Onderzoek en redactie
2016-2017
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Paleizenstraat over de Bruggen is een lange, bochtige verkeersader die het kruispunt, gevormd door de Vilvoordsesteenweg en de Koninginnelaan, verbindt met het Onze-Lieve-Vrouwvoorplein. Ze kruist de Albertstraat, de Disselstraat, de Hubert Stiernetstraat, de Arthur Cosynstraat en de Grotstraat.
De straat vormde vroeger het eerste deel van de weg van Brussel naar Temse – ook de Route du Palais Royal genoemd of de Route provinciale de Bruxelles à Meysse – een van de oudste wegen van Laken, die de huidige Antwerpsesteenweg verlengde tot voorbij de brug van Laken, noordwaarts afboog, op het tracé van de huidige Mellerystraat, voorbij het Koninklijk Paleis liep en dan in noordelijke richting doorliep. In de tweede helft van de 19e eeuw stond de weg ook bekend als de Paleizenstraat, een straat die op het grondgebied van Schaarbeek was geopend bij K.B. van 18.07.1832 en waarvan ze de verlenging tot voorbij het kanaal vormde, als verbindingsweg tussen het paleis van Brussel en dat van Laken.
In 1876 stond koning Leopold II aan de staat de bedding af van de toekomstige Koninklijk Parklaan; deze laan vormde een ellips rond het koninklijk domein en verving, vanaf de nieuwe kerk van Laken, de weg van Brussel naar Temse die door het domein liep. Die weg werd tot een doodlopende straat omgevormd, en in 1902 werd haar laatste straatdeel omgedoopt tot Mellerystraat. Bij besluit van het College van de Stad Brussel van 21.10.1932 werd het gedeelte van de Paleizenstraat gelegen tussen de Koninginnelaan en het Onze-Lieve-Vrouwvoorplein omgedoopt tot Paleizenstraat over de Bruggen.
In 1856 werd de straat doorkruist door de nieuwe spoorlijn Dender-en-Waas die Brussel verbond met Gent via een brug gebouwd ten noorden van de huidige Albertstraat. Dit kunstwerk werd ca. 1900 vervangen door een nieuwe brug – waarvan nog overblijfselen bestaan (zie notitie) – die zelf rond 1946 door de huidige brug werd vervangen. Omstreeks 1900 werd het begin van de straat verwijderd voor de aanleg van het grote kruispunt dat de Claessensstraat rechtstreeks met de Vilvoordsesteenweg verbond.
Ten noorden van de spoorweg wordt de straat aan onpare zijde grotendeels afgeboord door het koninklijk domein, waarvan een deel van de omheiningsmuur tot 1874 teruggaat. De rest van de straat vertoont een gevarieerde fysionomie, gaande van oude landhuizen, neoclassicistische woningen – arbeidershuizen of burgerwoningen – uit het laatste derde van de 19e eeuw, eclectische woningen uit de jaren 1900, en talrijke binnen het bouwblok gelegen bedrijven. In de straat bevindt zich ook een van de voormalige gemeentehuizen van Laken, gebouwd in neoclassicistische stijl in 1860-1861 (zie nr. 458-460).
Onder de neoclassicistische bebouwing van de straat vermelden we de rij huizen van drie-en-een-halve bouwlaag van nr. 367 tot nr. 385; nr. 367 tot 377 werden als geheel ontworpen in 1869 (aannemer M. Duyk zoon), terwijl nr. 379 en 381 identieke gevels hebben. Vermelden we ook nog nr. 357, nr. 366, waarvan het geschilderde opschrift “A LA VILLE D’ALOST” wellicht tot de jaren 1920 teruggaat, nr. 415, voorzien van een pui in 1924, nr. 435 tot 439 (vóór 1866), nr. 376 tot 380 (jaren 1880-1890), nr. 434, ontworpen als geheel met nr. 436 (verbouwd), nr. 442, 444 (1875), 468-470 (vóór 1866), 472 (vóór 1866), onder schilddak, 480 en 482 (vóór 1866), of 484 (na 1877). Nr. 421 en 423, op de hoek met de Grotstraat, werden wellicht als geheel ontworpen (vóór 1866); op het tweede huis bevindt zich een plaat uit 1962 ter ere van Joseph Van Cutsem.
De woningen in eclectische stijl uit de periode rond 1900, zoals nr. 412 (architect Henri Jacobs, 1898), bevinden zich hoofdzakelijk in het eerste straatdeel aan pare zijde. Vermelden we, op nr. 394 (1900), een huis waarvan de art-nouveaugevel thans opnieuw is bekleed. Aan het einde van de straat bevindt zich een huis van latere datum, nr. 490b, in art-decostijl (1931).
Onder de industriële bedrijven die ooit in de straat gevestigd waren, vermelden we de brouwerij-mouterij Au Petit Paris (zie nr. 389-391), de Carrosseries François Van Damme (nr. 405), de Usines Félix Sax (zie nr. 420), de opslagplaatsen van bierhandelaar Victor Symons (zie nr. 422), en de fabriek Porcelaines de Bruxelles, gevestigd in het oude landhuis Mosselman (zie nr. 492 tot 496). Vermelden we tot slot op nr. 446 een opbrengstgebouw uit 1933 (n.o.v. architect Hyp. Mertens) aan de voorzijde van een perceel waarop zich, binnen het bouwblok, een woning met daarachter een kopergieterij bevinden.
In 1956, kort voor Expo 58, werden aan weerszijden van het begin van de straat twee benzinestations ontworpen, een door architect Gaston Veldeman (nr. 347), het andere door architect J. H. Detiège (362-364), ter vervanging van een benzinestation uit 1933.
Bronnen
Archieven
SAB/KB straten, doos 20-24, cote 23, nr. 16 (21.10.1932).
SAB/OW Laken 510 (1874); 347: 65601 (1956); 362-364: 68630 (1933), 64793 (1956); 366: 54198 (1923), 54199 (1926); 367 tot 377: Laken 402 (1869); 380: Laken 1610 (1907); 394: Laken 1555 (1900); 412: Laken 975 (1898); 415: 52352 (1924); 421: 28542 (1921-1922), 53502 (1927); 423: 44645 (1922); 444: Laken 561 (1875); 446: 39001 (1931), 41604 (1933), 106492 (1994); 490b: 39819 (1931).
Publicaties en studies
GUILLAUME, A., MEGANCK, M., Atlas van de archeologische ondergrond van het Gewest Brussel. 24. Laken, Bestuur Monumenten en Landschappen – Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel, 2012, pp. 67-69.
PLATTON, R., Laeken. Le Hameau Klein Boomken, Brussel, 1993.
VAN KRIEKINGE, D., Essai de toponymie laekenoise, Laken, 1995, s. p.
VAN NIEUWENHUYSEN, P., Toponymie van Laken (doctoraatsverhandeling in de Germaanse Filologie), UCL, Louvain-la-Neuve, 1998, p. 1591.
Kaarten / plannen
DE WAUTIER, G., Carte de Bruxelles et ses environs, ca. 1810.
VANDERMAELEN, Ph., Atlas cadastral du Royaume de Belgique, plan parcellaire de la commune de Laeken avec les mutations jusqu’en 1836.
POPP, P. C., Atlas cadastral de Belgique, plan parcellaire de la commune de Laeken avec les mutations, 1866.