Belgische omwenteling en grondwet (1830-1831). Bebouwing hoofdzakelijk daterend van ca. 1876-1890 en respresentatief voor de toenmalige gangbare neostijlen. Burgerhuizen doorgaans met drie traveeën en drie bouwlagen, vaak met souterrain en entresol, soms paarsgewijze samengevoegd tot één geheel en met zelfde gevelopstand in onderscheiden straten, waarvoor in casu gemeenschappelijke bouwaanvraag en een “modelplan”. Naast de courante bepleisterde lijstgevels met neoclassicistische inslag, gemarkeerd door imitatiebanden, kordons, hoofdgestellen, balkons, pilasterritmering en veelal uitgewerkt stucdecor, doorbreken een aantal gevels in eclectische en historiserende stijl, gekarakteriseerd door kleurrijk materiaalgebruik, het vrij uniforme uitzicht van de straatwanden.

De nog gaaf behouden oorspronkelijke rijbebouwing van de Congresstraat illustreert duidelijk bovengeschetste architectuur uit het vierde kwart van de 19e eeuw. Hiernaast ook een aantal minder karaktervolle gevels door de vrij sobere doorsnee-geveluitwerking of later doorgevoerde wijzigingen cf. nr. 15 (1886), 38 (1887), 42 (1886), 47 (1886), 51-55 (1886; nr. 51 met vierde bouwlaag en erker van 1912). De markante eclectische gevels van de hoekbebouwing respectievelijk met de Koningsstraat (nr. 1, 2-4) en het Vrijheidsplein (zie Vrijheidsplein nr. 1-5, 9-13) en het imposante neo-Vlaamse-renaissancehotel (nr. 33-33A) zijn blikvangers in het straatbeeld.




Bronnen

Archieven
SAB/OW 9728 (1886), 9744 (1887), 9710 (1886), 9727 (1886), 9717 en 9737 (1886, 1912); PP 961, 962, 963, 964.
St.-Lukasarchief v.z.w., Brussel. Beschermingsverslag Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk, 2.9.1981.

Publicaties en studies
Brussel, breken, bouwen, Brussel, 1979, pp. 64-66, 104.
Poelaert en zijn tijd, Brussel, 1980, pp. 57-60. 
Straten en Stenen, Brussel, 1982, pp. 61, 267.

Tijdschriften
GOFFAUX R., Le quartier Notre-Dame-aux-Neiges à Bruxelles (Brabant, 1980, Spécial 150, pp. 129-133).