Onderzoek en redactie
2018
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Clementinasquare is een langwerpige square, verfraaid met een vijver, gelegen tussen de Emile Bockstaellaan in het zuiden, de Emile Wautersstraat in het westen, de Witte-Acacialaan en de de Smet de Naeyerlaan in het noorden en de Jean Sobieskilaan in het oosten.
De in 1904 ingehuldigde square werd gelijktijdig aangelegd met de Emile Bockstaellaan, die onder impuls van koning Leopold II ontstond en werd verordend bij K.B. van 18.02.1899 en 05.10.1900. Oorspronkelijk splitste de Bockstaellaan zich noordwaarts, ter hoogte van de Alphonse Wautersstraat, tot aan het Sint-Lambertusplein, een laatste straatdeel dat in 1934 de naam Jan Sobieskilaan zou krijgen. Ter hoogte van die Wautersstraat werd de laan in rechte lijn naar het noordwesten verlengd door de Houba de Strooperlaan, die begon aan een ovaal plantsoen dat in het zuidwesten en het noordoosten met kleine driehoekige plantsoenen werd aangevuld. In het vooruitzicht van de Wereldtentoonstelling van 1935 op de Heizelsite werd het ovale plantsoen verwijderd ten voordele van de erlangs lopende verkeerswegen. De driehoekige plantsoenen werden vergroot, en langs het plantsoen aan de zuidkant, aan de Alfred Stevensstraat, werd een bomenrij aangeplant. De Clementinasquare werd lichtjes zuidwaarts uitgebreid, en in de nieuwe uitstulping werd de Emile Bockstaelfontein geplaatst, die op 10.07.1932 werd ingehuldigd (zie notitie). Pas recent, na 1988, kregen de laatste nummers aan onpare zijde van de Bockstaellaan (nr.419 tot 429), ten zuiden van het Sobieskipark, een huisnummer dat van de Clementinasquare afhing. De verbinding tussen de Houba de Strooperlaan en de Bockstaellaan bevindt zich thans ter hoogte van de Pierre Strauwenstraat en de Emile Wautersstraat.
De square werd vernoemd naar prinses Clémentine Albertine Maria Leopoldine (1872-1955), de derde dochter van koning Leopold II, die op het kasteel van Laken woonde. De square werd in landschappelijke stijl aangelegd, met gebogen wandelpaden, het grootste langs de vijver, waar op de westelijke oever op latere datum een kleine grot met een arcade in breuksteen werd gebouwd. In het noorden wordt het hellende terrein begrensd door de oprit van de Witte-Acacialaan naar de Sobieskibrug (zie notitie). Van deze oprit bestaan nog altijd de oorspronkelijke borstweringen, waarvan de buisvormige elementen door zuilvormige stijlen met een veelhoekige basis met elkaar worden verbonden. Op de hoek van de Witte-Acacialaan en de Emile Wautersstraat werd, wellicht in de jaren 1920, een transformatorhuisje van één bouwlaag gebouwd, in baksteen, witsteen en hardsteen, belijnd door pilasters en bekroond door een stenen hoofdgestel op zware consoles. Ten zuidoosten van dit gebouw staat een cementen beeld van een liggende leeuwin, dat kennelijk al vanaf het begin op de square aanwezig was. De square bevat ook verscheidene opmerkelijke bomen en werd als landschap beschermd bij besluit van de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 12.06.1997.
Het bouwblok ten zuiden van het Sobieskipark, dat aan de zuidkant door de Sint-Albaansbergstraat wordt afgebakend, behoorde eind 19e eeuw toe aan de familie De Locht. In de jaren 1900 werd dit terrein opgedeeld en bebouwd met verscheidene villa’s (zie Sint-Albaansbergstraat). Sommige ervan zijn gesloopt, waaronder een woning die voor de familie De Locht werd ontworpen op haar uitgestrekte eigendom; daarop staan sinds de jaren 1980 drie woonblokken (Clementinasquare nr. 13, 15-17 en 19-23) die bereikbaar zijn via een nieuwe weg haaks op de square.
Bronnen
Publicaties en studies
DEROM, P., Les sculptures de Bruxelles. Catalogue raisonné, Galerie Patrick Derom, Brussel, 2002, p. 102.
Exposition de Bruxelles 1958. L’architecture, les jardins et l’éclairage, Officieel gedenkboek van de Wereldtentoonstelling van Brussel van 1958, Brussel, 1958.
VAN KRIEKINGE, D., Essai de toponymie laekenoise, Laken, 1995, s. p.
VAN NIEUWENHUYSEN, P., Toponymie van Laken (doctoraatsverhandeling in de Germaanse Filologie), UCL, Louvain-la-Neuve, 1998, p. 1227.
Tijdschriften
VAN DER ELST, W., “Weer een vijver… in de Prins Leopoldsquare te Laken”, Laca Tijdingen, jaargang 21, 3, juli 2010, pp. 28-37.