Onderzoek en redactie
2019
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Kliniekstraat is een lange verkeersas die de Dokter De Meersmanstraat verbindt met het Raadsplein. Ze kruist de Gheudestraat, de Bisséstraat en de Memlingstraat, de Clemenceaulaan, de Sergeant De Bruynestraat, de Jorezstraat en de Hoedstraat.
De straat werd aangelegd bij besluit van 03.05.1864 en maakt deel uit van de nieuwe residentiële wijk die wegeninspecteur Victor Besme voor Kuregem had uitgewerkt en waarvan het plan door de gemeenteraad werd goedgekeurd tijdens de zitting van 09.11.1863. Deze zone, gelegen tussen de Bergensesteenweg in het noordwesten, de (nog aan te leggen) Onderwijsstraat in het zuidwesten en het nieuwe Zuidstation in het zuidoosten, werd het voorwerp van een definitief ontwerp dat Besme in december 1871 en januari 1872 opstelde en dat door de gemeenteraad werd goedgekeurd tijdens de zitting van 21.03.1872 en dan bij K.B. van 01.05.1872. De uitvoering van dit geometrisch plan, waarin de de Fiennesstraat en het Raadsplein centraal stonden, werd toevertrouwd aan het Vastgoedbedrijf van Kuregem, een vereniging van eigenaars van toekomstige bouwpercelen die beloofde de aanleg, de riolering en de bestrating binnen een termijn van vijf jaar uit te voeren.
De achttien meter brede straat mondt uit op het Raadsplein en begint op de plaats waar de noodkapel stond die was gebouwd in afwachting van de Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekte Ontvangeniskerk, die in 1877 werd ingewijd (zie Dokter de Meersmanstraat).
De straat werd tussen 1874 en de vroege jaren 1900 bebouwd met burgerhuizen of opbrengstpanden met commerciële benedenverdieping. De eerste zijn doorgaans met neoclassicistische inslag, zoals nr. 4 (1877), ontworpen als geheel met nr. 6, die uit de jaren 1890 zijn vaak in eclectische stijl, zoals nr. 114 (1892). Tal van woningen werden als geheel ontworpen, zoals nr. 42 tot 46 en Clemenceaulaan 83 (1876), 64 tot 72 (1891), 79 en 81 (jaren 1880) of nog 116, 118 (1885) en 120, 122 (1884), alle vier ontworpen voor eenzelfde eigenaar en thans verhoogd met een verdieping, behalve nr. 116.
De straat bevatte diverse bedrijven die de achterzijde van de percelen innamen, sommige breder. Onder die laatste vermelden we schrijnwerkerij Damman & Washer, die tot 1873 terugging en het zuidoostelijke gedeelte innam van de twee huizenblokken gelegen tussen de Hoedstraat en de Sergeant de Bruynestraat (nr. 65 en 67). In 1889 liet Damman ook zijn eigen huis bouwen aan de overzijde van de Hoedstraat (zie Kliniekstraat nr. 71). De onderneming werd verscheidene keren door brand geteisterd. Tijdens het interbellum werden hun magazijnen (nr. 67) gelegen in het huizenblok tussen de Hoedstraat en de Jorezstraat vervangen door een synagoge (zie Kliniekstraat nr. 67a) en door een modernistisch gebouw met een woning en een drukkerij (zie Jorezstraat nr. 21-23). De gebouwen in het andere bouwblok werden in de jaren 1980 gesloopt en vervangen door een square met de ingang van metrostation Clemenceau. Vermelden we eveneens, op nr. 25, de voormalige chocoladefabriek Ruelle, die zich vanaf 1881 in het huizenblok tussen de Bisséstraat en Gheudestraat vestigde (zie dit nummer).
Omstreeks 1880 vestigden zich twee brouwerijen aan onpare zijde halfweg het straatdeel tussen de Bisséstraat en de Clemenceaulaan: de Brasserie de l’Alliance van Eug. Rosseels en, links daarvan, de Brasserie Brabançonne van L. Delplanche. Die laatste strekte zich uit binnen het bouwblok tot aan de Impasse des Vétérinaires, die in de loop van het decennium trouwens tot Brouwerijlaan zou worden omgedoopt. Rond 1923 fuseerden de twee bedrijven onder de naam Brasseries Impérial, die vanaf 1924 als dusdanig werd opgenomen in de Almanachs. In 1928 liet het bedrijf in een aangrenzende straat (zie Gheudestraat nr. 50) een gebouw voor een garage en kantoren bouwen, naar een ontwerp van architect Clément Huberty. In 1932 werd de brouwerij uitgebreid tot het naastliggende huis (zie Kliniekstraat nr. 37), waarachter dezelfde architect kantoren bouwde. Tot slot ontwierp Huberty in 1936 een bottelarij in het huizenblok, aan de Bisséstraat (zie nr. 17-21), thans omgebouwd tot woningen. De brouwerij verhuisde in 1964 en haar gebouwen aan de Kliniekstraat werden vóór 1971 gesloopt, met uitzondering van nr. 37.
Vermelden we tot slot, op de hoek met de Memlingstraat, het voormalige depot van Société Anonyme Les Tramways Bruxellois, waarvan de ingang zich aan de Brogniezstraat bevond, op de hoek met de Gheudestraat. Het werd in 1874 ontworpen, in de jaren 1890 en 1900 vergroot en na 1987 gesloopt. Hier wordt een appartementencomplex gepland (Atelier des Architectes Associés).
Bronnen
Archieven
GAA/DS Registre des rues [Stratenregister].
GAA/DS 4, 6: 1466 (20.07.1877); 41: 3157 (20.05.1885); 43: 1860 (16.02.1880); 42 tot 46: 1259 (03.07.1876); 64 tot 72: 4832 (08.08.1891); 65: 550 (18.09.1873); 114: 5004 (12.03.1892); 116, 118: 3280 (03.10.1885); 120, 122: 3017 (17.09.1884).
Publicaties en studies
CULOT, M. [red.], Anderlecht 1. Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiches 3, 58.
VAN AUDENHOVE, J., Anderlecht au fil des siècles, Anderlechtensia-C.A.F.H.A, 1996, pp.193-194.
VAN AUDENHOVE, J., Les rues d’Anderlecht, Herdenking van de twintigste verjaardag van de stichting Anderlechtensia, C.A.F.H.A, 1995, p. 77.
VAN DEN BERGHE, G., Anderlecht door de eeuwen heen, Geschied- en Oudheidkundige kring van Westbrabant, Brussel, 1938, pp. 206-207.
Tijdschriften
Almanachs du Commerce et de l’Industrie, “Clinique (rue de la)”, 1878, 1880, 1882, 1887, 1924, 1932, 1933.
Kaarten / plannen
ROUSSEL, A., Commune d’Anderlecht, Hameau de Cureghem, 24.10.1864 (archief Marcel Jacobs).
BESME, V., Plan d’ensemble du Quartier de Cureghem, 01.12.1871 en 30.01.1872.
ROSSCHAERT, J., Projet d’un nouveau quartier à Cureghem avec bassin pour bains publics, 01.05.1877.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1881.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1893.
Websites
La Brasserie Impérial à Anderlecht, 2007.