Sint-Jan en Niklaaskerk

Westelijk gerichte katholieke kerk, ontworpen in 1847 in neoclassicistisch stijl door architect J. P. J. Peeters (gedenkplaat in het koor).

Geschiedenis

De eerste steen van het gebouw werd in 1847 gelegd op een terrein dat ter beschikking werd gesteld door de industrieel en filantroop Jean-Nicolas Nevraumont, die daarnaast ook een groot deel van de wijk ontwikkelde. De werken werden in 1848 onderbroken als gevolg van de revoluties die in Europa plaatsvonden. Op 15.06.1849 overleed Nevraumont. Hij legateerde een deel van zijn fortuin om de kerk te voltooien. Ze werd erkend bij K.B. van 15.11.1849 en, hoewel ze toen nog niet voltooid was, werd ze al op 29.01.1850 voor de eredienst opengesteld. De bekroning van de toren werd nooit gebouwd, ondanks de ontwerpen van de architecten D. Peeters, E. Carpentier en G. Hansotte in 1870-1871. In de jaren 1990 werd de kerk gerestaureerd onder leiding van de architecten H. Boghemans en M. Henrard. In de Aarschotstraat, naast de kerk, bevindt zich de voormalige pastorie (zie nr. 54-56).

Buitenzijde

Aan de Brabantstraat, hoofdgevel opgetrokken in platen witachtige kalkzandsteen, versierd met hardstenen elementen. Symmetrische indeling met drie ongelijke traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), de breedste in het midden, en twee bouwlagen; de centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) wordt door een toren bekroond. Rondbogige nissen en muuropeningen. Centrale traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden., met rechthoekige paneeldeur, tussen twee brede pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. met bossageIn oorsprong een gevelbehandeling waarbij ruwgehakte, rechthoekige blokken natuursteen uit de loodlijn steken en de gevel op die manier een fors, rustiek (rustica) karakter verleent; later op gevel vormelijk geïmiteerd door middel van uitspringend al dan niet bepleisterde bakstenen blokken of banden (doorlopende schijnvoegen).; tweede bouwlaag onder entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles. met frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening., rustend op twee gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. gecanneleerde zuilen met Ionisch kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen., aan weerszijden van een nis; monogram “IHS” tegen een achtergrond met stralenmotief op het timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd.. Op de zijtraveeën, nissen met orenUitstekend deel van sommige bouwelementen of -constructies, meestal louter decoratief. op de benedenverdieping, op consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. en druiper op de verdieping. Getande kroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement).. Zijtraveeën bekroond door een attiekmuurtje. Toren hoogstwaarschijnlijk onafgewerkt, vergeleken met een plan van 1849. Hij is rechthoekig en heeft twee registersVensterstrook in een topgevel., het eerste blindZonder opening; blind venster, schijnopening., het tweede gescandeerd door halfzuilenZuil die met het muurwerk verbonden is, maar slechts over de halve dikte uitspringt., gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. op de hoofdgevel, los op de andere zijden; de zuilen hebben een gedeeltelijk gecanneleerde schachtDe ruimte waarin de liftkooi en/of het tegengewicht bewegen, begrensd door de wanden, het plafond en de bodem van de put. De schacht kan gesloten of gedeeltelijk open zijn.  en een Korintisch kapiteelKopstuk van een zuil, pijler of pilaster; algemeen om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen. en omkaderen een muuropening versierd met een galmbord en een klok (gerestaureerd in 2004). KroonlijstStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). met tandlijst op klossenKraagstuk van een kroonlijst met verfijnd uitgesneden en/of gefreesd hangend element of drop. onder een attiekbalustrade met postamenten1. Rechthoekig voetstuk van een standbeeld; - 2. Balkvormige stenen bekroning; - 3. Stenen zijstukken van een balkonborstwering., voorheen versierd met vazen op de hoeken.

