Margaretasquare

De Margaretasquare die in het verlengde ligt van de Ambiorixsquare, is de kleinste van de drie squares die de hoofdas van de wijk vormen. Van hieruit vertrekken de Van Campenhoutstraat, Correggiostraat, Jennevalstraat en Veronesestraat symmetrisch, terwijl de Patriottenstraat in oostelijke richting in zijn verlengde ligt.

Aangelegd volgens het rooilijnenplan van de Noord-Oostwijk ontworpen door architect Gédéon Bordiau en goedgekeurd bij K.B. van 20.12.1875. Net als dat van de naburige straten, is het tracé echter alleen in stippellijn aangegeven op het plan van Brussel, dat in 1881 werd opgesteld door het Institut cartographique militaire.

Zoals de meeste straten in de wijk verwijst de naam van de Margaretasquare naar de geschiedenis van ons land. Haar naam werd toegekend bij de collegebesluiten van de Stad Brussel van 14.04 en 15.05.1877 en verwijst naar Margaretha van York (1446-1503), derde echtgenote van Karel de Stoute, hertog van Bourgondië, of naar de kleindochter daarvan, Margaretha van Oostenrijk, die in 1480 in Brussel werd geboren en in opdracht van Keizer Karel landvoogdes van de Nederlanden werd.

Bordiau voorzag voor de square een kerk die een monumentale afsluiting van het perspectief van de wijk moest vormen.


In 1895 toen de aanleg van de wijk voltooid was, was de kerk nog altijd niet gebouwd. De bewoners van de omgeving besloten om in de Notelaarsstraat, op het grondgebied van Schaarbeek, een kapel te laten bouwen. Tegen het advies van het liberale en anticlericale stadsbestuur van Brussel in, werd de kapel erkend als kerk van de nieuwe parochie van het Heilig Hart, waarvan de oprichting werd goedgekeurd bij K.B. van 27.10.1896. Toen de parochianen het jaar daarop de verplaatsing van de kapel naar de Margaretasquare vroegen, verzette de Stad zich categoriek.

Aan het begin van de jaren 1900, maakte architect Charles-Louis De Pauw, bijgenaamd broeder Marès-Joseph, medeoprichter van de Sint-Lucasscholen, een voorontwerp voor een neogotische basiliek ter ere van het Heilig Hart van Jezus.


Op initiatief van Leopold II werd deze locatie opgegeven ten voordele van het terrein van Koekelberg dat groter was en over de stad uitkijkt.

Na verschillende wederwaardigheden, werd uiteindelijk de eerste kerk van de wijk gebouwd in de Correggiostraat, een van de straten die uitkomt op de square. Ze werd in 1909 ingewijd (zie Correggiostraat nr. 15a-17).

De Margaretasquare heeft een ruime, met bomen omlijnde esplanade die als speelplein fungeert. Voor 1903 stond hier aan de kant van de Patriottenstraat een tienhoekige muziekkiosk met schuine stijlen en een tentdak. Dit gebouw werd nog vermeld in 1940 maar is thans verdwenen. Op oude prentbriefkaarten is net achter de kiosk een metalen telegraaf- en telefoonmast te zien. Aanvankelijk liep langs de noordkant van de square een tramlijn.


De esplanade werd in 2000 ingericht als een met een hek omgeven speelplein. Een voorontwerp van 1940 voorzag al een gelijkaardige inrichting voor het plein.

Tussen 1893 en 1903 werd de square bebouwd met een vijftigtal huizen in eclectische stijl of met neoclassicistische inslag. Net als voor de andere squares voorzag het plan van Bordiau een insprong van vijf meter op de rooilijn voor voortuintjes.


In tegenstelling tot de andere squares heeft de Margaretasquare rond 1900 een volks uitzicht met talrijke handelspanden. Er werden arbeiderswoningen gebouwd, zoals op nr. 27, waarvan de bouwaanvraag werd ingediend in naam van de eigenaar ‘door bemiddeling van de “foyer” in de Locquenghienstraat 24'. Op nr. 8 werd een hoog opbrengsthuis gebouwd, een typologie die toen in de wijk weinig gebruikelijk was; het werd in 1903 ontworpen door architect Van den Bempt, ter vervanging van een plan voor een groot huis met topgevel met uitstekende dakstoel, dat in 1900 werd ontworpen door architect Ernest Delune.


De meeste van de handelsruimten en cafés van de wijk bevinden zich op de Margaretasquare en omgeving (HEYMANS, V., 1994, p.54). Onder meer het café Au Belvédère op nr. 23 van de Ambiorixsquare. Dit indrukwekkende hoekgebouw met hoog tentdak van 1897 is thans gesloopt. Het bezat een elegante smeedijzeren markies, die in 1901 door architect Fernand Symons was ontworpen.


Er blijven nog slechts twaalf van de oorspronkelijke huizen op de square over. De andere werden ongeveer tussen 1963 en 1972 vervangen door zeven appartementsgebouwen met tien verdiepingen.

Op de hoeken met de Ambiorixsquare bevinden zich de Résidence des Squares (nr. 1 en Ambiorixsquare 21) en Résidence Ambiorix (Ambiorixsquare nr. 23), die respectievelijk in 1968 en 1967 werden ontworpen door de architecten F. C. L. De Saeger en E. C. Henry voor de Entreprises Englebert.


In de voortuinen van de residenties staat telkens een stenen beeld. De ene is een vrouwenbuste met puntige hoofdtooi en de andere een man met gevleugelde helm. Ze refereren blijkbaar aan de historische personages Margaretha van York en Ambiorix. Deze sculpturen zijn afkomstig van een huis van 1895 dat op de hoek van beide squares stond, maar werd gesloopt voor de bouw van de Résidence des Squares.


Op het terrein van laatstgenoemde stonden bovendien, op de hoek met de Van Campenhoutstraat, twee huizen met topgevel in 1894 ontworpen door architect Henri Van Massenhove.

De firma Amelinckx bouwde vier appartementsgebouwen op de square: nr.  13 (Résidence Marguerite, architect E. Brioen, 1963), 34 (architect Jacques Mignolet, 1965), 35 (architect P. Van Rompaey, 1972) en 42 (architect Jacques Mignolet, 1965). Nr. 13 vervangt drie analoge huizen, de nr. 14 tot 16, die in 1895-1896 werden ontworpen door architect Émile Dewé en een mooi hoekhuis met inkom onder pittoreske luifel (architect Henri Caron-Debecker, 1898). Nr. 34 vervangt een huis van Henri Van Massenhove (1899) en nr. 35 drie opmerkelijke huizen met art-nouveauelementen met erkers op de hoek met de Correggiostraat (architect Léon Govaerts, 1897).


Op de hoek van de Jennevalstraat en Patriottenstraat vervangt de Résidence Europe (nr. 14-15, architecten H. Peremans en J. Vande Velde, 1965) onder meer een huis van 1899 van de architecten Benjamin De Lestré-De Fabribeckers en Josse Van Kriekinge (nr. 18-19).

Ondanks de talrijke gesloopte huizen, is de Margaretasquare samen met de Palmerstonlaan en de Ambiorix- en Maria-Louizasquare sinds 14.07.1994 als geheel beschermd.