Onderzoek en redactie
2016-2017
Plantsoen van meer dan twee hectare gelegen op een terrein dat een punt vormt tussen de Koninklijk Parklaan in het westen, de Wijngaardenstraat in het oosten en het Koninklijk Domein in het noorden.
Het plantsoen werd aangelegd op initiatief van koning Leopold II, die tijdens de laatste decennia van de 19e eeuw het Koninklijk Domein wou vergroten en de omgeving ervan verstedelijken, met name de wijk gelegen ten noordoosten van de Onze-Lieve-Vrouwkerk. Hij kocht percelen of liet ze onteigenen om er nieuwe verkeersaders en een openbare tuin op aan te leggen. Het plan voor de transformatie van de wijk, dat uiteindelijk op 06.10.1905 door de gemeente werd goedgekeurd, werd echter nooit uitgevoerd door het overlijden van de koning in 1909. Enkel de Wijngaardenstraat werd verbreed, terwijl de gebouwen aan de westzijde ervan werden gesloopt en vervangen door de 21 julisquare. Dit plantsoen, dat door de Franse architect Charles Girault werd ontworpen, werd pas in 1913 voor het publiek opengesteld. Het was via de zuidelijke punt toegankelijk en werd toen afgesloten door een hek tussen pijlers, achter een pleintje met geronde hoeken en een onderbouw van breuksteen dat werd omsloten door een waterpartij gevoed door de Molenbeek.
Na de dood van koningin Astrid op 29.08.1935 werd besloten het plantsoen aan haar op de dragen. De landschapsarchitect René Pechère hertekende de tuin, met in het midden een mausoleum gevormd door een zuilengalerij en een centrale rotonde, naar een ontwerp van architect Paul Bonduelle. Het nieuwe plantsoen ging in 1938 open. In 1947 werd in de huidige rotonde een beeld van de koningin geplaatst dat beeldhouwer Jan Boedts net voor de oorlog had gemaakt. Ter gelegenheid van de twintigste verjaardag van de dood van de vorstin werden in 1955 op de muren aan weerszijden van de rotonde twee bronzen gedenkplaten aangebracht. Op 11.06.1998 werd het plantsoen ingeschreven als landschap op de bewaarlijst van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Tot slot werden in 2008 twee bronzen borstbeelden aan weerszijden van de centrale laan opgesteld, het ene van tsaar Alexander I, het andere van koning Leopold I. De beelden, van de hand van de Russische beeldhouwer Alexander Burganov, werden in 2004 door de Stad Moskou aan Brussel geschonken ter gelegenheid van de 150e verjaardag van de diplomatieke betrekkingen tussen Rusland en België.
Het plantsoen heeft een symmetrische plattegrond: een centrale laan leidt naar een rechthoekige, met gras ingezaaide ruimte beplant met taxusbomen en afgeboord door twee paden die naar het mausoleum leiden. Daarrond loopt een cirkelvormig pad, terwijl een ander pad de kromming van de Wijngaardenstraat volgt. Halfweg bevindt zich een halfcirkelvormig pleintje met een stenen bank die dezelfde vorm heeft. Op het plantsoen staan talrijke opmerkelijke bomen, waaronder een rode beuk in de centrale ruimte.
Het mausoleum is uitgevoerd in witsteen, als een U-vormige galerij die aan de zijde van het plantsoen is opengewerkt met zuilen onder fijne kapitelen met eierlijsten en pijlers aan de twee uiteinden. De centrale rotonde wordt achteraan afgesloten door een abside met een halfkoepelvormig gewelf. Het platte dak van de galerij en het koepelvormige dak van de rotonde, met een rond daklicht, zijn met koper bedekt. Het plafond van de galerij wordt gestructureerd door drieledige caissons of, op de hoeken en de uiteinden, door een zeshoekig caisson waarin het gekroonde monogram van de koningin is ingewerkt. De rotonde heeft drie poorten versierd met smeedijzeren traliewerk, de centrale groter. In de vergulde abside achter een boogvormige trappenpartij staat het standbeeld in carraramarmer van de koningin. De vloer, de muren en het gewelf van de rotonde zijn met witsteen bekleed. Op de sokkel van het beeld staat een Latijns opschrift: “Nobilissimae // et // dulcissimae // reginae suae // ASTRID // Belgae // toto corde // mcmxl” [Aan hun zeer nobele en zeer lieve Koningin Astrid, de Belgen van ganser harte 1940].
Inschrijving op de bewaarlijst op 11.06.1998.
Bronnen
Archieven
SAB/PP 3427 (ca. 1900).
Publicaties en studies
RANIERI, L., Leopold II urbaniste, Hayez, Brussel, 1973, pp. 48-58.
Tijdschriften
VANDEN BUSSCHE, G., “Het 21 juli Plantsoen en het standbeeld van Koningin Astrid”, in: LACA Tijdingen, 1, jaargang 16, september 2004, pp. 26-28.