Onderzoek en redactie
2019
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Prins Leopoldsquare is een ovaal plein waarop symmetrisch acht verkeerswegen uitkomen: de Jean Heymansstraat, Pierre Strauwenstraat, Alphonse Wautersstraat, Charles Ramaekersstraat, Emile Delvastraat, Ledeganckstraat en Duysburghstraat.
De square vormt het middelpunt van een stervormige wijk die werd gecreëerd bij K.B. van 18.02.1899, tussen de de Smet de Naeyerlaan, de Emile Bockstaellaan en de westelijke ringspoorlijn. Het plein werd vernoemd naar de toekomstige koning Leopold III, het eerste kind van AlbertI en Elizabeth, geboren in 1901. Net als de Prins Karelsquare, in het zuidoosten, volgt de Leopoldsquare het tracé van de Molenbeek, die zich vanuit Jette in de richting van de Kleine Zenne slingerde, via het Koninklijk Domein, en die tussen 1904 en 1907 werd overwelfd. In het midden van de square bevond zich een groot stuwbekken voor het gootwater, dat in 1902 door ingenieur Jules Zone werd ontworpen, tegelijkertijd met dat van de Prins Karelsquare. Dit bekken werd tussen 1927 en 1930 gedempt, en tot aan haar overwelving in 1948 was de Molenbeek een open waterloop tussen de Charles Ramaekersstraat en de Duysburghstraat. De square werd in 1952 heringericht volgens plannen die een jaar eerder waren opgesteld door architect-landschapsarchitect René Pechère, toenmalig directeur van de Brusselse stadstuinen. Naast een randweg, waarlangs enkele bomen zijn bewaard, is de square voorzien van een centrale laan in de aslijn van de Jean Heymansstraat en de Emile Delvastraat, die door Ierse taxussen wordt afgeboord. Hij bevat een rotonde waarvan de plantsoenen werden vervangen in 1981 door een fontein met een rond bekken. In 1967 werd in de oostelijke helft van de square een paviljoen voor tuiniers en gepensioneerden gebouwd, waarvoor in 1964 een voorontwerp was getekend door de stadsarchitect, Jean Rombaux. Op 02.04.1998 werd de site ingeschreven op de bewaarlijst van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Net als de andere verkeersassen die de noord-zuidas en de oost-westas van de stervormige wijk vormen, geldt voor de square een achteruitbouwstrook bestemd voor voortuintjes. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog werden er enkele gebouwen opgetrokken, zoals een huis, thans verdwenen, ontworpen in 1911 door architect Albert Vallée voor een zekere Marcel Lemestre, met onder het dak een schildersatelier. Het gros van de gebouwen gaat echter tot het interbellum terug, hoofdzakelijk huizen en opbrengstgebouwpanden met invloed van de art-decostijl of de modernistische stijl. Vermelden we daaronder nr.15 (n.o.v. architect Van Stichel, 1931), 18 (n.o.v. architect Franc. Robberechts, 1932), 23 (n.o.v. architect Paulis (?), 1932) en 29 (n.o.v. architect A. Marin, 1935). Op nr.47 ontwierp architect Louis Tenaerts (des Gadeaux) in 1928 een breed appartementsgebouw in eenzelfde stijl voor de naamloze vennootschap Het Boek, waarvan de centrale ingang naar achterliggende magazijnen leidde. Na de oorlog werd de square met modernistische appartementsgebouwen aangevuld, zoals nr. 55 (1959).
Het uitzicht van de square wordt bepaald door verscheidene groepen sociale woningen gebouwd i.o.v. de Lakense Haard van de jaren 1930 tot de jaren 1980. Een eerste modernistisch blok werd ontworpen in 1934 op nr. 49 (n.o.v. architect Gaston Brunfaut), gevolgd door een tweede in 1935 (n.o.v. architect Louis Cardon), op de hoek met de Jean Heymansstraat (zie nr.1-3 van deze straat). In 1950 werd een groot geheel ontworpen dat nr. 7 tot 9 van square omvatte, alsook 40 tot 48 Charles Ramaekersstraat en 22 tot 28 Alfred Stevensstraat (n.o.v. architecten François De Bondt, Auguste Peeters & Fernand Petit, 1950), in een bouwblok dat een jaar later werd aangevuld met nr. 11 van de square en 113 tot 119 Emile Delvastraat (n.o.v. architect Constant Desmaré). Nr. 38, op de hoek met de Jean Heymansstraat, werd in 1951 ontworpen door architect Auguste Peeters. Het laatste geheel van de Lakense Haard, op de hoek met de Emile Delvastraat (nr.154 tot 158), werd in 1989 ontworpen (Architecture et Urbanisme A. & M. Vanden Bossche). Vermelden we tot slot op nr. 48 een blok uit 1954, ditmaal opgericht voor de Habitations à Bon Marché dans l’Agglomération Bruxelloise [Maatschappij voor Goedkope Huisvesting van de Brusselse Agglomeratie], als geheel met nr. 7 Jean Heymansstraat.
Bronnen
Archieven
SAB/OW Laken 6304 (1911), 67086 (1946), 97225 (1964); 7-9: 62243 (1950-1954); 11: 63357 (1952); 15: 41176 (1931); 18: 41232 (1932); 23: 41175 (1932); 29: 44560 (1935); 38: 62300 (1952); 47: 38790 (1928); 48: 68117 (1952-1955); 49: 46421 (1934); 55: 69554 (1959); Emile Delvastraat 154 tot 158: 92332 (1989).
Publicaties en studies
DEMEY, T., Bruxelles en vert, Badeaux, Brussel, 2003, pp. 74-75.
MOUTURY, S., CORDEIRO, P., HEYMANS, V., Le logement ouvrier et social à Laeken. Etude historique et architecturale débouchant sur des propositions de mesures de protection, Cel Historisch Erfgoed van de Stad Brussel, Brussel, 1997, pp. 98-100.
SLOMPO, C., Etude historique de l’aménagement du Square Prince Léopold, ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Directie Monumenten en Landschappen, december 2010.
VAN KRIEKINGE, D., Essai de toponymie laekenoise, Laken, 1995, s. p.
VAN NIEUWENHUYSEN, P., Toponymie van Laken (doctoraatsverhandeling in de Germaanse Filologie), UCL, Louvain-la-Neuve, 1998, p. 1640.
Tijdschriften
VAN DER ELST, W., “Weer een vijver… in de Prins Leopoldsquare te Laken”, Laca Tijdingen, jaargang 21, 3, juli 2010, pp. 14-37.