Onderzoek en redactie
Bekijk de weerhouden gebouwen
Op het driehoekige Baraplein komen verscheidene
verkeerswegen uit: de Limnanderstraat en de Zelfbestuursstraat in de
noordelijke hoek, de de Fiennesstraat en de Barastraat in de westelijke hoek,
en de Jamarlaan, de Argonnestraat en de Paul-Henri Spaaklaan in de oostelijke
hoek, die wordt afgesneden door de grens met Sint-Gillis. De
Clemenceaulaan begint in het midden van het noordoostelijke deel van het plein.
Het plein maakt
deel uit van de nieuwe residentiële wijk die wegeninspecteur Victor Besme voor
Kuregem had uitgewerkt en waarvan het plan door de gemeenteraad werd
goedgekeurd tijdens de zitting van 09.11.1863. Deze zone, gelegen tussen de Bergensesteenweg
in het noordwesten, de (nog aan te leggen) Onderwijsstraat in het zuidwesten en
het nieuwe Zuidstation in het zuidoosten, werd het voorwerp van een definitief
ontwerp dat Besme in december 1871 en januari 1872 opstelde en dat door de gemeenteraad
werd goedgekeurd tijdens de zitting van 21.03.1872 en dan bij K.B. van
01.05.1872.
Het plein, vanwaar de de Fiennesstraat en de Limnanderstraat
symmetrisch vertrekken, werd aangelegd op de bedding van de Pruisenstraat – de
huidige Clemenceaulaan op grondgebied Anderlecht en de Argonnestraat op Sint-Gillis
– met aan weerszijden twee driehoekige plantsoenen. Het
plein overspande de Zenne, die de gemeentegrens vormde en die het zuidelijke en
oostelijke vlak van het plein in tweeën sneed.
Zoals de gelijknamige straat, werd het plein vernoemd naar Jules Bara (1835-1900), advocaat en onder meer minister van Justitie van 1865 tot 1870 en van 1878 tot 1884.
In het noordoosten lag de Staatsveeartsenijschool, waarvan de site bij K.B. van 19.10.1909 werd vervangen door een nieuwe wijk bestaande uit een uitgestrekt driehoekig huizenblok gevormd door de Limnanderstraat, de Zelfbestuursstraat en de Lambert Crickxstraat.
Tussen 1874 en ongeveer 1884 werd de straat bebouwd met burgerhuizen of opbrengstpanden in neoclassicistische stijl, sommige met commerciële benedenverdieping. Verscheidene gebouwen werden als geheel ontworpen, zoals nr. 3 tot 5a (zie nr. 4). De meeste werden in de loop der jaren verbouwd, zoals nr. 8 (1884), 9 en 10 (n.o.v. architect F. Dumont, 1885), elk met een magazijn achterin, of nog nr. 11, in 1875 ontworpen als geheel met nr. 37 Limnanderstraat (heropgebouwd). Het oostelijke deel werd pas in de jaren 1910 bebouwd, met gebouwen in eclectische stijl, gelijktijdig met de aangrenzende nieuwe wijk.
In het kader van de bouw van het nieuwe Zuidstation tussen 1939 en 1954 (zie Fonsnylaan nr. 47 tot 49), werd de wijk volledig heringericht en in 1958 ingehuldigd. De loop van de Zenne werd verlegd en de rivier werd ondergronds gekanaliseerd. Ten zuiden van het plein werd de brede Paul-Henri Spaaklaan aangelegd, ten koste van de bebouwing, terwijl het huizenblok dat de Jamarlaan aan onpare zijde afsloot, werd gesloopt met het oog op een verbreding van de laan. De twee driehoekige plantsoenen van het Baraplein werden in 1958 vervangen door een rotonde met een diameter van bijna vijftig meter en een stervormig plantsoen. Op de hoek met de Jamarlaan, evenals op de hoek van het overblijvende zuidelijke deel en de Paul-Henri Spaaklaan, verrezen kantoor- en appartementsgebouwen die architect P.A. Vanbeginne tussen 1957 en 1959 ontwierp: nr. 17-18 Baraplein – Jamarlaan 53, 20-30 Baraplein – Paul-Henri Spaaklaan 1-11, Paul-Henri Spaaklaan 13-23 en 25-31. Ze hadden allemaal een hoogte van 26 meter, conform het Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) van de wijk van de Frankrijkstraat, goedgekeurd bij K.B. van 26.11.1964. Het gebouw op de hoek met de Generaal Dossin de Saint-Georgeslaan (1957) huisvestte al onmiddellijk de Editions Le Lombard, zoals op het dak wordt aangegeven door een bijna vijf meter hoog uithangbord met de personages Kuifje en Bobbie uit het stripverhaal van Hergé. Sinds de jaren 1990 vervangt het huidige kunststof uithangbord het oorspronkelijke, toen in heel slechte staat. Het oude uithangbord was in 1958 geplaatst en werd speciaal door Hergé ontworpen naar het model van het logo van het in 1946 opgerichte weekblad Kuifje. Het was uitgevoerd in beschilderd metaal, werd omringd door neonlicht en was voorzien van een motor waarmee het rond zijn as kon draaien.
In 1999 werd het plein nogmaals heringericht. Op de plaats van de twee oorspronkelijke plantsoenen bevindt zich thans één enkel driehoekig wandelplantsoen, dat wordt doorkruist door een ovaal tracé in de aslijn van de Jamarlaan en de de Fiennesstraat, dat het belangrijke kruispunt in het zuidoosten van het plein benadrukt.
Bronnen
Archieven
GAA/DS Registre des rues [Stratenregister].
GAA/DS 8: 2954 (21.05.1884); 9, 10: 3317 (06.11.1885); 11: 1036 (19.07.1875); 17-18: 40047 (09.06.1960); Paul-Henri Spaaklaan 13-23, 25-31: 39928 (05.05.1960), 39708 (10.11.1959).
GASG/DS. Paul-Henri Spaaklaan 1-11: 138 (1957).
Publicaties en studies
JACOBS, M., Anderlecht. Gisteren en vandaag, Het Streekboek, 1999, pp. 82-83.
VAN AUDENHOVE, J., Les rues d’Anderlecht, Herdenking van de twintigste verjaardag van de oprichting van Anderlechtensia, C.A.F.H.A, 1995, p. 32.
VAN DEN BERGHE, G., Anderlecht door de eeuwen heen, Geschied- en Oudheidkundige kring van Westbrabant, Brussel, 1938, pp. 206-207.
Kaarten / plannen
BESME, V., Plan d’ensemble du Quartier de Cureghem, 01.12.1871 en 30.01.1872.