Typologie(ën)

tuinwijk
arbeiderswoning
sociale woonblok
appartementsgebouw

Ontwerper(s)

Joseph CALUWAERSarchitect1914-1925

Stijlen

Eclectisme met pittoresk karakter

Inventaris(sen)

  • Actualisatie van de Urgentie-Inventaris (Sint-Lukasarchief - 1993-1994)
  • Actualisatie van het inventarisatieproject van het Bouwkundig Erfgoed (DMS-DML - 1995-1998)
  • Erfgoedinventaris van de sociale woningbouw (La Fonderie - 2005)
  • Het monumentale erfgoed van België. Elsene (DMS-DML - 2005-2015)

Dit (deze) goed(eren) bezit(ten) de volgende waarde(n)

  • Artistiek
  • Esthetisch
  • Historisch
  • Landschappelijk
  • Wetenschappelijk
  • Sociaal
  • Stedenbouwkundig

Onderzoek en redactie

2013-2015

id

Urban : 23599
lees meer

Beschrijving

Geheel van sociale woningen bestaande uit 113 gebouwen in zes straten, in een mengeling van eengezinswoningen en appartementsgebouwen in pittoreske stijl, n.o.v.architect J.Caluwaers. Een deel werd al vanaf 1914 ontworpen, maar het geheel werd pas vanaf 1925 gebouwd, i.o.v. de Société Anonyme des Habitations à Bon Marché d'Ixelles [Maatschappij voor Goedkope Huisvesting van Elsene].

Op onderbouwHoge sokkel, reikend tot ongeveer het midden van de toegang; meestal in hardsteen. in breuksteenMetselwerk bestaande uit brokken onregelmatige natuursteen., bakstenen gevels versierd met baksteenpatronen of met witstenen of bepleisterdeMuur of plafond bedekt met een laag mortel op basis van een mengsel van kalk, gips of cement en zand, met of zonder andere fijne toeslagmaterialen. elementen, sommige onder mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken.. De eengezinswoningen hebben twee bouwlagen en twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en zijn per twee, drie of zes gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. (identiek en vaak volgens spiegelbeeldschema) achter een gemeenschappelijke gevel. Dit geeft het geheel een welgestelder uitzicht dan in werkelijkheid het geval was. De appartementsgebouwen (op de hoeken, aan de Pleisterstraat en in het midden van de Victor Semetstraat) zijn drie of vier bouwlagen hoog. Talrijke dakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap. (onder puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is., als dakvensterUit het dakvlak opgaand stenen venster dat met de gevel in verbinding staat of er enkel door een kroonlijst van gescheiden is. of onder schilddak) ritmeren het geheel. Sommige deuren zijn beschermd door een luifelAfdak boven de ingang van een huis of handelszaak.. Oorspronkelijk schrijnwerkVerzameling van al het (niet-constructief) houten materiaal zoals deuren, vensterkozijnen, erkeronderdelen, kroonlijst, …; bij uitbreiding ook materiaal in aluminium, PVC, ...  deels bewaard.

Victor Semetstraat, opstanden onpare zijde, GAE/DS 308-1 tot 37 (1914).

De huizen aan de onpare zijde van de Victor Semetstraat, ontworpen vanaf 1914, staan volgens spiegelbeeldschema aan weerszijden van het centrale appartementsgebouw. Ze zijn twee aan twee identiek en vier aan vier verwant volgens spiegelbeeldschema t.o.v. de as gevormd door het appartementsgebouw.
Vier gelijksoortige hoekpaviljoenen op nr.1, 2, 32-32A en 37, elk met vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) (twee op de hoofdgevel, drie op de zijgevel) en drie bouwlagen. ToegangstraveeënTravee waarin de toegang is ondergebracht. in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden. en onder topgevelHoogste deel van een gevel, vaak driehoekig en/of getrapt.. Muuropeningen in diverse vormen, soms per twee gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd.. BoogfriezenReeks van kleine (decoratieve) bogen, vaak steunend op kraagstenen., decors van uitspringende bakstenen of bakstenen in X-vorm.
Op nr.19, appartementsgebouw van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...), de centrale onder puntgevelGevel waarvan de top driehoekig is..
Aan weerszijden van dit gebouw, op nr.15, 17 en 21, 23, vier per twee gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. huizen met een merkwaardige plattegrond: ze delen de middentravee waarin zich de trappenhuizenGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht. bevinden: vooraan voor het ene trappenhuisGedeelte van een gebouw waarin de trappen zijn ondergebracht., achteraan voor het andere. Zo wordt de ruimte gelijk verdeeld tussen de twee huizen.
Aan pare zijde zijn de huizen per twee of drie gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd..

Eerlijkheidsstraat 2 (foto 2014).

