De Japanse Toren en het Chinees Paviljoen

Geschiedenis

De Japanse Toren en het Chinees Paviljoen, gelegen aan de Van Praetlaan in de rand van het Koninklijk Domein van Laken, vinden hun oorsprong in 1900, toen Leopold II de Wereldtentoonstelling van Parijs bezocht. Hij ontmoette er de Parijse architect Alexandre Marcel, die er de Grand Prix in de wacht sleepte, onder meer dankzij zijn attractie “Le Tour du Monde” die hij ontwierp in opdracht van de Compagnie des Messageries Maritimes. “Le Tour du Monde” sprak Leopold II meteen aan, en meer in het bijzonder de Japanse Toren en de toegangsportiek die onderdeel van het monument zijn. De koning vroeg aan A. Marcel een soortgelijk project uit te werken voor zijn park in Laken. De architect dacht aan een complex bestaande uit vier gebouwen: een Japanse Toren, een Chinees Paviljoen, een kiosk en een bijgebouw.

De Japanse Toren werd tussen 1901 en 1904 gebouwd. Het is niet duidelijk waarvoor hij oorspronkelijk diende, hoewel hij zowel onthaal- als tentoonstellingsruimten bevatte: al heel snel werden in het gebouw Japanse producten tentoongesteld. De werkzaamheden voor het Chinees Paviljoen, dat tegenover de Japanse Toren staat, begonnen in 1903 en eindigden met de volledige uitrusting van een luxerestaurant in 1910. Er werd echter nooit een exploitant voor gevonden.

Het Paviljoen en de Toren werden aan de Belgische staat overgedragen volgens de akkoorden van de Akte toegevoegd aan het Verdrag tot Afstand van de Onafhankelijke Congostaat aan België (maart 1908). De Belgische staat delegeerde aan het ministerie van Buitenlandse Zaken de verantwoordelijkheid om van de bijgebouwen van het Handelsmuseum monumenten te maken.
De Toren werd een informatiecentrum over Japan en een permanente tentoonstellingsruimte voor handelsproducten. Het Chinees Paviljoen werd in 1913 voor het publiek opengesteld als handelsbeurs voor producten uit het Verre Oosten (onder meer porselein, zijde, meubelen en tapijten).

De Eerste Wereldoorlog maakte een einde aan de activiteiten en de bestemmingen van beide monumenten.

Bij K.B. van 15.10.1921 kwamen het Chinees Paviljoen en de Japanse Toren onder de bescherming van het Departement Kunst en Wetenschap te staan, en het beheer werd op de huidige KMKG overgedragen. De monumenten openden opnieuw hun deuren in 1922, onder het beheer van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG). Tijdens de Wereldtentoonstelling van Brussel in 1935 werden ze tijdelijk verbouwd tot vitrine van de verzameling Verre Oosten van de Koninklijke Musea. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging de site voor een tweede keer dicht.

Als gevolg van herhaaldelijke problemen rond waterdichtheid, onderhoud en bewaking, moest de Japanse Toren gedurende meer dan 40 jaar zijn deuren sluiten, tot aan zijn gedeeltelijke restauratie ter gelegenheid van Europalia Japan in 1989.

Dankzij het legaat Henri Verhaeghe de Naeyer kreeg het Chinees Paviljoen vanaf 1946 een museologische bestemming waarin de totaliteit van het Chinese en Japanse exportporselein van na de 15e eeuw werd opgenomen. Het paviljoen werd grondig gerestaureerd tussen 1988 en 1995, toen het opnieuw voor het publiek werd opengesteld.

In 2013 werd het Chinees Paviljoen voor het publiek gesloten ingevolge ernstige infrastructuurproblemen. Momenteel loopt een renovatie- en restauratieproject. De kunstwerken zijn overgebracht naar de reserves van de KMKG en enkele topstukken uit de collectie Chinees exportporselein worden in de China-zalen van de KMKG tentoongesteld.


Beknopte beschrijving van de Japanse Toren

Het monument staat in een Japanse tuin en bestaat uit drie aparte delen: (A) een ingangspaviljoen, (B) een overdekte galerij en (C) een toren of pseudopagode.

(A) Het ingangspaviljoen:

Ingangspaviljoen dat werd gebruikt voor het panorama “Le Tour du Monde” op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1900. Gebouw met rechthoekige plattegrond en twee bouwlagen, in bruin exotisch hout, op een sokkel van baksteen en natuursteen. Gemaakt van oorspronkelijke Japanse elementen (besteld in Tokio bij timmerman Komatsu Mitsushige).

Centraal, dubbele gebeeldhouwde zuilen rond panelen versierd met draken en feniksen. In het midden, monumentale deur met brede geciseleerde vleugels. Achter de dubbele zuilen en aan de zijkanten, muuropeningen met claustra’s op de benedenverdieping, balkons op de verdieping. KroonlijstenStelselmatig uitkragende geprofileerde lijst boven een muur of een ander belangrijk bouwdeel (entablement). en balkons op bewerkte consolesVoornamelijk voluut- of S-vormig kraagstuk, soms ook louter decoratief. versierd met leeuwenmotieven. Koperen zadeldakDak met twee hellende dakvlakken. met randen en nokelementen in traditionele oosterse vormen. Gebouw versierd met platen van verguld messing versierd met een motief van gedreven acanthusbladeren op een geciseleerde achtergrond.

