Onderzoek en redactie
2019
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Nijverheidskaai begint aan de Slachthuislaan, op het grondgebied van de Stad Brussel, en loopt dan langs het Kanaal van Charleroi tot aan de Bergensesteenweg en de Emile Vanderveldesquare. Het noordelijke deel van de kaai, tot voorbij de Schipstraat, ligt op grondgebied Sint-Jans-Molenbeek, het zuidelijke deel op grondgebied Anderlecht. Op Anderlecht wordt de kaai overspannen door de brug van de Ropsy Chaudronstraat, gevolgd door een tweede, overdekt kunstwerk bestemd voor metrolijnen 2 en 6. Verderop kruist de kaai de Materiaalstraat, de Bouwstraat en de Hoofdrioolstraat, en tot slot de Oudstationsstraat, ter hoogte waarvan ze wordt overspannen door de spoorwegbrug van de westelijke ringspoorlijn.
De kaai ligt op de oostelijke oever van het Kanaal van Charleroi, een 74,5 kilometer lange waterloop die in 1832 werd ingehuldigd. De twee oevers worden afgeboord door een bomenrij die al te zien is op het Plan géométrique de la Ville de Bruxelles van W. B. Craan uit 1835. De oostelijke oever, die lange tijd onbebouwd bleef, werd vanaf omstreeks 1860 bebouwd. Er vestigden zich diverse bedrijven in het Molenbeekse gedeelte. Aan het andere uiteinde, op de hoek met de Bergensesteenweg, werd in 1856 een beluik gebouwd, de Cité Wichelen, die in 1924 gesloopt werd. Tussen 1862 en 1865 verscheen de naam Nijverheidskaai voor het eerst in de Almanach du Commerce. In 1871 werd de oostelijke ringspoorlijn in gebruik genomen; ze liep over het kanaal en zijn kaaien via een metalen brug die in 1932 werd vervangen (zie notitie). Om de concurrentie met het spoortransport aan te kunnen, werd in die periode de modernisering van het kanaal onderzocht, maar het was pas in 1933 dat het kanaal op groot profiel werd gebracht om het verkeer van schepen van meer dan 600 ton mogelijk te maken. Uit deze periode dateren de hardstenen kaaien, belijnd door een metalen balustrade geritmeerd door gecanneleerde zuiltjes. Een tweede modernisering werd na 1945 doorgevoerd, ditmaal om schepen van meer dan l350 ton toe te kunnen laten.
Rond 1925 werd de Nijverheidskaai vanaf de Bouwerstraat verbreed, na een herziening van de rooilijn van de bebouwde zijde.
Op grondgebied Anderlecht stonden verscheidene bedrijven langs de kaai, waarvan de meeste gebouwen echter zijn verdwenen. Voorbeelden zijn Meunerie De Voghel, op de grens met Molenbeek (nr. 153), en de in bouwmaterialen gespecialiseerde Etablissements Cantillana, een bedrijf dat zich aan weerszijden van de Materiaalstraat had gevestigd (zie nr. 71 van deze straat). Vermelden we, in het door de Hoofdrioolstraat begrensde huizenblok, de oude gebouwen van bouwonderneming Etablissements Mennig Frères (zie nr. 221-222). Voorbij de Materiaalstraat werden ook enkele woningen gebouwd, de meeste in de jaren 1900, sommige met een winkel of café op de benedenverdieping.
Tussen de huidige Ropsy Chaudronstraat (de voormalige verlengde Duitslandstraat) en de Materiaalstraat strekte zich een moerassig gebied uit dat in 1887 door de gemeenteraad van Anderlecht werd toegekend aan de toekomstige Société Anonyme des Abattoirs et Marchés publics d’Anderlecht-Cureghem voor de vestiging van een complex van slachthuizen (zie Ropsy Chaudronstraat nr. 24). Dat in 1890 ingehuldigde complex was bereikbaar via een spoorlijn die was verbonden met de westelijke ringspoorlijn die over het Kanaal liep en de site in het zuiden en het oosten omsloot. De spoorweg werd buiten gebruik gesteld, en de brug, die rond 1930 was heropgebouwd, werd in 1953 afgebroken. Het vrij gekomen terrein werd door de gemeente aan de staat overgedragen voor de bouw van een school, de huidige Erasmus Hogeschool (nr.170 Nijverheidskaai), die in 1980 door de architecten Raoul J. Brunswyck en J. du Bois werd ontworpen.
Vermelden we tot slot de opening in 2006 van metrostation Delacroix, een bovengronds station dat toegankelijk is vanaf de Nijverheidskaai en de Fernand Demetskaai.
Bronnen
Archieven
GAA/DS 18035 (20.02.1925); 170: 45458bis (1980).
Publicaties en studies
CULOT, M. [red.], Anderlecht 1. Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiche 104.
HUBERTY, C., VALENTE SOARES, P., De Brusselse kanalen, coll. Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis, 25, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 1998, pp. 11-12.
VAN AUDENHOVE, J., Les rues d’Anderlecht, Herdenking van de twintigste verjaardag van de oprichting van Anderlechtensia, C.A.F.H.A, 1995, p. 138.
Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Industrie (quai de l’)”, 1866.
VAN AUDENHOVE, J., “Les habitations sociales à Anderlecht”, Anderlechtensia, 52, juni 1989, p. 25.
Kaarten / plannen
CRAAN, W. B., Plan géométrique de la Ville de Bruxelles, 1835.
ROSSCHAERT, J., Projet d’un nouveau quartier à Cureghem avec bassin pour bains publics, 01.05.1877.