Sainctelettesquare

De Sainctelettesquare is een plein in de vorm van een langwerpig trapezium dat, samen met zijn Molenbeekse tegenhanger aan de andere kant van het kanaal, het Saincteletteplein, de verbinding vormt tussen de Antwerpselaan en de Boudewijnlaan in het oosten en de Leopold III-laan in het westen. Aan het oostelijke uiteinde van de square komen op het IJzerplein de Diksmuidelaan en de Handelskaai uit, evenals de Willebroekkaai. In de westen komen op de square de Negende Linielaan en de Ieperlaan uit, evenals de Akenkaai.

Op de plaats van de square bevond zich vroeger de Oeverpoort, die tot de 16de eeuw terugging en werd bewaakt door twee in 1833 ontworpen octrooipaviljoenen (architect A.Payen); ze verbond het Kanaal Charleroi-Brussel via een bocht met het Kanaal van Willebroek. In het oosten, ter hoogte van het huidige IJzerplein, bevond zich de Leopoldbrug, die de aansluiting vormde tussen het Handelsdok in het zuiden en het Kanaal van Willebroek in het noorden.

In de jaren 1900 werden de twee kanalen in rechte lijn met elkaar verbonden door de verplaatsing van het Kanaal van Willebroek naar het westen en de aanleg van het Becodok en het Vergotedok. De niet langer gebruikte delen van het kanaal en de oude dokken, waaronder het Handelsdok en de Mestback [Ruimingsdok], werden in 1910-1911 gedempt om te worden vervangen door een nieuwe wijk die in 1911 werd gepland, de Havenwijk. Die lag in de aslijn van de Antwerpselaan en bestond uit het toekomstige IJzerplein, gevolgd door de Sainctelettesquare. De bouwblokken aan weerszijden ervan zouden worden opgedeeld, het ene door twee diagonale verkeersassen – de Ieperlaan en de Diksmuidelaan – het andere door een diagonale weg symmetrisch aan de Diksmuidelaan, die echter nooit werd uitgevoerd.

De Sainctelettesquare kreeg zijn naam bij besluit van het College van de Stad Brussel van 18.10.1912, samen met de gelijknamige brug over het kanaal. Hij kreeg de naam van het plein dat eind 19e eeuw was aangelegd aan de andere kant van de brug, als eerbetoon aan advocaat Charles-Xavier Sainctelette (1825-1898), die onder meer minister van Openbare Werken was.

Hoewel de square aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog werd aangelegd, werd hij pas vanaf de jaren 1920 bebouwd. In 1912 werd het bouwblok tussen de Akenkaai en de Willebroekkaai door de Stad verhuurd aan een zekere Marquet, die er een lunapark opende. Dat had een monumentale ingang en een grote, in 1913 ontworpen feestzaal in Beaux-Artsstijl waar onder meer de Ballets Russes met Nijinski optraden. Tijdens de oorlog werd het lunapark door de Duitsers gesloten en bezet. In 1925 werd het plan voor een straat die het bouwblok diagonaal doorkruiste afgevoerd. Het noordelijke deel van de square wordt thans ingenomen door een kantoorgebouw in Beaux-Artsstijl ontworpen in 1928 (zie nr.17), het gebouw van het voormalige Luna-Theater, met invloed van de pakketbootstijl (zie nr.18-20), en de voormalige modernistische toonzaal van de firma Citroën (zie nr.21), die het grootste deel van het bouwblok inneemt.

Oorspronkelijk was het midden van de square ingericht als een driehoekig plantsoen, met centraal het Monument voor de Gesneuvelden van de Genie (1914-1918), ontworpen door de beeldhouwer Charles Samuel en architect Joseph Van Neck en ingehuldigd op 02.12.1928. Het werk werd naar de Vergotesquare overgebracht in 1957, toen de Sainctelettesquare in het kader van de heraanleg van de kleine Brusselse ring met het oog op Expo 58 werd doorkruist door een autoviaduct, het Leopold II-viaduct, dat begon ter hoogte van de toekomstige Koning Albert II-laan. Het werd in 1984 gesloopt en vervangen door een tunnel, terwijl op de square een centraal gazon werd aangelegd. De brug over het kanaal, die in 1934 in art-decostijl werd herwerkt (zie Saincteletteplein), werd in de jaren 1980 tot twee aparte bruggen omgevormd.