Aan de Aarschotstraat, bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. achtergevel gevormd door een centrale puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is. met brede pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en een frontonDriehoekige of segmentvormige bekroning van een gevel of muuropening. met doorbroken basis, geflankeerd door de gevels van de zijbeuken, links met een deur, rechts met een vensterLicht- en/of luchtopening in een muur., allebei onder een mijterboogvormige spiegel. Rondboogvormige muuropeningen. Gedeeltelijk gecanneleerde pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., elk met een vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. en een zeshoekige oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster.. Op de benedenverdieping, blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. serlianaDrielicht met centraal hoger venster onder rondboog en laterale vensters onder architraaf. met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. en een vensterLicht- en/of luchtopening in een muur.. Op het timpaanMonumentaal driehoekig of segmentvormig boogveld, meestal besloten in een fronton; vaak rijkelijk versierd., blindZonder opening; blind venster, schijnopening. vensterrozet met motief van een Grieks kruis, onder een rondboogBoog waarvan de kromming een halve cirkel beschrijft..


Interieur

Plattegrond in Latijns kruis, met een schip van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) geflankeerd door zijbeuken en ervan gescheiden door rondboogarcades met gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. zuilen onder een zwaar entablementHoofdgestel of onderdeel ervan (vb. kroonlijst) als bekroning van muuropening; entablement vaak op consoles.. Koor met halfronde abside die de vorm van de toegangsvestibule met tamboerTrommel; ringvormige of polygonale onderbouw waarop een koepel rust. volgt, onder de orgeltribune. Rond het koor bevinden zich bijgebouwen gebruikt als sacristie, kleedkamer en weekkapel.

Elke traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) van het schip wordt bekroond door een koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. met een blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. centrale oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster., op pendentieven versierd met reliëfs die engelen en loofwerkVersiering van beeld- en houtsnijwerk in de vorm van bladeren. voorstellen. De koepelsBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. worden gescheiden door gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. gordelbogen. Zijbeuken en dwarsschip onder een dwars tongewelf, met rondboogvensters gevuld met drielobbig maaswerk. Maaswerk, raamwerkVast of bewegend houten of metalen omlijsting van een ruit binnen een kozijn. en glas-in-loodramen in 1932 vervangen door een compositie in gewapend beton.


Koor achter enkele treden, met abside onder een halve koepelBolvormig gewelf op cirkelvormige, elliptische, vierkante of veelhoekige basis. met cassettes en een zenitale halve oculusKlein rond, ovaal of polygonaal venster.. Zijkapellen met rechthoekige plattegrond. Rondboognissen versieren het koor en de zijkapellen.

Orgeltribune met gewelfde balustradeHekwerk van spijlen of balusters. op dubbele kraagsteen. Orgel van Pierre Schyven (1885).

Monumentaal en indrukwekkend decor met antieke invloed waarin de Korintische orde (entablement, zuilen en pilasters), gecanneleerde en geringdeVoorzien van een fijne, horizontale band. schachtenDe ruimte waarin de liftkooi en/of het tegengewicht bewegen, begrensd door de wanden, het plafond en de bodem van de put. De schacht kan gesloten of gedeeltelijk open zijn.  en florale motieven centraal staan. Uitgesproken polychromie dankzij het imitatiemarmer en de verguldsels van de zuilen en pilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel., het imitatiehout en het gepatineerde schilderwerk van de deuren en sommige meubelstukken, en de natuurlijke materialen: vloertegels in zwart marmer (en in wit Carraramarmer in het koor), sokkels van de zuilen en onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. in rood marmer, beeldhouwwerken in Carraramarmer.

Meubilair grotendeels vervaardigd in het kader van de bouw van de kerk, coherent en goed bewaard. De beeldhouwer Guillaume Geefs nam er een groot deel van voor zijn rekening: hoofdaltaar, communiebank, preekstoel, twee beeldhouwwerken (Sint-Jan-de-Doper, Sint-Nicolaas van Bari).


Charité [Liefdadigheid], monument ter nagedachtenis aan J.-N. Nevraumont van C.-A. Fraikin. Schilderijen: Calvarie en Kruisafneming van J. Bovie uit 1862; Laat de kinderen tot mij komen, van A. Van Ysendyck, midden 19e eeuw; Jezus en de overspelige vrouw, van Villevoye, midden 19e eeuw; drie oudere olieverfschilderijen op paneel: Aanbidding der Koningen, Jezus in de Olijfhof, Transfiguratie.

In de sacristieën, eikenhouten meubilair, wastafel in wit marmer en schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ...  bewaard. Opmerkelijke hangende wenteltrapTrap die rond een centrale, verticale as of opening spiraalvormig omhoog loopt., zonder trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht..

Bescherming 22.02.1984