De huizen in de Eerlijkheidsstraat zijn per twee of drie identieke huizen gegroepeerd. De gebouwen op de hoeken gevormd door de kruising met de Ordestraat zijn allemaal op dezelfde wijze behandeld: een opbrengsthuis (waarschijnlijk met commerciële benedenverdieping) en een eengezinswoning onder een gemeenschappelijk mansardedakGebroken kap of Frans dak met met steile ondervlakken en licht hellende bovenvlakken.; deur op de hoektraveeTravee op de hoek (meestal 45°) van een gebouw..
De appartementsgebouwen aan de uiteinden van de straat zijn enerzijds (nr.31-31A) behandeld als die in de Victor Semetstraat (zie hierboven), of leunen anderzijds aan bij de gebouwen aan de Pleisterstraat (zie verder). Nr.1 en 2 zijn identiek. Drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) op de hoofdgevel, drie smalle traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) en afgewisseld met brede blindeZonder opening; blind venster, schijnopening. muren op de zijgevel. Drie bouwlagen onder plat dak. ToegangstraveeënTravee waarin de toegang is ondergebracht. in risalietRisaliet (Italiaans, van risalto: uitstekend deel), vooruitspringend volume van een gevel dat over de hele hoogte doorloopt en soms hoger is; naar gelang de positie worden er midden-, zij- en hoekrisalieten onderscheiden.. Decors van bakstenen en topstukken die middeleeuws aandoen door het gekanteelde uitzicht.
Op nr.28-28A, twee traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) op de hoofdgevel, drie op de zijgevel. Drie bouwlagen onder plat dak. Hoektorentje.

De fronten van de Ooienstraat en de Ordestraat zijn vergelijkbaar: de eengezinswoningen zijn per twee of per zes gegroepeerd. De per zes gegroepeerde huizen springen in t.o.v. de rooilijn en liggen achter een tuintje afgesloten door een muurtje en door hekken en buisvormige borstweringen1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. waarvan er vele vervangen zijn. De zijgevel van de per twee gegroepeerde huizen wordt bekroond door een pittoreske geveltop met overstekend dak en imitatievakwerk.
In de Ordestraat staat het jaartal “19 25” op nr.26, 28 en 25, 27. Op nr.8 herinnert een gedenkplaat aan een moeder en haar dochter die in de Tweede Wereldoorlog zes Joodse kinderen bij hen lieten onderduiken.

In de Voltastraat behoren slechts drie gekoppeldeTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. huizen tot de arbeiderswijk. De zijgevels hebben ook hier een pittoreske geveltop.

Pleisterstraat 10, 12 en 14, opstanden, GAE/DS 262-2 tot 14 (1925).

Aan de Pleisterstraat behoren zeven appartementsgebouwen tot de arbeiderswijk.
Op nr.4, 8 en 12, gevels van vijf traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) (de centrale met verspringende bouwlagen) en drie bouwlagen. Steekboogvensters op de benedenverdieping, rechthoekige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. op de verdiepingen, per twee gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. in de laatste bouwlagen. Deur gevat in een voorbouw onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak.. Breed rechthoekig vensterLicht- en/of luchtopening in een muur. boven de deur. DakkapellenUit het dakvlak opgaand venster; meestal in hout en vaak onder spitse kap.. Imposante schoorstenen in het midden. Op nr.12 springen de drie rechtertraveeën in.
Op nr.2, 6, 10 en 14, gevels van drie traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) (de centrale met verspringende bouwlagen) en vier bouwlagen, onder plat dak. Steekboogvensters op de benedenverdieping en de tweede verdieping, rechthoekige venstersLicht- en/of luchtopening in een muur. op de eerste en de laatste, waar ze per twee gekoppeldTwee of meerdere identieke bouwelementen (vensters, zuilen, pilasters) die tot een groter (symmetrisch) geheel zijn samengevoegd. zijn. Deur gevat in een voorbouw onder lessenaarsdakDak bestaande uit één hellend dakvlak.. Breed steekboogvenster boven de deur. PilastersPlatte, weinig uitspringende muurpijler, vaak met basis en kapiteel. met topstuk en opengewerkte borstwering1. Verhoogd gedeelte van een vestingsmuur waarachter men veilig kan lopen; - 2. Muurtje of hekwerk (balkon, terras); - 3. Deel van een muur tussen vloer en onderzijde van een venster; - 4. Verhoging van de buitenmuren van een huis boven de zolderbalken waarop een muurplaat rust. in metselwerk op het dak verlenen het geheel een middeleeuws uitzicht. Op nr.8, benedenverdieping behandeld als voorbouw.
Zijgevels van de hoekgebouwen met drie/vier traveeënVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) waarvan twee/drie bijna blindZonder opening; blind venster, schijnopening.. Eén traveeVerticale geleding van een gevel, bepaald door afstand tussen twee opeenvolgende steunpunten (vb. muurdammen, zuilen, ...) met een lichtjes uitspringende gestapelde erkerRechthoekig of veelhoekig uitbouwsel, als het ware op de gevel geplakt en daardoor deel uitmakend van de achterliggende ruimte; vaak over één of meer verdiepingen gestapeld. op de verdiepingen.
De gebouwen liggen achter tuintjes afgesloten door een muurtje.

Een breed perceel binnen het huizenblok tussen de Pleisterstraat en de Victor Semetstraat lijkt al vanaf het begin te zijn bestemd voor een gemeenschappelijke tuin (en meer bepaald een drogerij), thans een speelplein.

Bronnen

Archieven
GAE/DS 262-2 tot 14; 308-1 tot 37.

Publicaties en studies
HAINAUT, M., BOVY, Ph., Solbosch, Gemeente Elsene, Brussel, 2000 (À la découverte de l'histoire d'Ixelles, 8), pp. 6-7.
DE SALLE, J., Les sites remarquables du patrimoine social bruxellois, Cooparch-R.U., Brussel, 2000, pp. 26-27.