Onderzoek en redactie
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Tivolistraat verbindt de Claessensstraat met het Roodhuisplein en kruist de de Wautierstraat, waar ze in noordelijke richting afbuigt.
De straat vindt haar oorsprong in twee oude wegen die al voorkomen op de kaart van J. van Deventer uit ca. 1550: de Tivoli Straet, zoals die op het plan van P. C. Popp uit 1866 wordt genoemd, begon aan het Kanaal van Willebroek, ten zuiden van de brug van Laken, en splitste zich ter hoogte van de toekomstige Claessensstraat, waar ze aansloot op de tweede straat, de Hol Straet (Hollestraat), die uitmondde op het kruispunt dat het Roodhuisplein zou worden. De Tivolistraat werd rechtgetrokken bij K.B. van 15.07.1874. Kort nadien, tussen 1876 en 1882, slorpte ze de Hollestraat op, die haar derde straatdeel werd.
De naam van de straat verwijst naar een landelijke uitspanning genaamd Le Tivoli, ten oosten van het eerste straatdeel, die al als dusdanig voorkomt op de kaart die G. de Wautier in 1810 graveerde. Deze uitspanning was gevestigd in een oud landsheerlijk kasteeltje, Kasteel Zandberg of Santberg, dat al op de kaart van J. van Deventer (ca. 1550) afgebeeld is. Het was voorzien van een verdedigingstoren in het midden van een waterpartij. In 1605 werd het kasteel aan de Brusselse jezuïeten verkocht, die het omdoopten tot Château des Jésuites. Begin 19e eeuw werd het een uitspanning waarvan de naam wellicht verwijst naar de Jardins de Tivoli, een Parijs pretpark dat in de jaren 1790 openging.
In 1877, met het oog op de aanleg van de avenue de Tour et Taxis (de toekomstige Havenlaan) en de rue de Ribeaucourt (toekomstige Claessensstraat), werd Le Tivoli het voorwerp van een onteigeningsprocedure die de gemeente Laken instelde. Het geheel werd in 1888 gesloopt. Het eerste straatdeel van de Tivolistraat, tussen het kanaal en de Claessensstraat, werd opgeheven bij besluit van het College van 02.10.1900. Het werd vervangen door een nieuw straatdeel, in de aslijn van het tweede en beginnend aan de Havenlaan, bij beslissing van het Brusselse College van 15.01.1912. Dit korte straatdeel werd op 13.07.1914 omgedoopt tot Olivier Brunelstraat.
De twee straatdelen waaruit de straat thans bestaat, werden hoofdzakelijk tussen 1873 en de jaren 1900 bebouwd, met huizen in overwegend neoclassicistische stijl en met een werkplaats of magazijn achteraan, zoals nr.15, 21 (1892), 42 en 44. Op de hoek met het plein delen twee kleine huizen in eclectische stijl (nr.52 en Roodhuisplein 3) een driehoekig perceel (n.o.v. architect Charles Vosch, 1903). Verscheidene tijdens W.O. II beschadigde gebouwen werden gerestaureerd of heropgebouwd.
