Onderzoek en redactie
2019
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Onderwijsstraat is een lange straat die het kruispunt gevormd door de Bergensesteenweg en de Van Lintstraat verbindt met de Frankrijkstraat, ter hoogte van het Victor Hortaplein. Ze kruist de Chomé-Wynsstraat, de Grondelsstraat, de Georges Moreaustraat en de Auguste Gevaertstraat, dan de Herzieningslaan en de Brogniezstraat, en tot slot de Eloystraat en de Barastraat. De laatste meters, uitmondend aan de Frankrijkstraat, liggen op grondgebied Sint-Gillis.
De straat vormt de zuidwestelijke grens van de nieuwe residentiële wijk die wegeninspecteur Victor Besme voor Kuregem had uitgewerkt en waarvan het plan door de gemeenteraad werd goedgekeurd tijdens de zitting van 09.11.1863. Deze zone, gelegen tussen de Bergensesteenweg in het noordwesten, de (nog aan te leggen) Onderwijsstraat in het zuidwesten en het nieuwe Zuidstation in het zuidoosten, werd het voorwerp van een definitief ontwerp dat Besme in december 1871 en januari 1872 opstelde en dat door de gemeenteraad werd goedgekeurd tijdens de zitting van 21.03.1872 en dan bij K.B. van 01.05.1872. De verkeerswegen die in het zuiden op de Onderwijsstraat uitkomen, werden pas geopend in het kader van het Plan de l’Extension du Quartier de Cureghem, dat betrekking had op de wijk van de Veeartsenijschool, opgesteld door Besme in 1890 en goedgekeurd bij K.B. van 01.07.1891.
De 18 meter brede straat werd herdoopt tijdens de gemeenteraadszitting van 30.03.1874. Ze bevatte toen twee bruggen, respectievelijk over de Middenzenne, net voor de Brogniezstraat, en over de Zenne zelf, die net na de Barastraat de grens met de gemeente Sint-Gillis vormde. De twee waterlopen werden in de jaren 1950 drooggelegd en de Zenne werd overwelfd onder de Frankrijkstraat. In het laatste straatdeel van de Onderwijsstraat werd de oorspronkelijke bebouwing gesloopt in het kader van de stedenbouwkundig plannen die het uitzicht van de wijk van het Zuidstation vanaf de jaren 1960 ingrijpend veranderden (zie Frankrijkstraat).
Naast de Fabrique de Tresses et Lacets Torley (zie nr. 126-126a), die zich hier in 1880 vestigde, en enkele woningen die aan het einde van het decennium in het laatste straatdeel werden gebouwd, werd de straat hoofdzakelijk in de jaren 1890 en 1900 bebouwd, met huizen in neoclassicistische of eclectische stijl, sommige ontworpen als geheel. Vermelden we in eerstgenoemde stijl nr. 21, 23 en 25, 31 tot 35, of 39 (1894), waarvan de inrijpoort vroeger naar een stalling voor 15 paarden leidde. In eclectische stijl vermelden we nr. 27 (1893), 90 (1895), met stalling-koetshuis achterin, 69 (1902), ontworpen als geheel met nr. 71 en nr. 15 en 17 Georges Moreaustraat, evenals nr. 111, gebouwd met nr. 113 (opnieuw bepleisterd). Nr.96, 98 en 100 werden in 1905-1906 ontworpen samen met nr. 27 tot 35 van de Auguste Gevaertstraat door architect L. Serrure voor aannemer François Peeters. Talrijke woningen hebben een commerciële benedenverdieping, zoals nr. 8-10 (1895), 99 (1899), als geheel met nr. 97, 24-26 (1900) en 5 tot 11 (1907).
Er vestigden zich ook veel bedrijven in de straat, in achterliggende gebouwen of aan de straatkant, zoals de Torley-fabriek. In het eerste huizenblok aan pare zijde (nr. 52-56) bevond zich de stoomfabriek van Jules Leurquin, die onder meer was gespecialiseerd in schilderdoek. Ze was in 1894 ontworpen door architect Hector Gérard, de auteur van talrijke huizen in de straat. Het complex werd eind jaren 1980 door de gemeente gekocht en vóór 1996 vervangen door een grote opslagplaats met de drukkerij, het economaat en het archief.
Op de hoek met de Bergensesteenweg en de Chomé-Wynsstraat, aan onpare zijde, werd in 1906, de Ecole de Dessin et d’Industrie d’Anderlecht ingehuldigd, voorheen gevestigd in de lokalen van een lagere gemeenteschool op nr. 10 van de Passerstraat. Dit imposante gebouw met invloed van de Vlaamse Renaissancestijl werd rond 1971 gesloopt.
Bronnen
Archieven
GAA/DS Registre des rues [Stratenregister].
GAA/DS 5 tot 11: 11397 (06.07.1907); 8-10: 6568 (21.12.1895); 24-26: 8364 (22.01.1901); 27: 5485 (08.06.1893); 39: 5993 (13.06.1894); 52-56: 6019 (27.06.1894); 69, 71: 8913 (27.05.1902); 90: 6499 (23.10.1895); 96, 98: 10626 (27.12.1905); 97, 99: 7741 (25.04.1899); 100: 10758 (03.04.1906).
SAB/Straatfonds 3-5 (1874).
Publicaties en studies
VAN AUDENHOVE, J., Anderlecht au fil des siècles, Anderlechtensia-C.A.F.H.A, 1996, pp.193-194.
VAN AUDENHOVE, J., Les rues d’Anderlecht, Herdenking van de twintigste verjaardag van de stichting Anderlechtensia, C.A.F.H.A, 1995, p. 139.
VAN DEN BERGHE, G., Anderlecht door de eeuwen heen, Geschied- en Oudheidkundige kring van Westbrabant, Brussel, 1938, pp. 206-207.
Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Instruction (rue de l’)”, 1897.
Kaarten / plannen
BESME, V., Plan d’ensemble du Quartier de Cureghem, 01.12.1871 en 30.01.1872.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1881.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1893.