Statut juridique
Onderzoek en redactie
1989-1994
Bekijk de weerhouden gebouwenRechthoekige plein ten westen en halverwege van de Koningsstraat, in de as van de Congresstraat.
Eertijds een braakliggend terrein toebehorend aan het Bestuur der Godshuizen, onderaan de vanaf 1822 aangelegde Koningsstraat, met een niveauverschil van een tiental meter, zogenaamd Bas-fonds. Het behoud van het panorama op de benedenstad vanaf de prestigieuze Koningsstraat werd vrij onmiddellijk overwogen, en in alle latere projecten vooropgesteld. Een project van 1825 betrof de aanleg van een parallelle straat. In 1828 werd een eerste wedstrijd ingericht voor de aanleg van een door gebouwen omringd plein, door twee trappen verbonden met de Koningsstraat, waarbij geen der zes inzendingen werd weerhouden. Een project door stadsarchitect A. Payen van 1834, waarvoor reeds opdracht was gegeven in 1830, voorzag voor het eerst in een plein op gelijke hoogte met de Koningsstraat, geflankeerd door gebouwen en afgesloten door een balustrade; een project van ingenieur H. Engels van 1838 lanceerde de idee van een overdekte markt in de Bas-fonds. Beide elementen werden door architect Jean-Pierre Cluysenaar gecombineerd in een eerste project van 1840, met bovendien ruimte voor een monument. In 1846 werd een tweede wedstrijd uitgeschreven, met een overeenstemmend programma, waarbij uit 71 inzendingen het project van architect H.D.L. Van Overstraeten werd bekroond doch nadien onuitvoerbaar bevonden. Uiteindelijk werd een tweede project van Cluysenaar van 1846, in herwerkte versie van 1847, door de Stad aangenomen. De bouw aangevat in 1848, werd in 1857 ingehuldigd, en omvatte de ophoging en aanleg van het Congresplein, aanvankelijk zogenaamd Panoramaplein, het doortrekken van de de Ligne-straat, via de Vandermeulenstraat tot de verbrede Vesaliusstraat, een U-vormig marktcomplex in neo-Italiaanse-renaissancestijl onderaan het plein, in combinatie met een monumentale bordestrap. Aan weerszij van het Congresplein voorzag Cluysenaar reeds symmetrische herenhuizen in dezelfde stijl, waarvoor uiteenlopende ontwerpen geïnspireerd op Italiaanse palazzi, en centraal een standbeeld.
De huidige herenhuizen werden in 1850- 1852, de Congreskolom in 1850-1859 opgericht naar ontwerp van architect J. Poelaert, laureaat van de desbetreffende wedstrijd van 1849.
Het marktcomplex en de trap werden vanaf 1955 gesloopt voor de bouw van het Rijksadministratief Centrum (1958-1984, architecten J. Gilson, M. Lambrichs, G. Ricquier en H. Van Kuyck), genivelleerd tot de huidige esplanade (zie Pachecolaan).
Centraal, lager gelegen plantsoen gedomineerd door de Congreskolom, omringd door een halfcirkelvormige balustrade. Markante lantaarns, onder meer vier tweearmige met putti en Sint-Michielsbeeld, door Cluysenaar en beeldhouwer J.J. Jacquet.
Bronnen
Archieven
SAB/ AA, 1849 tot 1857; PP, 192-234.
Publicaties en studies
MARTINY V.G., Histoire de l’aménagement du quartier «Pacheco» (Crédit Communal de Belgique, 1971, 95, pp. 44-47).
Poelaert en zijn tijd, Brussel, 1980, pp. 157-158, 172- 174.