Onderzoek en redactie
1989-1994
Bekijk de weerhouden gebouwenVan Kolenmarkt naar Sint-Jansplein.
Aloude straat gelegen binnen de eerste stadsomwalling (11e-13e eeuw). In oorsprong reeds vrij breed, geknikt beloop tussen de Kolenmarkt en de Stoofstraat, eertijds Volrestrate of Volle Straete genaamd, wijzend op de vroegere aanwezigheid van het Voldersambacht in deze wijk gelegen nabij de Zenne. Huidige benaming vermoedelijk sinds de 17e eeuw, naar de voormalige Berg van Barmhartigheid. Opgericht in 1618, in het vroegere herenhuis van de heren van Beersel aan de zuidzijde van de straat, dat onder leiding van architect W. Cobergher werd verbouwd en uitgebreid; opgeheven door de Fransen in 1795 en heropend door het Bestuur der Godshuizen in 1810. Gesloopt bij het doortrekken van de Zuidstraat in 1861-1862, na de bouw van een nieuw complex (Zie Sint- Gisleinsstraat nr. 19-23). Diverse marktfuncties vanaf de 16e tot de 18e eeuw, onder meer als zuivelmarkt, huidenmarkt, pongelmarkt en wolmarkt. Aan het begin van de straat bevond zich van oudsher een fontein met een Onze-Lieve-Vrouwebeeld, die herhaalde malen werd vernieuwd.
Sinds 1861-1862 onderbroken door de Zuidstraat, werd het tracé in 1908, in eerste fase samen met de Verversstraat nog aanzienlijk verbreed - het gedeelte tussen de Kolenmarkt en de Zuidstraat aan de zuidzijde en het gedeelte tussen de Zuidstraat en de Stoofstraat aan de noordzijde en, in tweede fase, in een wijde boog doorgetrokken tot het Sint-Jansplein. Hierbij werd het bouwblok gevormd door de Eikstraat, de Stoofstraat en de Violetstraat, deels samengesteld uit een aantal omvangrijke eigendommen, doormidden gesneden, en de westwand van het Sint-Jansplein opengebroken; de vroegere Violetgang werd op het nieuwe tracé aangesloten en ging deel uitmaken van de Hoedenmakersstraat. De nieuwe doorbraak die hogerop aansloot op de Gasthuisstraat en de Lebeaustraat, kaderde in de aanleg van een netwerk van verkeersaders als rechtstreekse verbinding tussen de beneden- en de bovenstad. Aldus ontstond een bres tussen de omgeving van respectievelijk de Grote Markt en het Oud Korenhuis, met belangrijke gevolgen voor de latere ontwikkeling van laatst genoemde (zie Oud Korenhuis).
Resten van de vroegere bebouwing van de straat, in de bij de heraanleg gevrijwaarde gedeelten, geconcentreerd rond de Zuidstraat : op een sterk verbouwd 18e eeuws herenhuis na vnl. burgerwoningen uit de 19e en begin 20e eeuw. Het straatbeeld wordt gedomineerd door een geheel van ruime appartementsgebouwen en handelspanden, opgetrokken in de periode 1908-1914, overwegend in eclectische en Beaux-Artsstijl, een tweetal in art nouveau, met het accent op de veelal markante hoekcomplexen. Rijk geornamenteerde architectuur, met een gemiddelde bouwhoogte van vijf à zes bouwlagen onder mansarde, met overvloedig gebruik van natuursteen of simili. Appartementsgebouwen van bij oorsprong vrijwel alle uitgerust met een lift. Modernistische appartementsgebouwen met art deco-inslag uit de jaren 1930, zoals op nr. 20-22 (1937-1938, architecten A. Renouprez en R Schmitz) en 28, op de hoek met de Stoofstraat (1936, architect A. Lepropre), aangevuld met complexen uit de late jaren 1940, tussen de Zuidstraat en de Stoofstraat, op het bouwblok van de voormalige Amigo dat in 1934-1935 volledig werd gesloopt (zie Vruntstraat). Nieuwbouw voor rekening van de Nationale Confederatie van het Bouwbedrijf op een aangepaste rooilijn op nr. 42; braakliggende hoek met het Oud Korenhuis aan het einde van de straat.
Bronnen
Archieven
SAB/OW21805, 6234-6239 en 31437-31441 (1908), 53538 (1937-1938), 53537 (1936); AA, 1907, rep. 6838, 1908, rep. 7029.
Websites
BALat KIK-IRPA