Interieur in gevernist hout, sober versierd met messingplaten en met een caissonplafond. De zijtribunes zijn toegankelijk via twee trappen die met een loopbrug met elkaar zijn verbonden. Enkele kleine vertrekken op de verdieping zijn thans als vitrine ingericht. De tegelvloer wordt afgeboord door elegante gietijzerenHard, bros en niet smeedbaar ijzer; gegoten in herbruikbare mallen; meestal gebruikt voor de borstwering van balkons. verwarmingsroosters met motieven van vogels en rolwerkOrnament in de vorm van in- en uitzwenkende, bandvormige krullen.. Identieke roosters, maar in messing, in de galerij en op de benedenverdieping van de toren. Elektrische lichten in de vorm van planten (Eugène Soleau).


(B) De overdekte galerij:

Overdekte L-vormige houten galerij die naar de toren leidt, weelderig versierd met fijn gebeeldhouwde panelen. Dak gespreid over negen traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...).
De eerste twee traparmen leiden naar een tussenbordes, gevolgd door een op 45° gebogen galerij boven een lange rij treden die door een tweede bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. wordt onderbroken. Rijk japoniserend decor met art-nouveau-inspiratie. Galerij versierd met glas-in-loodramen in blauwe en groene tinten (van de hand van de Parijse glasschilder en decorateur Jacques Galland), waarvan het thema is geïnspireerd op krijgshaftige 19e-eeuwse Japanse prenten (de geschiedenis van de Taira- en Minamoto-clans). Geschilderde friesHorizontale band om een muurvlak in te delen of aan de bovenzijde te begrenzen; al dan niet beschilderd of versierd (terracotta, sgrafitto, cementtegels…). met een voorstelling van taferelen uit het dagelijkse leven, kopieën van 18e- en 19e-eeuwse Japanse prenten (Jacques Galland). Plafonds samengesteld uit panelen met monochrome geometrische motieven of bekleed met beschilderd doek bevestigd op een houten drager met roeden. Verlichting in art-nouveaustijl (A. Rollet, Parijs). Sloten in messing (genretaferelen, vergulde draken). Ornamenten in koper bekleed met bladgoud.

(C) De toren of pseudopagode:

In het middendeel van het paviljoen, strikt symmetrische compositie die rechtstreeks uitgeeft op de eetzaal van een restaurant, waartegen aan de zijkant twee kleine aparte achthoekige salons zijn aangebouwd. Sokkel in onregelmatig gekapte hardsteen.

Paviljoen met twee bouwlagen. Centrale toegang achter een door twee stenen leeuwen geflankeerd bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. dat naar drie beglaasde deuren met luiken en twee zijdeuren met de dienstingangen leidt. Vier houten zuilen waarop in laagreliëf opgerolde draken zijn afgebeeld. Uitspringende verdieping met drie muuropeningen achter balkons die de drieledige indeling van de benedenverdieping overnemen, en vier masten in het verlengde van de zuilen op de benedenverdieping. Chinees opschrift op de drie lateien van de venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. (“Dat roem en gunstige voortekenen dit paleis eeuwig van het grootste geluk mogen verzekeren”).

Aan weerszijden van dit centrale gedeelte bevinden zich de twee achthoekige volumes van de aparte salons tegen de beide smalle zijkanten; hun volume wijkt terug achter overdekte terrassen, waarop rondom zuilen staan die het dak dragen.

De zijgevels worden verlengd door een inspringende galerij die over twee bouwlagen ruim van glas is voorzien, en vervolgens door een volume dat een zeshoekig halftorentje vormt. Torentjes in rode baksteen met lijsten in witsteen, elk bekroond door een piramidevormig dak met opgetrokken hoeken.

Overvloedige versiering op de gevels en het dak: houtwerk versierd met in laagreliëf gebeitelde motieven, bekleed met goud en rode en zwarte lak, afstekend tegen de uit vierkanten samengestelde panelen in jadekleurige glaspasta. Elke latei is verfraaid met een gebeeldhouwd laagreliëf. De deuren met glas en luiken hebben opgelegde bronzen versieringen en een omkadering in gelakt glas. Alle borstweringen zijn van hout gemaakt.

De achtergevel, in rode baksteen en met hardstenen lijstwerk, vangt de helling van het terrein op en heeft drie bouwlagen. De aanblik is soberder, want de gevel vormt de overgang naar het achterliggende gebouw (stallingen en koetshuizen), eveneens in rode baksteen met witstenen elementen. Op de benedenverdieping zijn er drie rondbogige muuropeningen, op de eerste verdieping wisselen kleine en grote rechthoekige muuropeningen elkaar af, en de hoogste bouwlaag, met achteraan een groot terras, heeft twee zijdeuren en een centrale driedelige muuropening.