Het eerste straatdeel aan pare zijde werd vroeger ingenomen door Huis Sterckx, genoemd naar de kardinaal-aartsbisschop van Mechelen, Englebert Sterckx, die het terrein in 1854 had gekocht. Het eigendom, gelegen op de hoek met de de Wautierstraat, bestond uit een landhuis met bijgebouwen en werd in 1887 verkocht aan marmerwerker Emile Losange, en dan in 1899 aan de SA Canal et Installations Maritimes de Bruxelles, voordat het eigendom van de staat werd. Tijdens het interbellum huisvestte het gebouw, dat achter het huidige nr.10 lag, de Lagere Gemeenteschool nr.36. In 1920 schreef de Gemeente Laken een wedstrijd uit voor de bouw van arbeiderswoningen en een instituut voor hydrotherapie op het terrein van het oude eigendom. Dit plan werd echter nooit uitgevoerd. Na W.O. II werd een groot deel van het terrein omgevormd tot werfdepot voor de Regie voor Telegraaf en Telefoon, die de oude woning liet slopen en aan straatzijde een gebouw liet optrekken bestemd voor de opslag van materieel en voor werkplaatsen (nr.10). In de jaren 2000 werd dat gebouw tot woningen omgebouwd. De hoek met de de Wautierstraat werd in de jaren 1920 en 1930 wel bebouwd met enkele huizen in art-decostijl, alsook met een gebouw in dezelfde stijl (nr.22-24) ontworpen in 1929 door architect François Van Stichel voor de Ligue des Aviculteurs. In 1936 werd dit gebouw, dat toen de punaisefabriek La Belgométallique huisvestte, verbouwd door architect J. Van Camp. Hij plaatste een toegangsdeur links en bouwde een aanbouw van één bouwlaag op de hoek. In de jaren 1980 werd het gebouw, dat intussen een moskee was geworden, nogmaals verbouwd, met name de benedenverdieping, terwijl het bijgebouw op de hoek in 1991 tot drie verdiepingen werd verhoogd.
Vermelden we dat de rest van dit uitgestrekte huizenblok afgebakend door de Dieudonné Lefèvrestraat, de Claessensstraat en de de Wautierstraat, een nieuw duurzame wijk moet worden, Tivoli GreenCity, waarvoor de werken werden opgestart eind 2016 (Tijdelijke Vereniging ADRIANA – bureaux Atlante, CERAU, Atelier 55, YY Architecture, Atelier EOLE Paysagistes). Het project omvat bijna 400 woningen, twee crèches en handelszaken rond nieuw aan te leggen verkeerswegen, waaronder een plein.
Bronnen
Archieven
SAB/Fichier rues.
SAB/IP II D1089 (1924-1933).
SAB/PP 2710 (1868).
SAB/OW 57149 (1873-1874), 53093 (1889-1891), 67134 (1920); 10: 44609 (1930-1933), 58436 (1946-1947); 21: Laken 932 (1892); 22-24: 40314 (1929), 45204 (1936), 88997 (1981), 88996 (1983), 105635 (1991); 52: Laken 5673 (1903); Hollestraat: Laken 2931-2932 (1876).
Publicaties en studies
CAPRON, V., Les guinguettes de Laeken et leur disparition, januari 2012, pp. 2-19.
COSYN, A., Laeken Ancien & Moderne, Imprimerie scientifique Charles Bulens, Brussel, 1904, pp. 18, 36, 139.
CULOT, M. [o.l.v.], Bruxelles Hors Pentagone. Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiche 48.
TRIBOT, J.-P., Bruxelles (Laeken, Neder-Over-Heembeek, Haeren), Guide des communes de la Région bruxelloise, CFC-Editions, 2005, p. 18.
GUILLAUME, A., MEGANCK, M., et al., Atlas van de archeologische ondergrond van het Gewest Brussel. 24. 24. Laken, Directie Monumenten en Landschappen – Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel, 2012, pp. 72-73.
PLATTON, R., Laeken. De Nekkersdal - La Vallée des Nutons (Quartier Drootbeek), 1989-1990, pp. 23-26, 43-45.
VAN KRIEKINGE, D., Essai de toponymie laekenoise, Laken, 1995, s. p.
VAN NIEUWENHUYSEN, P., Toponymie van Laken (doctoraatsverhandeling in de Germaanse Filologie), UCL, Louvain-la-Neuve, 1998, pp. 1793-1796.
Tijdschriften
VAN DER ELST, W., “Tivoli”, LACA Tijdingen, 1, jaargang 12, september 2000, pp. 2-11.
Kaarten / plannen
VAN DEVENTER, J., Bruxelles et ses environs, ca. 1550.
DE WAUTIER, G., Carte topographique de Bruxelles et de ses Environs, 1810.
POPP, P. C., Atlas cadastral de Belgique, plan parcellaire de la commune de Laeken avec les mutations, 1866.