close the map
Brussel Vijfhoek

Nieuwstraat

Onderzoek en redactie

1989-1994

 

Bekijk de weerhouden gebouwenVan Wolvengracht naar Kruidtuinlaan.
Vrij lange, vanouds belangrijke straat, in fasen aangelegd in 1617, 1620 en 1839, telkens als onderdeel van een ruimere stedenbouwkundige context.

De zogenaamde « Warmoesbroek », een gebied van moestuinen, bleekhoven en weiden tussen Zenne en Broekstraat, slechts doorsneden door de Koolstraat, werd in 1617 door Hiëronymus de Meester verkaveld. Nieuwe straten werden getrokken : de Nieuwstraat, de Nieuwbrug tot de Zenne, de Dambordstraat en het aansluitend gedeelte van de Blekerijstraat; bestaande werden verbreed : de Koolstraat, Finisterraestraat en Sint-Pietersstraat. De Nieuwstraat werd in 1620 vanaf de kruising met de Blekerijstraat haaks doorgetrokken tot de Lakensepoort, heden de Mechelsestraat. De nieuwe wijk werd vervolgens verder ontsloten door het doortrekken van de Nieuwbrug tot de Lakensestraat in 1632, en van de Blekerijstraat tot de Broekstraat in 1639. In het zuid-oostelijk deel verrees in 1774- 1776 het Martelaarsplein. Tenslotte werd de Nieuwstraat in 1839, naar ontwerp van ingenieur Jean-Baptiste Vifquain, vanaf de kruising Blekerijstraat/huidige Mechelsestraat in rechte lijn doorgetrokken tot de Kruidtuinlaan en het toenmalige Noordstation (1841-1846, architect F. Coppens).

Eertijds zogenaamd «Nieuwe-Lieve-Vrouwestraete» naar de «VensterSterre »-kapel (later de Finistèrekerk), en Lange Nieuwstraat; einde 18e eeuw tijdelijk Van der Nootstraat, naar Hendrik van der Noot, protagonist van de Brabantse Omwenteling van 1789, die een woning betrok op de hoek met de Sint-Michielsstraat. Bij de hoek met de huidige Mechelsestraat bevond zich sinds 1620 een fontein, die in 1776 verrijkt werd met een Neptunusbeeld door F.-J. Janssens, vernield tijdens de Franse inval en in 1840 gesloopt.

Nieuwstraat, pare nummers, straatbeeld vanaf Wolvengracht (foto 1980).
In oorsprong straat met voornaam residentieel karakter, overwegend bebouwd met ruime herenwoningen en diephuizen in traditionele en barokstijl uit de 17e eeuw, waarvan heden enkel nog nr. 39-43 getuigt. Aanpassing of wederopbouw in neoclassicistische stijl vanaf het begin van de 19e eeuw. Het doorgetrokken straatgedeelte werd nog vrijwel volledig bebouwd met heren- en burgerhuizen in de jaren 1840-begin 1850; uitbouw van hotels voor reizigers, onder meer «Grand Hotel de Saxe», «Hotel de l’Univers» en «Hotel de Russie», mede door de nabijheid van het Noordstation, in dezelfde periode. Toenemend belang van de handelsfunctie vanaf het midden van de 19e eeuw, geactiveerd na het doortrekken van de Zuidstraat (1861-1862), waardoor een eerste ononderbroken noord-zuid-verkeersas ontstond, als directe verbinding tussen Noord- en Zuidstation. Verdere evolutie vooral na aanleg van de centrale lanen (1867-1871) en de winkelgalerijen Handelsgalerij (1871-1872) en Noorddoorgang (1881- 1882). Vestiging van grootwarenhuizen met karakteristieke - publicitaire - architectuur rond de eeuwwisseling, onder meer «A l’Innovation» naar ontwerp van architect Victor Horta van 1901 en «Grands Magasins Leonhard Tietz» naar ontwerp van architect J. Hertogs van 1908, door een dramatische brand verwoest in 1967. Vestiging van bioscopen, onder meer «Cinéma Métropole» (zie nr. 30), tijdens het interbellum. Tot op heden de belangrijkste winkelstraat van de stad, verkeersvrij sinds 1976.

De Nieuwstraat wordt naar het einde toe onderbroken door de pleinvormige verbreding voor de monumentale Finistèrekerk. Deze behoort, met nr. 39-43 en enkele nauwelijks herkenbare kernen - nr. 4 met kolossale pilasterordonnantie, nr. 104 -, tot de laatste resten van de oudere bebouwing.

Nieuwstraat 111. 'Innovation' (foto 1979).
Uit het midden van de 19e eeuw dateren een groot aantal eenvoudige neoclassicistische rijhuizen met gemiddeld drie/vier bouwlagen en twee/drie traveeën, waarvan de lijstgevels echter in vele gevallen tot op halve hoogte werden uitgebroken voor glaspuien of bestopt met publiciteitsborden, cf. nr. 3, 6, 12, 34, 37, 65-67 (1864), 78 (1841, architect RJ. Peeters), 82, 90 en 98-102. In het laatste straatgedeelte vormen zij een homogene groep met gevarieerd geveldecor van ca. 1840, heden echter haast onherkenbaar verbouwd, cf. nr. 110 (met 18e eeuwse-kern), 112 (1840), 114-116 (1840), 118 (1840), 122 (1840), 124 (1840), 126 (1840), 128 (1840), 130-132, 134/136-138 en 165-167. Hetzelfde geldt voor een aantal panden met rijker stucdecor uit de jaren 1870, cf. nr. 49-51 (1870), 66 (1872). Ruime nieuwbouwwarenhuizen achter blinde schermgevels met «C & A» (1964, architect Léon Stynen) en «Innovation» (1970, architecten René Stapels en André en Jean Polak) in betonbouw als meest representatieve. Winkelgalerij «City 2», met 130 winkels over drie verdiepingen gegroepeerd rond twee beglaasde atria, geopend in 1978, tussen Blekerijstraat en Kruidtuinlaan.

Bronnen

Archieven
SAB/OW17705 (1901), 17695 (1908), 17660
(1864), 19636 (1841), 17612 (1840), 17615 (1840), 17608 (1840), 17616 (1840), 17614 (1840), 17611 (1840), 17655 (1870), 9298 (1872).