close the map
Brussel Vijfhoek

Sint-Jansplein

Onderzoek en redactie

1989-1994

 

Bekijk de weerhouden gebouwenEertijds onregelmatig plein op de aloude kruising van Gasthuisstraat, Oud Korenhuis, Violetstraat en Spoormakersstraat.
De oostzijde werd ingenomen door het Sint- Jansgasthuis, gesticht vóór einde 12e eeuw, waarvan de gebouwen en gronden zich langs de Gasthuisstraat uitstrekten tot de Magdalenasteenweg en de vroegere Keizersstraat. Het complex werd gedomineerd door de vroeggotische Sint-Janskerk uit de 13e eeuw en twee middeleeuwse ziekenzalen, die vrijwel ongewijzigd in gebruik bleven tot op het einde van het Ancien Régime. In 1407 werd vóór het gasthuis een openbare poel aangelegd; de fontein die zich hier bevond werd in 1754 verfraaid met een arduinen obelisk. In 1613 werd een vleeshuis opgericht, wederopgebouwd in 1651 en verwoest in 1695. De vlasmarkt vond hier plaats van 1708 tot 1804.

Na de bouw van het nieuwe Sint-Jansgasthuis (1837-1843, architect H.L.F. Partoes) aan de Kruidtuinlaan, kwamen de oude gasthuisterreinen vrij voor verkaveling. Een eerste ontwerp door H.L.F. Partoes van 1843 omvatte een stervormige aanleg van zes straten rond een centraal plein, met een maximale perceelsopdeling. Het werd afgewezen door de Stad en de Koninklijke Commissie voor Monumenten, die pleitte voor het behoud van de architecturaal waardevolle Sint-Janskerk. Vervolgens werden de architecten Jean-Pierre Cluysenaar, F. Coppens en Ch. Vander Straeten (zoon) aangesteld, die verschillende projecten indienden, hierin gevolgd door particulieren en verenigingen. Een tweede, ambitieuzer ontwerp door Partoes voorzag in de inplanting van openbare gebouwen en behoud van de kerk.

Begin van afbraak van kerk en gasthuisgebouwen in 1844. Definitief ontwerp voor de huidige aanleg door Partoes van 1845, uitgevoerd in 1846. Hierbij werden vanaf het halfcirkelvormig verruimde Sint-Jansplein twee rechtlijnige straten getrokken; de Duquesnoystraat en de Sint-Jansstraat, respectievelijk naar het midden en het einde van de Magdalenasteenweg. Aan de noord- en oostzijde van het nieuwe plein ontwierp Partoes in 1846 een symmetrische pleinbebouwing in neoclassicistische stijl, met drie paviljoenen als kopgebouwen van de Spoormakersstraat, de Duquesnoystraat, de Sint-Jansstraat en de Gasthuisstraat. Een eerste versie vertoonde een nadrukkelijke indeling in drie horizontale registers, doorgetrokken in de aanpalende straatwanden, het centrale pand geaccentueerd door een fontein. Een gewijzigde definitieve versie voorzag in hoekkettingen in plaats van pilasters en een bijkomende tussenverdieping. De kopgebouwen werden volgens bouwaanvragen gerealiseerd in 1847-1849; tijdens de bouw dienden de sokkels aan het door Partoes onderschatte terreinverval aangepast, teneinde de horizontale registers te laten samenvallen. In dezelfde periode werd het binnenblok van de nieuwe verkaveling ontsloten door de bouw van de Magdalenamarkt en de Bortiergalerij (1847- 1848, architect Jean-Pierre Cluysenaar). De oorspronkelijk gesloten zuidwand van het Sint-Jansplein werd onderbroken door het nieuwe tracé van de Lombardstraat (1908), gedomineerd door het voormalige warenhuis Les Galeries Nationales (zie Lombardstraat nr. 76). Het kopgebouw Sint-Jansstraat/Gasthuisstraat werd vervangen door het achteruitgeplaatste kantoorgebouw van de federatie Brabant voor de Socialistische Mutualiteit (1974-1975, architect Lucien Engels).

Bronzen standbeeld van Gabriëlle Petit (1893-1916), verzetsstrijder geëxecuteerd tijdens W.O.I, door beeldhouwer Egide Rombaux, opgericht in 1923.

Bronnen

Archieven
SAB/OW 26175-26177 (1843-1846), 10354 en 21563-21567 (1847-1849); P.P., 1961, 1963, 1965, 1974, 2668, 2698.

Publicaties en studies
COEKELBERGHS D., LOZE P, Un ensemble néo-classique a Bruxelles : le Grand Hospice et le quartier du Béguinage, s.l., 1983.

Websites
BALat KIK-IRPA