De complexe tekening van het dak is typerend voor de Zuid-Chinese architectuur. Het Shanghainese houtwerk dat de achtergevel, de zijgevels en de kiosk siert, is een weelderige mix van uiteenlopende Chinese stijlen. Talrijke bouwkundige elementen werden besteld en speciaal vervaardigd in Shanghai.


Interieur. De grote U-vormige eetzaal van het restaurant neemt de hele benedenverdieping in. Elegante interieurdecoratie in art-nouveaustijl met invloed van de rococo en verwijzingen naar India en het classicisme. Ze werd gedeeltelijk geïnspireerd door een Parijs werk, de “Salle de Fêtes” in de Rue de Babylone, uit 1896 (Alexandre Marcel). Aan weerszijden van de grote zaal herinneren een Delftse salon (faience) en een Saksische salon (kopieën van Meissenporselein) aan de porseleinkabinetten in de 18e-eeuwse traditie. Ter hoogte van de pendentieven van het gewelf van de plafonds: geschilderd decor rond het thema van de fabels van La Fontaine in de Delftse salon, en een verwijzing naar de geschilderde Grande Singerie op het plafond van het kasteel van Chantilly in de Saksische salon. Het oorspronkelijke meubilair van het restaurant is grotendeels bewaard (ronde tafels, banken, stoelen, rechthoekige tafels die later werden gebruikt voor het maken van vitrines).

Achter aan de grote zaal, twee “Chinese” Lodewijk XV-salons, gevolgd door een grote vestibule en een traphal met in het midden een vide gedecoreerd met een mooie gebogen smeedijzeren trapleuning. Dubbele trap in carraramarmer en muren in imitatiewitsteen. Het rode en witte marmer van de basis van de dubbele trap wordt geïmiteerd op de gedrongen piramidevormige zuilen op de overloop van de verdieping, waarop de gewelven van het caissonplafond steunen.

Op de verdieping biedt de overloop toegang tot een centrale vide en twee zijgangen (zenitale daklantaarns) die toegang geven tot zes aparte salons: vier in Franse stijl (Lodewijk XV-stijl en directoirestijl rechts, Lodewijk XVI-stijl en empirestijl links) en twee in Chinese stijl. Aan het einde van de overlangse gang, grote Japanse salon waarvan de muren zijn behangen met borduurwerk uit Kyoto, onder een plafond van gedecoreerde caissons, met aan weerszijden twee eetkamers in “hindoestijl”, met muren bekleed met kasjmier en friezen in stucwerkModelleerbare, snel hardende massa van gips, kalk en zand; in gepolijste vorm ter vervanging van marmer. die Khmerdanseressen, voorstellen, en aan de uiteinden twee achthoekige salons met Chinees decor en meubilair die de verdieping op de achtergevel innemen.

De muren van de sanitaire ruimte zijn bekleed met tegels in art-nouveaustijl (Maison Helman, Brussel).

In het souterrainHoge kelder of half verzonken verdieping. bevinden zich de dienstvertrekken (kelders en stookplaats), waarvan sommige oorspronkelijk waren bestemd als keuken voor het restaurant (keukenlift).

Lager gelegen achter het Chinees Paviljoen, sober bijgebouw met stallingen en koetshuizen, in baksteen onder een zadeldak met pannen. Het interieur is ingedeeld rond een grote centrale zaal met een hoog gebinte. De vloer werd gedeeltelijk verhoogd om twee onderscheiden parkeerzones aan te geven, een voor de paardenkoetsen, de andere voor de automobielen. Op deze zaal komen twee stallingen uit die in de vleugels zijn gevestigd, evenals twee tuigkamers en vertrekken voor het personeel. Op de verdieping, dienstvertrekken en hooizolders.


Het Chinees Paviljoen beschikt eveneens over een kleine kiosk (tuinprieel) op het gazon vooraan, waarvan de bouwkundige taal die van de benedenverdieping van het hoofdgebouw identiek overneemt.


De Tuin van de Japanse Toren

Langs de laan, tuin ontworpen door A. Marcel, ingehuldigd in 1905 en gerestaureerd in 1989. Voor zover bekend is dit de enige tuin met Japanse invloed in Brussel (hij zou de hoofdkenmerken overnemen van de Japanse kunst van de Kaiyushiki of wandeltuin).

Rechthoekige tuin (40 are) afgesloten door een in het rood geschilderde houten omheining aan de ene kant, en een hek in siersmeedwerk aan de andere kant, langs het bordes1. Verhoogd platform vóór de ingang van een gebouw, bereikbaar via een aantal treden; - 2. Vloertje, boven aan of midden in een trap. van het ingangspaviljoen aan de kant van de weg. Er groeien opmerkelijke bomen, waaronder het grootste exemplaar van de katsuraboom van het Gewest en diverse esdoorns in verschillende variëteiten. Paden vormen een circuit rond de toren en het paviljoen. Onder de elementen die in een klassieke Japanse tuin aanwezig zijn, vermelden we: de rotsen, het water, zowel bladverliezende (Yin) als groenblijvende (Yang) planten, en decoratieve elementen (stenen lantarens, houten brug).